SP Orsza - Prawa człowieka

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.

Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

(Artykuł 30. Konstytucji RP)

Prawa człowieka to uprawnienia, przysługujące każdej osobie od urodzenia aż do śmierci. Prawa te mają charakter:

powszechny - obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi;
przyrodzony - przysługują każdemu od chwili urodzenia;
niezbywalny - nie można się ich zrzec;
nienaruszalny - istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane;
naturalny - obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową;
niepodzielny - wszystkie stanowią integralną i współzależną całość.

Wszystkie prawa człowieka i podstawowe wolności są niepodzielne i wzajemnie od siebie zależne; szczególnej uwagi i pilnego rozpatrzenia wymaga implementacja, promocja i ochrona praw obywatelskich i politycznych oraz gospodarczych, socjalnych i kulturalnych.

(Deklaracja o Prawie do Rozwoju, 1986r.)

Pojęcie praw człowieka

Pojęcie praw człowieka pojawiło się po raz pierwszy w akcie normatywnym w 1776r. w Stanach Zjednoczonych, w Deklaracji praw Wirginii (ang. The Virginia Declaration of Rights), i było produktem myśli okresu Oświecenia. Rozumiano je ówcześnie jako prawa jednostki, pierwotne w stosunku do państwa i społeczeństwa. W tamtym czasie, zgodnie z rodzącą się filozofią liberalną, kładziono akcent na swobodę działania jednostki i na rolę woli obywateli w decydowaniu o własnych sprawach, a państwo postrzegano jako największe zagrożenie dla tychże praw. O ile koncepcja okresu Oświecenia wyrastała z przeciwstawienia jednostki państwu, to współcześnie państwo jest postrzegane jako gwarant praw podstawowych1.

Prawa człowieka przysługują każdemu człowiekowi bez względu na przynależność państwową czy pozycję społeczną. Traktuje się je jako przyrodzone, niezbywalne prawa jednostki, takie jak: prawo do życia, wolność osobista, własność, równość, bezpieczeństwo.

(B. Banaszak)

Prawa człowieka wskazują na to, co się człowiekowi należy na mocy zasady sprawiedliwości. Z tej racji prawa te są nazywane prawami naturalnymi, wrodzonymi, niezbywalnymi, nienaruszalnymi, zawsze i wszędzie ważnymi.

(ks. J. Tischner)

W nauce prawa pojęcie praw człowieka jest rozumiane w różny sposób. Niektórzy autorzy pojęcie to definiują szeroko, zaliczając do niego prawa materialne, socjalne, kulturalne. Inni przedstawiciele nauki prawa uważają, że prawa zawarte w konstytucjach poszczególnych państw i przysługujące wszystkim jednostkom (również nie będącym obywatelami danego państwa) stanowią właśnie prawa człowieka.

Encyklopedia międzynarodowego prawa publicznego (ang. Encyclopedia of Public International Law) podaje, że prawami człowieka są te wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie akceptowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni móc domagać się od społeczeństwa, w którym żyją.

Główna odpowiedzialność za realizację praw człowieka spoczywa na państwie oraz społeczności międzynarodowej.

Kategorie praw człowieka

Prawa człowieka mogą być klasyfikowane w wielu kategoriach.

Powszechnie przyjął się podział na prawa obywatelskie i polityczne z jednej strony, oraz prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne z drugiej. Racjonalnym uzasadnieniem tego podziału był fakt, iż prawa te mają odmienną naturę - jedna kategoria praw podlega natychmiastowemu i bezwarunkowemu wykonaniu. Natomiast do pełni praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych państwa mają dochodzić stopniowo, w miarę swych możliwości finansowych. Faktem spornym jest to, czy istnieje możliwość dokładnego rozróżnienia pomiędzy prawami obywatelskimi i politycznymi oraz gospodarczymi, socjalnymi i kulturalnymi. Stanowią one bowiem swoje wzajemne uzupełnienie i razem tworzą katalog praw przynależnych żyjącej w społeczeństwie jednostce.

Ogólnie można wskazać, iż do praw obywatelskich i politycznych zaliczane są: prawo do życia; prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do rzetelnego procesu sądowego; prawo do prywatności; prawo do swobodnego przemieszczania się; prawo do zrzeszania się i pokojowego gromadzenia się; prawo do udziału w życiu publicznym; wolność wyznania oraz wyrażania własnych poglądów; wolność od tortur i od niewolnictwa. Prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne zawierają: prawo do pracy, wolności przynależne związkom zawodowym; prawo do życia na godnym poziomie, włączając w to: wyżywienie, ubranie oraz zamieszkanie; prawo do opieki medycznej; prawo do edukacji oraz do udziału w życiu kulturalnym.

Wszystkie te prawa zawarte są w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz szeroko ujęte w Paktach Praw Człowieka, a także w licznych aktach prawnych, chroniących pewne kategorie podmiotów i szczegółowych przedmiotowo. Wzmacniają one zawartą w Karcie Narodów Zjednoczonych fundamentalną zasadę, iż wszyscy ludzie podlegają tym samym prawom, bez jakiegokolwiek rozróżniania ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne i inne, narodowość lub pochodzenie społeczne czy stopień zamożności.

Innym, szeroko stosowanym podziałem jest rozróżnienie praw na prawa indywidualne oraz kolektywne. Prawa człowieka należą do kategorii praw indywidualnych, ponieważ są przyrodzone, nienaruszalne, niezbywalne i uniwersalne. Ich przedmiotem jest pojedynczy człowiek. W Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka wiele praw sformułowanych jest w sposób, który każdego człowieka czyni głównym beneficjentem: Każdy ma prawo....

Niektóre z praw indywidualnych, ze względu na ich naturę, są prawami większych zbiorowości.

Prawa człowieka dzielą się na dwie podstawowe grupy - prawa materialne i proceduralne. Do pierwszej kategorii zalicza się konkretne wolności i prawa przysługujące każdemu człowiekowi, tj. wolność słowa, wyznania, prawo do nauki, etc. Prawa proceduralne to sposoby działania i związane z nimi instytucje, które pozwalają na egzekucję przestrzegania praw i wolności przez organy rządzące.

Niektóre z praw określa się jako niezbywalne, czyli takie, z których żadna jednostka nie może zrezygnować. Tak więc dokument, w którym dana osoba zrzeka się wolności osobistej i dobrowolnie oddaje w niewolę, nie ma żadnej mocy prawnej. Jednak większość praw materialnych to prawa ograniczone. Wolność od tortur i niewolnictwa nie może być ograniczona pod żadnym pozorem. Inne prawa mogą zostać ograniczone przez państwo z wyraźnym uzasadnieniem, takim jak bezpieczeństwo narodowe.

Prawa człowieka można też zaklasyfikować do tzw. generacji praw jednostki.

Prawa I generacji zostały sformułowane na przełomie XIX i XXw. pod wpływem koncepcji liberalnych i zapisane przez ONZ w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r. Są to prawa podstawowe (fundamentalne), wynikające z natury ludzkiej. Przysługują każdemu człowiekowi i są niezależne od ustroju politycznego, obowiązującego w państwie. Prawa te zachowują nadal walor atrakcyjności, akcentując konieczność zagwarantowania wolności od ingerencji władzy, stworzenia swobody autonomii woli jednostki. Tak pojmowane prawa człowieka stały się aktualne w krajach postkomunistycznych, w okresie odbudowy systemu państwa prawa.

Do praw I generacji zalicza się:

prawa osobiste:
- do życia,
- do wyrażania swoich opinii,
- do wolności osobistej,
- do wolności wyznania,
- do wolności sumienia,
- do wolności myśli,
- do wolności wyrażania poglądów,
- do wolności od tortur,
- do równości każdego wobec prawa,
- do osobowości prawnej,
- do rzetelnego procesu sądowego,
- do tajemnicy korespondencji,
- do własności,
- do prywatności,
- do ochrony prawnej,
- do swobodnego przemieszczania się.
prawa obywatelskie i polityczne:
- czynne i bierne prawo wyborcze,
- do zrzeszania się,
- do udziału w życiu publicznym,
- do obywatelstwa,
- do skargi na organy państwowe,
- do informacji.

Prawa II generacji powstały jako rezultat ruchów robotniczych i koncepcji socjalistycznych w 2.połowie XIXw. Dotyczą sfery pracy, opieki medycznej, standardu życia. Zapewniają jednostce rozwój fizyczny i duchowy oraz bezpieczeństwo socjalne, nakładając na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywatela. Prawa socjo-ekonomiczne zakładają, że człowiek może cieszyć się życiem, być wolnym, jeśli ma zapewniony odpowiedni poziom dobrobytu materialnego i społecznego bezpieczeństwa.

Po II wojnie światowej istotny wpływ na pozycję tak rozumianych praw człowieka miała doktryna "realnego socjalizmu". Ideologie kolektywistyczne XXw. zakwestionowały istnienie natury człowieka, przekreśliły rolę jednostki i jej praw oraz gwarancje ich realizacji. Dając prymat podejściu kolektywistycznemu, kładły nacisk na prawa ekonomiczne, redukując prawa polityczne. Przykładem żądań wolności politycznej i zagwarantowania praw jednostki była polska "Solidarność".

Źródłem praw II generacji jest m.in. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966r. Należą do nich:

prawa ekonomiczne:
- do pracy,
- do godziwego wynagrodzenia,
- do słusznych warunków pracy,
- do tworzenia związków zawodowych,
prawa socjalne:
- do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń,
- do ubezpieczeń zdrowotnych,
- do wypoczynku,
- do ochrony zdrowia,
- do zabezpieczenia społecznego.
prawa kulturalne:
- do uczestnictwa w życiu kulturalnym,
- do nauki,
- do swobodnych badań,
- do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego,
- do wolności sztuki.

Prawa III generacji, zwane prawami solidarnościowymi czy zbiorowymi, są związane ze wzrastającą współzależnością państw w procesach postępującej globalizacji świata. Mimo kompleksowości obszarów ochrony praw człowieka, przyjętych przez Pakty Praw Człowieka, już w latach 70. XXw. uznano, że postęp cywilizacyjny niejako wymusza konieczność odpowiedzi na nowe wyzwania.

Do praw III generacji należą prawa do:

do pokoju,
do demokracji,
do rozwoju,
do zdrowego, bezpiecznego środowiska naturalnego,
do pomocy humanitarnej,
narodów do samostanowienia,
do równości wszystkich ludów i narodów,
do własnych zasobów i bogactw naturalnych,
do wspólnego dziedzictwa ludzkości,
do ochrony danych osobowych,
do komunikowania się,
do rozwijania własnej kultury, zachowania własnej tożsamości i praw etnicznych (odnosi się do mniejszości narodowych i etnicznych).

W prawodawstwie międzynarodowym uważa się za obowiązkowe przestrzeganie praw I generacji, natomiast II i III w miarę możliwości. Warto również pamiętać o różnicy pomiędzy zapisem "prawo" i "wolność". Pierwsze pojęcie odnosi się do uprawnień, nadanych przez konkretne przepisy prawne, natomiast drugie określa granice, których nie wolno przekroczyć. Ograniczanie praw i wolności może wystąpić tylko na określony czas i w wyjątkowych sytuacjach. Nie można pod żadnym pozorem ograniczać praw I generacji, w tym prawa do życia.

Prawa jednostki stale ulegają rozszerzeniu. Poszukuje się nowych praw, rozszerzając płaszczyznę ich występowania na coraz to nowe sfery życia. Prawa IV generacji zawierają m.in. prawa mniejszości seksualnych, np. prawo do zajmowania stanowisk bez ograniczeń, prawo do zawierania związku małżeńskiego, prawo do adopcji dzieci.

Wśród kategorii osób, w szczególny sposób zagrożonych naruszeniami praw człowieka, wymienia się kobiety, dzieci, osoby starsze, niepełnosprawne, przedstawicieli mniejszości (etnicznych, narodowych, religijnych, rasowych, seksualnych), cudzoziemców (uchodźców i pracowników migrujących) oraz społeczności tubylcze.

Historia praw człowieka

Genezy praw człowieka należy szukać w Starożytności. Walka w obronie praw jednostki rozpoczęła się w antycznej Helladzie. W Grecji powstała idea, głosząca, że wolność jest naturalnym prawem człowieka.

Grecy byli pierwszymi, którzy sygnalizowali potrzebę odróżnienia naturalnych praw natury od praw stanowionych przez władzę. Filozofowie podkreślali równość obywateli oraz prawo do posiadania przez nich własnych poglądów oraz zajęli się relacją między prawem i naturą. Głosili też, że człowiek jest istotą niezależną od państwa, człowiek nie może być właścicielem drugiego człowieka, wolność to władza do decydowania o sobie samym. Ponadto podkreślali wolność umysłu jednostki, byli pierwszymi, którzy używali pojęć "godność ludzka", "naturalna równość", "wolność".

W starożytnej Grecji powstały koncepcje prawno - naturalne, przyjmujące założenie, że każdemu człowiekowi w jednakowym stopniu przysługują określone prawa przyrodzone, których nikt nie może go pozbawić. Z tymi poglądami nie korespondowały przyjmowane wówczas rozwiązania prawne. Zarówno w starożytnej Grecji, jak i Rzymie, zakres uprawnień człowieka wolnego zależał od tego, czy był on obywatelem, od jego przynależności stanowej, statusu rodzinnego. Tak więc w starożytności jednostka mogła powoływać się na takie prawa, które wynikały z jej przynależności grupowej czy stanowej.

Antyczną ideę praw naturalnych kontynuowała średniowieczna filozofia chrześcijańska. W społeczeństwie średniowiecznym prawa człowieka, pomimo że odnosiły się tylko do wybranych grup społecznych, stanowiły zalążek realnych sukcesów w walce o należne człowiekowi prawa, takie jak: prawo do wolności, bezpieczeństwa czy słusznego procesu. Prawa człowieka w Średniowieczu plasowały się w sferze prawa naturalnego, były spójne z chrześcijańską aksjologią, uznającą, że skoro człowiek został stworzony na podobieństwo Boga, to jest nosicielem części boskiej natury i państwo powinno ten fakt szanować.

W dokumentach mających moc średniowiecznego prawa zostało zapoczątkowane respektowanie praw człowieka. Wielka Księga Swobód (łac. Magna Charta Libertatum, ang. The Great Charter), akt wydany w Anglii 15 czerwca 1215r. przez króla Jana bez Ziemi, jest uważana za początek procesu kodyfikacji praw człowieka. Stanowiła podstawę swobód obywatelskich i konstytucyjnych ograniczeń władzy królewskiej.

W okresie Średniowiecza w Polsce kwestia praw obywatelskich była nie tylko przedmiotem refleksji doktrynalnej, ale również praktyką życia publicznego. Istniała np. zasada "nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego" (łac. neminem captivabimus nisi iure victum). Ponadto doktryna tolerancji, pokoju i sprawiedliwej wojny, której autorem był polski kapłan katolicki, uczony, prawnik, pisarz religijny i prawno-polityczny Paweł Włodkowic (1370-1435), wpłynęła na praktykę tolerancji, z której zasłynęło w późniejszych latach państwo polskie na tle ówczesnych standardów europejskich.

W okresie Odrodzenia czołowi myśliciele podjęli próbę stworzenia społeczeństwa, w którym dobro jednostki byłoby celem najważniejszym. Wiek XVII był okresem, w którym problem praw człowieka nabrał szczególnego znaczenia w Anglii. W 1679r. weszła w życie Ustawa w celu lepszego zabezpieczenia wolności poddanego i zapobieżenia uwięzieniom na terytoriach zamorskich (łac. Habeas Corpus Act, ang. An Act for the better secureing the Liberty of the Subject and for Prevention of Imprisonments beyond the Seas), a Ustawa o prawach (ang. Bill of Rights) z 1689r. proklamowała prawa i wolności poddanych. W tym okresie powstały w Anglii racjonalistyczne koncepcje praw natury. Prawa człowieka kojarzyły się z nakazami rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności, zależnie od jej zgodności lub niezgodności z rozumną naturą człowieka, tkwi moralna ohyda lub moralna konieczność i nawet Bóg nie może sprawić, by było inaczej. Podstawowe założenia teorii praw natury dotyczyły prawa do życia, wolności, równości i własności.

W Anglii prekursorzy nurtu liberalnego głosili, że władza państwowa zostaje powołana przez jednostki i wywodzi się z umowy zawartej między równymi i wolnymi ludźmi, gotowymi zrzec się części swej naturalnej wolności w zamian za gwarancje wygody, bezpieczeństwa, pokojowego współżycia, ochrony własności. W tej sytuacji nastąpiło połączenie uznania trzech podstawowych praw naturalnych jednostki z koncepcją umowy społecznej, wyznaczającej swobody jednostki i zakres władzy państwowej.

Anglicy, poeta i pisarz John Milton (1608-1674) oraz filozof, lekarz, polityk i ekonomista John Locke (1632-1704), sformułowali tezę, że prawa naturalne są nieodłącznie związane z istotą człowieczeństwa. Są one niezbywalne. Celem umowy społecznej było ich wzmocnienie, a państwo miało za zadanie pozytywizację praw naturalnych i ich egzekwowanie. Locke uważał, że człowiek ma prawo do oporu przeciwko złej władzy, która sprzeniewierza się umowie społecznej i narusza jego prawa naturalne.

Teoria praw natury i umowy społecznej została rozwinięta w okresie Oświecenia. Szwajcarski pisarz, filozof i pedagog, Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), uznał umowę społeczną za podstawę równości i wolności. Celem umowy społecznej, według Rousseau, było tworzenie prawa pozytywnego oraz gwarantowanie wolności i innych praw. Niezbywalna suwerenność ludu miała zabezpieczać prawa jednostki przed nadużyciami ze strony władzy. Natomiast niemiecki filozof Immanuel Kant (1724-1804) głosił pierwotność i nadrzędność prawa naturalnego nad prawem legalnym.

Przełomowym momentem w historii praw człowieka były rewolucje społeczne w 2.połowie XVIIIw., a mianowicie: amerykańska i francuska.

Amerykańska Deklaracja Niepodległości (ang. Declaration of Independence) z 1776r. uznawała prawa naturalne za niezbywalne, a rząd miał te prawa zabezpieczać. Deklaracja popierała prawo do oporu w sytuacji, gdyby władza naruszyła zasady w niej zawarte. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki (ang. Constitution of the United States of America) z 1787r. nie zawierała szczegółowych gwarancji praw człowieka, natomiast kodyfikacja dotycząca praw człowieka została zawarta w Karcie praw Stanów Zjednoczonych (ang. United States Bill of Rights), zawierającej pierwsze dziesięć poprawek do Konstytucji, które zostały uchwalone 25 września 1789r., a weszły w życie 15 grudnia 1791r., po dłuższym okresie ratyfikacji przez poszczególne stany. W Karcie znalazły się gwarancje wolności i słusznego procesu, wolności religii, słowa, prawo petycji, prawo pokojowych zgromadzeń, gwarancje nietykalności osoby, dokumentów i mienia.

W 1789r. francuskie Zgromadzenie Narodowe przyjęło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela (fr. Déclaration des droits de l'homme et du citoyen). W preambule Deklaracji zostało zapisane, że nieznajomość i lekceważenie praw człowieka są przyczynami nieszczęść i korupcji rządów, co zrodziło konieczność wyrażenia w uroczystej deklaracji naturalnych, niezbywalnych i świętych praw człowieka. Kolejne artykuły stanowiły o wolności, równości, bezpieczeństwie, prawie do oporu. Za najcenniejsze prawo, zawarte w Deklaracji, został uznany wolny przepływ myśli i poglądów.

Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela była syntezą dotychczasowych idei i koncepcji praw człowieka.

System ochrony praw człowieka ONZ

Rozwój instrumentów, służących ochronie praw człowieka w prawie międzynarodowym zaobserwowano w XIXw., jednak w tym okresie nie powstał spójny katalog praw jednostki chronionych w prawie międzynarodowym, jak również nie wykształciły się żadne instrumenty, służące kompleksowej ochronie praw jednostki. Jeszcze na początku XXw. rozpoznanie i przestrzeganie praw człowieka leżało w kompetencji poszczególnych państw. Nie istniał żaden uniwersalny i prawnie wiążący katalog praw człowieka. Dopiero II wojna światowa skłoniła zwycięzców do podjęcia próby utworzenia międzynarodowego forum rozmów, aby wspólnymi siłami sprostać wyzwaniom powojennej rzeczywistości, ale przede wszystkim aby nie dopuścić do powtórzenia błędów historii w przyszłości. Owym forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Na Konferencji w San Francisco, gdzie 26 czerwca 1945r. podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Charter), blisko 40 organizacji pozarządowych zaapelowało o poświęcenie większej uwagi przestrzeganiu praw człowieka.

Karta Narodów Zjednoczonych stanowi, iż ludy Narodów Zjednoczonych są zdecydowane między innymi: chronić następne pokolenia przed klęską wojny oraz przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka. Artykuł 1 Karty głosi, że jednym z celów Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie dążenie do osiągnięcia międzynarodowej współpracy w popieraniu praw człowieka oraz zachęcaniu do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania.

Treść artykułów Karty ma moc prawa międzynarodowego, a więc jest dokumentem prawnie wiążącym jego strony. Wszyscy członkowie Narodów Zjednoczonych powinni wypełniać zawarte w Karcie zobowiązania w dobrej wierze. Szczególnie godne uwagi jest przyjęcie zasady bezwarunkowego poszanowania praw człowieka oraz daleko idąca współpraca z Narodami Zjednoczonymi i innymi państwami w tym zakresie. Karta nie wyszczególnia praw człowieka i nie zawiera żadnych wyraźnych wskazówek odnośnie wdrożenia jej postanowień do krajowego porządku prawnego państw - członków.

W 1946r. Narody Zjednoczone utworzyły w obrębie swojego systemu Komisję Praw Człowieka, główne ciało legislacyjne ds. praw człowieka i organ pomocniczy Rady Gospodarczej i Społecznej. Pierwotnie Komisja składała się z 18 państw - członków, potem liczba jej członków stosunkowo się zwiększała. W 2006r. została zastąpiona przez Radę Praw Człowieka, która składa się z 47 członków, wybranych w głosowaniu bezwzględną większością głosów członków Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Nowo powstała Komisja, pod przewodnictwem Eleonory Roosevelt (USA), aktywistki w dziedzinie praw człowieka oraz wdowie po byłym prezydencie USA Franklinie Roosevelcie, podjęła się zdefiniowania praw człowieka i podstawowych wolności. Gruntownej analizie poddano praktycznie każde słowo i paragraf, o czym świadczy przeprowadzenie 1400 rund głosowania. Projekt skierowano poprzez Radę Gospodarczą i Społeczną do Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych. Został on przez tenże Komitet pozytywnie rozpatrzony i przekazany do Zgromadzenia Ogólnego, celem podjęcia ostatecznej decyzji.

10 grudnia 1948r. Zgromadzenie Ogólne bez głosu sprzeciwu przyjęło Powszechną Deklarację Praw Człowieka (ang. Universal Declaration of Human Rights, fr. La Déclaration universelle des droits de l'homme). Spośród 58 państw członkowskich ONZ 8 wstrzymało się od głosu: RPA, w której panowała polityka apartheidu; Arabia Saudyjska protestując przeciw równości kobiet i mężczyzn; delegacje krajów komunistycznych: ZSRR (posiadającego w sumie trzech członków ONZ włącznie z Ukrainą i Białorusią) oraz Czechosłowacji, Polski i Jugosławii odmówiły zgody na pojęcie powszechności praw człowieka w rozumieniu Deklaracji (pretekstem był brak wzmianki o walce z faszyzmem). Jemen i Honduras w ogóle nie wzięły udziału w głosowaniu.

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa.

Artykuł 1. Powszechnej deklaracji praw człowieka

Wskazując na przyrodzoną godność ludzką oraz niezaprzeczalność prawa do wolności i równości, Deklaracja była aktem bezprecedensowym. Stworzyła pierwszy filar praw człowieka oraz stanowiła swego rodzaju rdzeń, w oparciu o który dokonywał się proces ewolucyjnego powstawania międzynarodowego prawa, specjalizującego się w ochronie praw człowieka.

Chociaż Deklaracja jest wyrazem woli politycznej, a nie prawnie wiążącym dokumentem o randze traktatu czy konwencji, uzyskała ona powszechną akceptację ze strony państw członkowskich. Wiele z nich cytowało Deklarację albo włączało jej treść do swoich podstawowych aktów prawa wewnętrznego. Podobnie, zawierane po 1948r. umowy dwustronne i wielostronne dotyczące praw człowieka, opierały się na podstawowych założeniach zawartych w Deklaracji. W obecnej chwili większość prawników, zajmujących się prawem międzynarodowym, uważa ją za prawo zwyczajowe, z czego wnioskują oni jej powszechne obowiązywanie.

Uchwalając Deklarację, Zgromadzenie Ogólne zwróciło się do Rady Gospodarczej i Społecznej oraz do Komitetu Praw Człowieka, aby w następnej kolejności skupiły się na przygotowaniu projektu Paktu Praw Człowieka i propozycjach jego implementacji, dążąc tym samym do realizacji idei Międzynarodowej Karty Praw i stworzenia systemu praw człowieka. Mimo, iż Zgromadzenie Ogólne prezentowało stanowisko, że korzystanie z wolności obywatelskich i politycznych oraz z praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych jest wzajemnie powiązane i współzależne, przygotowanie tak wszechstronnego i ujednoliconego projektu okazało się w praktyce niemożliwe. Ostatecznie wyżej wymienione kategorie praw człowieka zostały ujęte w formie dwóch dokumentów: Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Oba Pakty zostały przyjęte w 1966r. i weszły w życie w 1976r. Stosunkowo długi czas oczekiwania na spełnienie wymogu 35 ratyfikacji, niezbędnego dla wejścia Paktów w życie, wynikał w dużej mierze z wyrażanych przez państwa obaw o ograniczenie przez Pakty możliwości swobodnej regulacji praw człowieka na własnym terytorium. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych wymaga ochrony i realizacji praw w nim zawartych bez żadnych warunków i w pełnym wymiarze. Natomiast strony Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych są zobowiązane podjąć odpowiednie kroki indywidualnie i w ramach pomocy i współpracy międzynarodowej, wykorzystując maksymalnie dostępne im środki, w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw uznanych w tym Pakcie. Na powyższe obawy nałożyły się rozbieżności, wynikające ze stanu zimnej wojny między Wschodem a Zachodem.

Kontrowersje ZSRR budziło między innymi zaliczenie do podstawowych praw i wolności prawa do strajku oraz nieskrępowanej działalności związków zawodowych czy prawa do pracy w godnych warunkach i odpowiedniego poziomu życia. Sytuacja uległa polepszeniu w latach 70. XXw. w związku z przygotowaniami do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Próby odejścia od blokowej konfrontacji ku poszukiwaniu możliwości "pokojowego współistnienia" musiały zostać oparte na pewnych formach współpracy dla rozwiązywania różnych, wspólnych problemów, w tym praw człowieka. Państwa zachodnie zastosowały taktykę tzw. linkage, czyli w zamian za własne ustępstwo w jednej sprawie, uzyskiwano koncesję drugiej strony w innej dziedzinie. ZSRR, któremu bardzo zależało na przyjęciu pewnych postanowień w sferze gospodarczej i bezpieczeństwa, skłonny był do ustępstw w sferze, obejmującej postanowienia z zakresu praw człowieka. Na fali tego odprężenia w stosunkach międzynarodowych, ratyfikacja i wejście w życie Paktów stało się możliwe. Akty te stanowią prawnie wiążące międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka. Z uwagi na fakt, iż większość państw jest stroną tych dwóch Paktów, istnieje możliwość praktycznej kontroli przestrzegania praw człowieka.

W porównaniu z Paktami Praw Człowieka, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka zawiera o dwa prawa więcej - prawo do własności oraz prawo do azylu. Państwa przyjmujące ostatecznie wycofały te dwa prawa z uchwalonych później dokumentów, ze względu na ich wiążący charakter.

W Paktach brak też odpowiednika fragmentu preambuły Deklaracji: konieczne jest zawarowanie praw człowieka przepisami prawa, aby nie musiał - doprowadzony do ostateczności - uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi, istnieje natomiast w obu Paktach jednobrzmiący fragment: zgodnie z "Powszechną Deklaracją Praw Człowieka" ideał wolnej istoty ludzkiej korzystającej z wolności obywatelskiej i politycznej oraz wyzwolonej od lęku i niedostatku może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy zostaną stworzone warunki zapewniające każdemu korzystanie z praw obywatelskich i politycznych oraz gospodarczych, społecznych i kulturalnych.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została umieszczona w Księdze rekordów Guinnessa (ang. Guinness World Records) jako najczęściej tłumaczony dokument. Na stronie ONZ można znaleźć ponad pięćset wersji językowych.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych tworzą Międzynarodową Kartę Praw Człowieka.

W uniwersalnym systemie Narodów Zjednoczonych, obok praw o charakterze powszechnym, powstały też regulacje partykularne, chroniące pewne kategorie podmiotów. Ich instytucjonalnym wsparciem stały się wyspecjalizowane agencje i komitety. Powołano je w celu monitorowania i wprowadzania w życie standardów praw człowieka, zajmujących się specyficznymi zagadnieniami, takimi jak prawa uchodźców, prawa pracowników oraz specjalne prawa dzieci.

Od 1948r., pod auspicjami ONZ, przyjęto ponad 70 konwencji, traktatów i deklaracji. Na uwagę zasługuje wkład Polski w przyjęcie Konwencji o Prawach Dziecka w 1989r.

Dziecko

W 1968r., Narody Zjednoczone zwołały pierwszą Światową Konferencję Praw Człowieka (ang. World Conference on Human Rights) w Teheranie (Iran). Przyjęta Proklamacja Teherańska (ang. Proclamation of Teheran) podkreślała powiązania między prawami obywatelskimi i politycznymi oraz ekonomicznymi, socjalnymi i kulturalnymi. Dokonując oceny realizacji prac związanych z ochroną praw człowieka, państwa uznały, że ustanowiono wiele ważnych międzynarodowych konwencji, natomiast dużo pozostaje do zrobienia w kwestii urzeczywistnienia tych praw i wolności.

W 1993r. Narody Zjednoczone zwołały drugą Światową Konferencję Praw Człowieka w Wiedniu (Austria). Deklaracja Wiedeńska i Program Działań (ang. Vienna Declaration and Programme of Action) położyły nacisk na uniwersalną naturę praw człowieka i potrzebę walki z wszelkimi formami rasizmu, dyskryminacji, ksenofobii i nietolerancji. Zwrócono także uwagę na prawa kobiet, dzieci, mniejszości i ludności autochtonicznej.

20 grudnia 1993r. zostało utworzone stanowisko Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Do obowiązków wynikających z pełnienia tej funkcji należy: troska o powszechne respektowanie praw człowieka i ich promowanie; świadczenie na prośbę państwa usług doradczych, pomocy technicznej i udzielanie finansowego wsparcia na polu praw człowieka; koordynowanie programów informacji publicznej i edukacji, poświęconych zagadnieniom praw człowieka; zaangażowanie w dialog z rządami, mający na celu zapewnienie poszanowania praw człowieka; umacnianie współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.

W latach 90. XXw. miały miejsce masowe naruszenia prawa humanitarnego, które przywróciły aktualność zagadnienia odpowiedzialności sprawców zbrodni wojennych za pogwałcenia praw człowieka. Trudności, związane z tworzeniem międzynarodowych trybunałów karnych do rozstrzygnięcia danej kwestii spowodowały konieczność utworzenia stałego sądu. W lipcu 1998r., na Konferencji Rzymskiej, państwa uchwaliły Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, mającego sądzić sprawców ludobójstwa, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości oraz agresji. Trybunał ukonstytuował się 1 lipca 2002r., po spełnieniu wymogu 60 ratyfikacji.

W związku z radykalną zmianą sytuacji międzynarodowej, wynikającą z zakończenia zimnej wojny i wzrastającej liczby konfliktów regionalnych, na przestrzeni lat 90. XXw. zaobserwowano wzmożoną aktywność Narodów Zjednoczonych na polu praw człowieka. W sferze pokoju i bezpieczeństwa organizacja kładzie nacisk na zapobieganie sporom i konfliktom, a nie reagowanie już po ich wybuchu. Działania prewencyjne realizowane są przy pomocy misji i operacji pokojowych, skierowanych na rozwiązywanie konfliktów regionalnych oraz pomoc w budowaniu trwałych warunków pokoju wewnętrznego. Organizacja Narodów Zjednoczonych udziela również pomocy humanitarnej osobom poszkodowanym w wyniku zmian politycznych czy klęsk żywiołowych. Zajmuje się problematyką uchodźctwa, działalnością edukacyjną, szkoleniową i informacyjną.

Istotną rolę w pracach Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz kształtowania systemu praw człowieka odegrały również liczne organizacje pozarządowe, np. Amnesty International (AI) czy Human Rights Watch (HRW), będące nie tylko wiarygodnymi źródłami informacji, ale i aktywnymi inicjatorami dalszych, znaczących zmian.

Ochrona praw człowieka w Europie

W Europie źródłem ochrony praw człowieka są trzy ośrodki normatywne: Rada Europy, KBWE/OBWE i Unia Europejska. Jest ono oparte na zasadach prawa, demokracji i praw człowieka.

System ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy

Po utworzeniu w 1949r. Rady Europy (RE) przystąpiono do prac nad traktatem poświęconym ochronie praw człowieka. Podstawową formą ustanawiania i upowszechniania standardów praw człowieka na gruncie Rady Europy są traktaty międzynarodowe (konwencje, karty), uzupełnione protokołami dodatkowymi. Filarem systemu ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy są poniższe akty.

Europejska Konwencja Praw Człowieka (pełna nazwa: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w skrócie: Konwencja Europejska lub EKPC, ang. European Convention on Human Rights, Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, fr. Convention Européenne des droits de l'homme, Convention de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales) to umowa międzynarodowa z zakresu ochrony praw człowieka, zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja została otwarta do podpisu 4 listopada 1950r., a po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953r.. Stronami Konwencji jest każde z 47 państw członkowskich Rady Europy - jest to obecnie warunek członkostwa w tej organizacji.

Zgodnie z preambułą Konwencji rządy państw europejskich, przyjmując Konwencję, chciały podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw, zamieszczonych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na podstawie Konwencji powołano do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu. Skargi do Trybunału mogą składać zarówno osoby indywidualne, grupy osób i organizacje pozarządowe (tzw. skargi indywidualne), jak i państwa - strony Konwencji (tzw. skargi międzypaństwowe).

Europejska Konwencja Praw Człowieka bywa określana jako "klejnot w koronie" Rady Europy, aby oddać jej szczególną pozycję w obrębie standardów prawnych, tworzonych w ramach tej organizacji. Istota i szczególny charakter Konwencji polega nie tylko na wyliczeniu praw i wolności, do których ludzie są uprawnieni, ale przede wszystkim na ustanowieniu procedury kontrolnej, wciąż unikalnej w skali światowej, która umożliwia żądanie zaprzestania naruszania praw, przywrócenia stanu zgodnego z nimi, a także przyznanie odpowiedniego zadośćuczynienia finansowego osobom poszkodowanym.

Katalog praw człowieka, chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajduje się w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka , choć zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.

Katalog konwencyjny nie jest ani wyczerpujący, ani zamknięty. Jest sukcesywnie uzupełniany przez Protokoły dodatkowe do Konwencji. Protokoły te wprowadziły nowe prawa, takie jak: ochronę własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów, zakaz uwięzienia za długi, zakaz ponownego sądzenia w tej samej sprawie itd. Protokół 6 znosi karę śmierci. Dodatkowo, w zakresie wykonywania praw i wolności, Konwencja zakazuje stosowania dyskryminacji, opartej na jakiejkolwiek podstawie, np. płci, rasy, koloru skóry, języka, wyznania, pochodzenia itp.

Z praw i wolności konwencyjnych mogą korzystać wszystkie osoby, pozostające pod jurysdykcją (władzą) państw - stron Konwencji. Są to przede wszystkim obywatele tych państw, ale również obcokrajowcy odwiedzający te państwa, a więc zarówno obywatele innych państw, jak i bezpaństwowcy - osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa. Zastosowanie Konwencji nie jest ograniczone do terytorium określonego państwa, ale może rozciągać się poza nie. Tak więc z praw i wolności konwencyjnych można skorzystać na pokładzie samolotu, statku morskiego czy statku kosmicznego, należącego do tego państwa - strony Konwencji.

Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991r., jednocześnie podpisując Europejską Konwencję Praw Człowieka, co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy. Konwencja została ratyfikowana 19 stycznia 1993r. i tego samego dnia weszła w życie w stosunku do Polski. Deklarację o uznaniu jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka złożono 1 maja 1993r.

Europejska Karta Społeczna (ang. European Social Charter, fr. Charte Sociale Européenne) to podstawowa umowa Rady Europy, dotycząca praw społeczno - ekonomicznych obywateli, otwarta do podpisu 18 października 1961r. w Turynie. Obowiązuje od 26 lutego 1965r. Art. 20 zobowiązuje strony do przestrzegania co najmniej 5 z 7 artykułów: 1, 5, 6, 12, 13, 16 i 19, wybór należy do strony. Art. 21 zobowiązuje do składania sprawozdań w sprawach dotyczących przyjętych postanowień, art. 22 w sprawach pozostałych.

Europejska Karta Społeczna, wraz z przyjętymi w 1988r. i w 1996r. protokołami dodatkowymi, ustanawia listę praw socjalnych obywateli oraz wolności obywatelskie i polityczne bez dyskryminacji ze względu na wiek, rasę, kolor i płeć, religię, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, m.in. prawo do pracy, prawo do sprawiedliwych warunków pracy, prawo pracowników do informacji i konsultacji w przedsiębiorstwie, prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy, prawo do właściwego wynagrodzenia, prawo osób w podeszłym wieku do ochrony socjalnej, prawo do ochrony w razie rozwiązania stosunku pracy, prawo do ochrony godności w miejscu pracy, prawa związkowe, prawo do organizowania się pracowników i pracodawców, prawo do negocjacji zbiorowych i strajku, prawo dzieci i młodzieży do ochrony szczególnej w kontekście pracy, prawo do wykształcenia zawodowego, prawo do ochrony zdrowia, do ochrony rodziny, prawo do mieszkania itp.

Ochrona praw, ustanowionych przez Kartę, dotyczy obywateli państw - stron Karty oraz cudzoziemców, będących obywatelami krajów, które ją ratyfikowały. Państwa są zobowiązane do tworzenia odpowiednich warunków, zapewniających urzeczywistnienie praw zawartych w Karcie.

Polska ratyfikowała Kartę w 1997r. (Dz.U. 1999 nr 8 poz. 67).

Spośród wymienionych zagadnień Polska na zasadzie art. 20 nie podjęła zobowiązania w zakresie zapewnienia pracownikom wynagrodzenia zapewniającego godziwy poziom życia (art. 4.1), pozostałe ustalenia są wiążące. Podpisanie tego punktu zobowiązałoby Polskę do określenia minimalnego wynagrodzenia za pełnoetatową pracę na poziomie 66% średniej płacy w kraju. Zobowiązałoby również Państwo Polskie do pomocy socjalnej, zapewniającej minimalny poziom wynagrodzenia w celu zapewnienia "godnego życia". Protokół dodatkowy z 1996r. Polska podpisała jak dotąd bez ratyfikacji.

W 1987r. Rada Europy przyjęła Europejską Konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (ang. European Convention for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment). Konwencja nie wprowadziła nowych praw, natomiast ustanowiła mechanizm weryfikacji przestrzegania przez państwa zapisanego w art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zakazu tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, a także powołała do życia Europejski Komitet Zapobiegania Torturom.

Polska ratyfikowała Konwencję w 1994r. (Dz.U. 1995 nr 46 poz. 238).

Europejska Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych (ang. Framework Convention for the Protection of National Minorities), zawarta pod auspicjami Rady Europy, otwarta do podpisu 1 lutego 1995r. w Strasburgu, weszła w życie 3 lata później, 1 lutego 1998r.

Konwencja ustanawia minimalne standardy ochrony mniejszości narodowych, w szczególności zapewnia równość wobec prawa i niedyskryminację, prawo do zgromadzeń i stowarzyszania się, swobodę wypowiedzi, myśli, przekonań i religii. Zapewnia także ochronę języków i kultur mniejszościowych, prawo do używania swojego imienia i nazwiska w języku mniejszości oraz przewiduje prawo do otwierania placówek edukacyjnych dla mniejszości narodowych.

Konwencja nie zawiera definicji mniejszości narodowej. Wśród przedstawicieli państw, uczestniczących w negocjowaniu tekstu Konwencji, nie było zgody co do jednej, wspólnej definicji i koncepcji mniejszości narodowych. Dlatego przyjęto rozwiązanie pragmatyczne - aby zagwarantować określone prawa osobom należącym do mniejszości narodowych, natomiast państwom, które przystąpią do Konwencji, pozostawić swobodę w zakresie uznawania określonych grup zamieszkujących jego terytorium za mniejszości narodowe. Od samego państwa więc zależy, czy uznaje określoną mniejszość narodową, co osłabia wymowę Konwencji i jej funkcję zagwarantowania praw osobom, należącym do mniejszości narodowych.

Europejska Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych jest pierwszą wiążącą, wielostronną umową międzynarodową, której postawiono za cel ochronę mniejszości narodowych. Regulacje zawarte w Konwencji są stosunkowo szczegółowe i obszerne. Nazwa Konwencji wskazuje, iż ma ona przede wszystkim służyć jako punkt wyjścia do dalszego działania, zwłaszcza zaś jako zbiór norm, które powinny istnieć w krajowych porządkach prawnych lub zostać do niego wprowadzone. Państwom pozostawiony jest pewien margines uznania we wprowadzaniu Konwencji w życie.

Polska stała się stroną tej Konwencji od 1 kwietnia 2001r. (Dz.U. 2002 nr 22 poz. 209). W deklaracji interpretacyjnej Rzeczpospolita Polska oświadcza, że przez pojęcie "mniejszości narodowe" rozumie mniejszości narodowe zamieszkałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których członkowie są obywatelami polskimi. Rzeczpospolita Polska będzie realizowała Konwencję także w trybie artykułu 18 Konwencji, zawierając umowy międzynarodowe, o których mowa w tym artykule, a których celem jest ochrona mniejszości narodowych w Polsce oraz mniejszości lub grup polskich w innych państwach.

System ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy ma charakter subsydiarny w stosunku do systemów wewnątrzpaństwowych. Oznacza to, że organy, funkcjonujące w oparciu o konwencje RE, są ostateczną instancją, która może być uruchomiona dopiero po wyczerpaniu wszystkich krajowych środków prawnych.

Ochrona praw człowieka w procesie KBWE/OBWE

Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE, ang. Conference on Security and Co-operation in Europe, fr. Conférence sur la sécurité et la coopération en Europe) rozpoczęła obrady w 1973r. w Helsinkach, była kontynuowana w Genewie od 18 września 1973r. do 21 lipca 1975r. i zakończyła się w Helsinkach 1 sierpnia 1975r. Uczestnicy Konferencji, którymi byli ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Holandii i Francji, położyli nacisk na znaczenie kontaktów międzyludzkich we współpracy międzynarodowej, na dostęp ludzi do informacji. Rokowania prowadzone na Konferencji dotyczyły spraw politycznych i bezpieczeństwa, spraw gospodarczych i humanitarnych.

W przyjętym w 1975r. Akcie Końcowym KBWE znalazły się zobowiązania, dotyczące praw człowieka. Rozdział I, zatytułowany Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii lub przekonań, dotyczył praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych, kulturalnych, wolności wyznania i praw mniejszości narodowych. Akt, zwany również Wielką Kartą Pokoju, był deklaracją dziesięciu zasad, rządzących stosunkami między uczestnikami konferencji. Został podpisany przez wiele państw europejskich i azjatyckich oraz Stany Zjednoczone i Kanadę.

KBWE wniosła do międzynarodowej ochrony praw człowieka nową jakość: uznanie przez państwa - strony Aktu Końcowego znaczenia praw człowieka i podstawowych wolności jako istotnego czynnika pokoju, sprawiedliwości i dobrobytu, niezbędnych do zapewnienia rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy między nimi. Znaczenie KBWE w zakresie ochrony praw człowieka wynika z poszanowania tych praw i uznania ich za zasadę stosunków międzynarodowych oraz ustanowienia łącznika między respektowaniem praw człowieka a bezpieczeństwem i jakością stosunków międzynarodowych.

Akt Końcowy KBWE nie zawierał postanowień dotyczących mechanizmów czy procedur, nadzorujących wdrażanie w życie przyjętych zobowiązań. Po zakończeniu Konferencji widoczne były różnice zdań na temat postanowień Aktu Końcowego, odnoszących się do praw człowieka. Chodziło o interpretację mocy wiążącej przyjętych postanowień oraz interpretację ich znaczenia dla porządku międzynarodowego w Europie.

Po raz pierwszy w historii KBWE podstawy mechanizmu przestrzegania przez poszczególne państwa praw jednostki stworzono na konferencji we Wiedniu w 1989r. W tym celu zostały utworzone misje ekspertów i sprawozdawców, mające na celu nadzorowanie lub udział w rozwiązywaniu na terytorium danego państwa problemów, związanych z przestrzeganiem praw człowieka. W dokumencie kopenhaskim KBWE z 1990r. zawarto postanowienia dotyczące praw człowieka: wolność słowa, zgromadzeń, prawa do własności, zakaz tortur, prawa dziecka, odrzucenie kary śmierci. Przełomem w tym dokumencie były postanowienia, przyznające prawa mniejszościom narodowym.

Istotne znaczenie dla kontroli realizacji przez państwa przyjętych przez nie zobowiązań, dotyczących praw jednostki, miały realizowane od 1992r. spotkania poświęcone urzeczywistnieniu "ludzkiego wymiaru" KBWE.

Proces instytucjonalizacji KBWE rozpoczął się w 1990r. w Paryżu, na spotkaniu państw - stron KBWE. Zostały wówczas powołane organy polityczne KBWE, a mianowicie: Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, Komitet Wysokich Przedstawicieli, Sekretariat. Ponadto utworzono Centrum Zapobiegania Konfliktom i Biuro Wolnych Wyborów, a w 1991r. Zgromadzenie Parlamentarne KBWE. W 1994r., na szczycie w Budapeszcie, KBWE została przemianowana na Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE, ang. Organization for Security and Co-operation in Europe, fr. L'Organisation pour la sécurité et la coopération en Europe, OSCE).

Organami OBWE, zajmującymi się prawami człowieka, są: Rada OBWE, działająca na kilku szczeblach oraz Sekretariat.

"Ludzki wymiar" OBWE jest realizowany na konferencjach przeglądowych, spotkaniach implementacyjnych, które nie wydają dokumentów o charakterze decyzyjnym, lecz mogą formułować zalecenia czy opinie. Na przykład w trakcie spotkania przeglądowego "ludzkiego wymiaru" w 2001r. były poruszane kwestie dotyczące stosowania w niektórych krajach kary śmierci, nieprawidłowości w przeprowadzaniu wyborów, dyskryminacji na różnym tle, nierówności mężczyzn i kobiet.

Ochrona praw człowieka w OBWE opiera się na zobowiązaniach politycznych, a system ochrony praw człowieka OBWE zawiera cały katalog praw, które pozostają w ścisłym związku z kluczowymi kwestiami stosunków międzynarodowych, takimi jak np. bezpieczeństwo, współpraca w zakresie stosunków gospodarczych między państwami, stosunki dobrosąsiedzkie.

Oparcie systemu ochrony praw człowieka w ramach OBWE na fundamentach politycznych przyczyniło się do przeobrażeń w krajach Europy Wschodniej. Państwa tworzące obszar OBWE są ze sobą powiązane w zakresie bezpieczeństwa, rozwoju i dobrobytu gospodarczego, wzorców społecznych i nauki, co jest szczególnie istotne dla państw byłego bloku komunistycznego: lepiej poddać się którejś z niewygodnych procedur w zakresie "ludzkiego wymiaru", niż ryzykować kosztowne sankcje i ostracyzm polityczny.

Prawa człowieka w Polsce

Szczegółowe prawa człowieka są w Polsce chronione na podstawie II rozdziału Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i dodatkowo gwarantowane przez ratyfikowane traktaty międzynarodowe. Demokratyzacja życia politycznego i społecznego, będąca konsekwencją przełomu 1989r., pozwoliła na pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych procedur kontrolnych.

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) został w Polsce powołany w 1987r., pomimo autorytarnego ustroju w tamtym czasie. Rzecznik stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zadaniem Rzecznika jest badanie, czy nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej wobec obywateli, na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw.

KALENDARZ PRAW CZŁOWIEKA

20 II - Światowy Dzień Sprawiedliwości Społecznej

Dzień (ang. World Day of Social Justice)został ogłoszony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2007r. Pierwsze obchody odbyły się w 2009r. Ideą tego dnia jest promowanie wysiłków na rzecz zmniejszenia ubóstwa, wykluczenia społecznego i bezrobocia.

Zgromadzenie uznało, że rozwój społeczeństw i sprawiedliwość społeczna są niezbędnymi warunkami zarówno osiągnięcia, jak i utrzymania pokoju i bezpieczeństwa. Jednocześnie niemożliwe jest osiągnięcie rozwoju społecznego i sprawiedliwości społecznej bez pokoju, bezpieczeństwa i poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Wezwało kraje członkowskie, by poświęciły ten dzień promocji inicjatyw, które na poziomie krajowym wspierają realizację celów i założeń, przyjętych na Światowym Szczycie na rzecz Rozwoju Społecznego, który odbył się w 1995r. w Kopenhadze (Dania) oraz na 24. sesji specjalnej Zgromadzenia Ogólnego w Genewie (Szwajcaria), zatytułowanej "Światowy Szczyt na rzecz Rozwoju Społecznego i przyszłe lata: osiągnięcie rozwoju społecznego przez wszystkich ludzi na świecie ulegającym globalizacji” (Szczyt Społeczny +5). Rządy, które spotkały się w ramach Szczytu, zobowiązały się wspierać walkę z ubóstwem, dążenie do pełnego zatrudnienia i integracji społecznej poprzez realizację nadrzędnych celów rozwojowych.

Podczas prac nad koncepcją Światowego Dnia Sprawiedliwości Społecznej Zgromadzenie uznało potrzebę konsolidacji dalszych działań podejmowanych przez społeczność międzynarodową w zakresie walki z ubóstwem, promocji pełnego i godnego zatrudnienia, równości płci, dostępu do świadczeń socjalnych i sprawiedliwości dla wszystkich obywateli.

World Day of Social Justice

15 IX - Międzynarodowy Dzień Demokracji

Swięto (ang. International Day of Democracy) zostało ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2007r., w 10. rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji na rzecz Demokracji., przyjętej w Kairze 16 września 1997r. przez Unię Międzyparlamentarną (ang. Inter-Parliamentary Union, IPU).

Unia Międzyparlamentarna jest najstarszą organizacją międzynarodową, założoną w Paryżu w 1889r. z inicjatywy parlamentarzystów Anglii i Francji. Celem pierwszego spotkania było uregulowanie arbitrażu międzynarodowego. Obecną nazwę przyjęto w 1894r. Od 1921r. siedzibą organizacji jest Genewa. Unia, skupiająca parlamentarzystów ze 179 krajów świata, mających parlamenty, organizuje i ułatwia nawiązywanie kontaktów między członkami parlamentów, jednoczy ich na rzecz umacniania i rozwijania instytucji demokratycznych i parlamentarnych oraz na rzecz utrzymania pokoju i współpracy między narodami.

Polska przystąpiła do Unii Międzyparlamentarnej w 1922r., reaktywowała swój udział w 1947r., pełne członkostwo uzyskała ponownie w 1948r. Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 grudnia 2005r. (M.P. 2005 nr 83 poz. 1167) utworzono Polską Grupę Unii Międzyparlamentarnej (PGUM), w skład której, reaktywowanej na początku każdej kadencji, na mocy uchwał Sejmu i Senatu, wchodzą wszyscy posłowie i senatorowie. Na sesji statutowej Zgromadzenia Unii Międzyparlamentarnej PGUM posiada 8 miejsc, w tym 3 w Radzie Kierowniczej UM, pod warunkiem zróżnicowania składu pod względem płci, w przeciwnym razie 2 miejsca.

Obchody Międzynarodowego Dnia Demokracji mają na celu: szerzenie i umacnianie demokracji, wymianę doświadczeń w zakresie promowania demokracji w relacjach wzajemnych oraz w ramach systemu ONZ, podniesienie świadomości społeczeństwa na temat demokracji oraz jej stanu na świecie, oddanie hołdu ludziom walczącym o demokrację i prawa człowieka.

Podczas pierwszych obchodów w 2008r. ówczesny Sekretarz Generalny ONZ powiedział:

Jako Sekretarz Generalny ONZ jestem zdeterminowany, by zapewnić Organizacji sposobność podejmowania globalnych działań w każdej możliwej sytuacji, które pomogą ludziom i narodom na całym świecie w budowaniu i wzmacnianiu systemów demokratycznych. Doświadczenie wciąż uczy nas, że demokracja jest niezbędna do osiągnięcia fundamentalnych celów, jakimi są pokój, przestrzeganie praw człowieka i rozwój. Ugruntowane demokracje nie walczą ze sobą. Prawa człowieka i rządy prawa są najbardziej chronione w społeczeństwach demokratycznych, a rozwój ma największe szanse na rozkwit wtedy, gdy głos ludzi liczy się w procesie rządzenia i mogą korzystać z osiągnięć postępu.

21 IX - Międzynarodowy Dzień Pokoju

Święto (ang. International Day of Peace) zostałp ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 7 września 2001r.

W 1981r., w dniu otwarcia regularnej sesji Zgromadzenia Ogólnego (trzeci wtorek września), Zgromadzenie ogłosiło w uchwale, że podczas rozpoczęcia wrześniowej sesji będzie obchodzony Dzień Pokoju jako wzmocnienie samej idei pokoju i że dzień ten będzie oficjalnie uznawany i obchodzony jako Międzynarodowy Dzień Pokoju dla uczczenia i wsparcia idei pokojowego współżycia ludów i narodów. Pierwsze obchody odbyły się 21 września 1982r. W 1998r. Zgromadzenie potwierdziło ten fakt, ogłaszając coroczne obchody Dnia w dniu rozpoczęcia zwyczajnej sesji Zgromadzenia. Oficjalnie Międzynarodowy Dzień Pokoju uchwalono dopiero w 2001r., a obchody przeniesiono z trzeciego wtorku września na 21 września. Pierwsze obchody w nowym terminie obchodzono w 2002r.

Obchody rozpoczyna Sekretarz Generalny ONZ, który uderza w Dzwon Pokoju (ang. Japanese Peace Bell) znajdujący się przed siedzibą ONZ w Nowym Jorku. Dzwon został podarowany przez japońską organizację "World Peace Bell Association" 8 czerwca 1954r. Jest on jedną z 50 identycznych kopii dzwonu w Hiroszimie, zniszczonej wybuchem bomby atomowej w 1945r. Widnieje na nim napis: Niech żyje absolutny pokój na świecie (ang. Long Live Absolute World Peace).

Obchody Dnia mają zwrócić uwagę społeczeństw na potrzebę uczczenia i przestrzegania pokoju oraz sprzeciw wobec wojen: Wolą Zgromadzenia Ogólnego jest również to, by 21 września był obchodzony odtąd jako dzień globalnego rozejmu i wyrzeczenia się przemocy oraz stanowił zachętę dla wszystkich krajów do powstrzymania się od wszelkich aktów wrogości.

Osoby fizyczne mogą w tym dniu nosić odznakę w kształcie gołębia pokoju, produkowaną przez organizację non-profit w Kanadzie.

Z Międzynarodowym Dniem Pokoju tematycznie powiązane są obchody w kościele katolickim:

Światowy Dzień Pokoju, obchodzony corocznie 1 stycznia, ustanowiony przez papieża Pawła VI listem z 8 grudnia 1967r., skierowany nie tylko do wiernych kościoła katolickiego, ale do wszystkich ludzi dobrej woli;
Międzynarodowy Dzień Modlitwy o Pokój, obchodzony równocześnie 21 września z inicjatywy Światowej Rady Kościołów, w ramach dekady Kościołów "Przezwyciężania przemocy", podjętej w 2004r. podczas spotkania sekretarza generalnego Światowej Rady Kościołów i Sekretarza Generalnego ONZ;
Światowy Dzień Modlitwy o Pokój - święto zorganizowane z inicjatywy Jana Pawła II 27 października 1986r. w Asyżu jako Światowy Dzień Modlitw o Pokój w Asyżu oraz z inicjatywy kard. Stanisława Dziwisza 6-8 września 2009r. w Krakowie i Oświęcimiu.

2 X - Międzynarodowy Dzień Bez Przemocy

Dzień (ang. International Day of Non-Violence) został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2007r., które w ten sposób potwierdziło powszechną zasadę niestosowania przemocy oraz podkreśliło potrzebę umocnienia pokoju, głoszenia tolerancji i zwiększania świadomości społeczeństw w każdy możliwy sposób, także poprzez edukację. Rezolucja, ustanawiająca Dzień Bez Przemocy, miała swoje źródła w Deklaracji, przyjętej podczas Międzynarodowej Konferencji na rzecz Pokoju i Niestosowania Przemocy pod hasłem "Filozofia Gandhiego w XXI wieku". Data obchodzenia święta nie jest przypadkowa - właśnie w tym dniu przypada rocznica urodzin Mahatmy Gandhiego – propagatora pacyfizmu, życia bez wszelkiej przemocy i wzajemnej tolerancji.

Dzień bez przemocy został zapoczątkowany w kwietniu 1996r. w Austin w Teksasie (USA) przez kilku wychowawców i aktywistów, którzy chcieli uczynić świat mniej gwałtownym. Od tamtego roku tysiące ludzi w kilkudziesięciu lokalizacjach na całym świecie korzystało z tego terminu w celu organizacji wydarzeń, promujących niestosowanie przemocy, zachęcających ludzi do wymyślania i wdrażania rozwiązań alternatywnych wobec przemocy. Z czasem idea obchodów rozprzestrzeniła się na tyle, iż został ustanowiony oficjalny Międzynarodowy Dzień Bez Przemocy.

16 XI - Międzynarodowy Dzień Tolerancji

Święto (ang. International Day for Tolerence) zostało ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w grudniu 1995r. z inicjatywy UNESCO, spowodowanej pogłębiającymi się zjawiskami nietolerancji, przemocy, nacjonalizmu, rasizmu i antysemityzmu, jakim towarzyszy marginalizacja i dyskryminacja mniejszości.

Data nie jest przypadkowa. 16 listopada 1995r. państwa członkowskie UNESCO przyjęły Deklarację na Temat Zasad Tolerancji (ang. Declaration of Principles on Tolerance) oraz Plan Działań po zakończeniu obchodów Roku Tolerancji (1995, ang. Year for Tolerance). Działania na rzecz tolerancji w ramach obchodów skierowane zostały zarówno do placówek oświatowych, jak i szerszego kręgu społeczeństwa. W Deklaracji państwa członkowskie podkreśliły nie tylko konieczność walki z nietolerancją i rasizmem, lecz również znaczenie różnorodności kulturowej.

Obchody Dnia Tolerancji mają na celu: znalezienie głębszych przyczyn nietolerancji, zmobilizowanie opinii publicznej na rzecz tolerancji i informowania jej o niebezpieczeństwach związanych z objawami nietolerancji, wypracowanie praktycznych wskazówek dla rządów, naukowców i instytucji publicznych w celu umożliwienia im znalezienia rozwiązań.

10 XII - Dzień Praw Człowieka

Dzień Praw Człowieka (ang. Human Rights Day) został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1950r. w rocznicę podpisania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Dzień ten poświęcony jest orędownikom praw człowieka na całym świecie, którzy dążą do zapewnienia ochrony własnych praw oraz praw innych i wkładają wiele wysiłku w działania, zapewniające przestrzeganie ich na co dzień. Wielu z nich jest za to prześladowanych, pozbawianych pracy czy niesłusznie więzionych. Obchody międzynarodowego Dnia są okazją do uczczenia ich odwagi i osiągnięć.

Lata i dekady ONZ

1959/1960 - Światowy Rok Uchodźcy (ang. World Refugee Year)
1965 - Rok Współpracy Międzynarodowej (ang. International Co-operation Year)
1968 - Międzynarodowy Rok Praw Człowieka (ang. International Year for Human Rights)
1971 - Międzynarodowy Rok Walki z Rasizmem i Uprzedzeniami Rasowymi (ang. International Year for Action to Combat Racism and Racial Prejudice)
1973-1983 - Dekada Walki z Rasizmem i Dyskryminacją Rasową (ang. Decade to Combat Racism and Racial Discrimination )
1974 - Światowy Rok Ludności (ang. World Population Year)
1978/1979 - Międzynarodowy Rok Przeciw Apartheidowi (ang. International Anti-Apartheid Year)
1981 - Międzynarodowy Rok Osób Niepełnosprawnych (ang. International Year for Disabled Persons)
1982 - Międzynarodowy Rok Mobilizacji dla Sankcji wobec Republiki Południowej Afryki (ang. International Year of Mobilization for Sanctions Against South Africa)
1983-1992 - Dekada dla Osób Niepełnosprawnych (ang. Decade for Disabled Persons)
1983-1993 - Druga Dekada Walki z Rasizmem i Dyskryminacją Rasową (ang. Second Decade to Combat Racism and Racial Discrimination )
1986 - Międzynarodowy Rok Pokoju (ang. International Year of Peace)
1987 - Międzynarodowy Rok Schronienia dla Bezdomnych (ang. International Year of Shelter for The Homeless)
1990-1999 - Dekada Prawa Międzynarodowego (ang. Decade of International Law)
1990-2000 - Międzynarodowa Dekada Zwalczania Kolonializmu (ang. International Decade for the Eradification of Colonialism)
1993 - Międzynarodowy Rok Rdzennej Ludności Świata (ang. International Year for the World's Indigenous People)
1993-2003 - Trzecia Dekada Walki z Rasizmem i Dyskryminacją Rasową (ang. Third Decade to Combat Racism and Racial Discrimination )
1994-2004 - Dekada Rdzennej Ludności Świata (ang. Decade of the World's Indigenous People)
1995 - Rok Tolerancji (ang. Year for Tolerance)
1995-2004 - Dekada Edukacji Praw Człowieka (ang. Decade for Human Rights Education)
2000 - Międzynarodowy Rok Kultury Pokoju (ang. International Year for the Culture of Peace)
2001 - Międzynarodowy Rok Mobilizacji Przeciwko Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Powiązanej Nietolerancji (ang. International Year of Mobilization against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance)
2001 - Międzynarodowy Rok Wolontariuszy (ang. International Year of Volunteers)
2001 - Rok Dialogu Cywilizacji (ang. Year of Dialogue among Civilizations)
2001-2010 - Druga Międzynarodowa Dekada Zwalczania Kolonializmu (ang. Second International Decade for the Eradification of Colonialism)
2003 - Rok Kirgiskiej Państwowości (ang. Year of Kyrgyz Statehood)
2004 - Międzynarodowy Rok Upamiętniający Walkę z Niewolnictwem i Jego Zniesieniem (ang. International Year to Commemorate the Struggle against Slavery and its Abolition)
2005-2014 - Druga Międzynarodowa Dekada Rdzennej Ludności Świata (ang. Second International Decade of the World's Indigenous People)
2006-2016 - Dekada Odbudowy i Zrównoważonego Rozwoju Zagrożonych Regionów - trzecia dekada po katastrofie w Czernobylu (ang. Decade of Recovery and Sustainable Development of the Affected Regions - third decade after the Chernobyl disaster)
2009 - Międzynarodowy Rok Nauczania o Prawach Człowieka (ang. International Year of Human Rights Learning)
2009 - Międzynarodowy Rok Pojednania (ang. International Year of Reconciliation)
2011 - Międzynarodowy Rok Ludności Pochodzenia Afrykańskiego (ang. International Year for People of African Descent)
2011-2020 - Trzecia Międzynarodowa Dekada Zwalczania Kolonializmu (ang. Third International Decade for the Eradification of Colonialism)
2014 - Międzynarodowy Rok Małych Wysp Rozwijających się Państw (ang. International Year of Small Island Developing States)
2014 - Międzynarodowy Rok Solidarności z Narodem Palestyńskim (ang. International Year of Solidarity with the Palestinian People)
2015-2024 - Międzynarodowa Dekada dla Ludzi Pochodzenia Afrykańskiego (ang. International Decade for People of African Descent)
2019 - Międzynarodowy Rok Języków Tubylczych (ang. International Year of Indigenous Languages)
2019-2028 - Dekada Pokoju Nelsona Mandeli (ang. Nelson Mandela Decade of Peace)

Inne

28.01 - Europejski Dzień Ochrony Danych (ang. Europe Data Protection Day, Europe Data Privacy Day, Komitet Ministrów RE)
1.tydzień lutego - Światowy Tydzień Harmonii Między Wyznaniami (ang. World Interfaith Harmony Week, ONZ)
22.02 - Europejski Dzień Ofiar Przestępstw (ang. European Victims Day, w Polsce święto ustawowe ustanowione w 2003r. jako Dzień Ofiar Przestępstw)
21.03 - Międzynarodowy Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową (ang. International Day for the Elimination of Racial Discrimination, ONZ)
21-27.03 - Tydzień Solidarności z Ludami Zmagającymi się z Rasizmem i Dyskryminacją Rasową (ang. Week of Solidarity with the Peoples Struggling against Racism and Racial Discrimination, ONZ)
24.03 - Międzynarodowy Dzień Prawa do Prawdy dotyczącej Poważnych Naruszeń Praw Człowieka i Godności Ofiar (ang. International Day for the Right to the Truth concerning Gross Human Rights Violations and for the Dignity of Victims, ONZ)
25.03 - Międzynarodowy Dzień Pamięci Zniesienia Transatlantyckiego Handlu Niewolnikami (ang. International Day of Remembrance of the Victims of Slavery and the Transatlantic Slave Trade, od 2008r., wcześniej 23.08 jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Handlu Niewolnikami i jego Zniesieniu, ang. International Day for the Remembrance of the Slave Trade and its Abolition)
07.04 - Międzynarodowy Dzień Pamięci Ludobójstwa w Rwandzie (ang. Day of Remembrance of the Victims of the Rwanda Genocide, ONZ)
14.04 - Dzień Ludzi Bezdomnych (pl)
03.05 - Światowy Dzień Wolności Prasy (ang. World Press Freedom Day, ONZ)
05.05 - Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych (ang. European Day of Persons with Disabilities, w Polsce Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną)
17.05 - Międzynarodowy Dzień Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii (ang. International Day Against Homophobia, Transphobia and Biphobia)
25-31.05 - Tydzień Solidarności z Ludami Zamieszkującymi Niesamorządne Terytoria (ang. Week of Solidarity with the People of All Colonial Territories Fighting for Freedom, Independence and Human Rights, ONZ)
04.06 - Dzień Wolności i Praw Obywatelskich (pl, święto ustanowione uchwałą Sejmu w 2013r.)
20.06 - Światowy Dzień Uchodźcy (ang. World Refugee Day, ONZ)
26.06 - Międzynarodowy Dzień Pomocy Ofiarom Tortur (ang. International Day in Support of Victims of Torture, ONZ)
11.07 - Światowy Dzień Ludności (ang. World Population Day, ONZ)
18.07 - Międzynarodowy Dzień Nelsona Mandeli (ang. Nelson Mandela International Day, ONZ)
09.08 - Międzynarodowy Dzień Rdzennej Ludności Świata (ang. International Day of the World's Indigenous People, ONZ, do 2014r.)
19.08 - Światowy Dzień Pomocy Humanitarnej (ang. World Humanitarian Day, ONZ)
31.08 - Dzień Solidarności i Wolności (pl, święto państwowe ustanowione w 2005r.)
2.niedziela września - Ogólnopolski Dzień Solidarności z Osobami Chorymi na Schizofrenię (pl, w ramach światowego programu "Schizofrenia - Otwórzcie Drzwi", ang. Schizophrenia - Open the Doors)
10.10 - Światowy / Europejski Dzień przeciw Karze Śmierci (ang. World / European Day Against the Death Penalty)
24.10 - Światowy Dzień Informacji na temat Rozwoju (ang. World Development Information Day, ONZ)
09.11 - Międzynarodowy Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem (ang. International Day Against Fascism and Antisemitism)
10.11 - Światowy Dzień Nauki dla Pokoju i Rozwoju (ang. World Science Day for Peace and Development, ONZ)
tydzień, w którym przypada 11.11 - Światowy Tydzień Nauki i Pokoju (ang. International Week of Science and Peace, ONZ)
29.11 - Międzynarodowy Dzień Solidarności z Narodem Palestyńskim (ang. International Day of Solidarity with Palestinian People, ONZ)
1.tydzień grudnia - Europejski Tydzień Niepełnosprawności i Rozwoju (ang. European Disability and Development Week, również: Europejski Tydzień Autyzmu, ang. European Autism Week)
02.12 - Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Zniesienie Niewolnictwa (ang. International Day for the Abolition of Slavery, ONZ)
03.12 - Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych (ang. International Day of Disabled People, ONZ/WHO)
05.12 - Międzynarodowy Dzień Wolontariusza (ang. International Volunteer Day, również: Międzynarodowy Dzień Wolontariusza Wspierającego Rozwój Gospodarczy i Społeczny, ang. International Volunteer Day for Economic and Social Development, ONZ)
18.12 - Międzynarodowy Dzień Migrantów (ang. International Migrants Day, ONZ)
20.12 - Międzynarodowy Dzień Solidarności (ang. International Human Solidarity Day, ONZ)

Wśród dni, poświęconych prawom człowieka znajdują się również obchody, związane z bezpieczeństwem na świecie, z dziećmi, kobietami i osobami starszymi, a także z pracą czy prawami autorskimi.

(Źródła: m.in. Tomasz Jurczyk, "Geneza rozwoju praw człowieka"; Wikipedia, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, Prawa człowieka)

W kalendarzu

Prawa człowieka