W kalendarzu

Dziecko to w podstawowym znaczeniu młody człowiek, który nie osiągnął jeszcze pełnej dojrzałości.

Pod względem faz rozwoju człowieka przyjmuje się następujące granice wiekowe:

• dzieci (do 11 lat),
• młodzież (11-19 lat).

W innym znaczeniu dziecko to także bezpośredni potomek, niezależnie od jego aktualnego wieku i stopnia dojrzałości.

Historia praw dziecka

Poszczególne społeczeństwa bardzo różniły się i nadal się różnią między sobą w wyznaczaniu granicy, do której istota ludzka uznawana jest za dziecko, jak również w stosunku, jaki mają do osoby dziecka.

"Rzeź niewiniątek" towarzyszyła ludzkości niemal przez cały czas jej istnienia.

Wśród tych istotnych spraw znajdowała też swoje miejsce sprawa zasadnicza - życie dziecka, którego pełnym dysponentem był właśnie ojciec.

Systematyczne studia nad historią dzieciństwa zapoczątkował w latach 60. XXw. Philippe Ariès, który w pracy Historia dzieciństwa wystąpił z tezą, że dzieje dzieciństwa na Zachodzie zaczynają się od zupełnej niewiedzy na temat specyfiki tego okresu w życiu, a nawet stosowanej z rozmachem przemocy (w tym seksualnej) wobec dzieci. Dowodził, iż do XVIIIw. nie rozumiano odrębności i specyfiki dzieciństwa, traktując je co najwyżej jako okres słabości fizycznej i moralnej, wymagający "naprawienia" przez surowe wychowanie. Jego zdaniem stopniowe odkrywanie szczególnego charakteru dziecka jako osoby ostatecznie dokonało się dopiero w ostatnich dwóch stuleciach. Radykalność tej tezy została potem podważona badaniami szczegółowymi, ponieważ we wcześniejszych epokach również otaczano dzieci troską.

Inny badacz, Lloyd de Mause, dokonał periodyzacji stosunków pomiędzy rodzicami (opiekunami) a dziećmi, wyróżniając następujące okresy:

• dzieciobójstwa (od starożytności do IVw.n.e.)
• porzucenia (IV-XIIIw.)
• obojętności(XIV-XVIIw.)
• narzucenia (XVIIIw.)
• uspołeczniania (XIXw. i pierwsza połowa XXw.)
• pomocy (druga połowa XXw.).

Jego zdaniem do XVIIIw. stosunki te powszechnie były naznaczone okrucieństwem, opuszczeniem, obojętnością.

W czasach pierwotnych i bardzo odległych dzieci chronione były rzadko, poddawane selekcji, by osobniki słabe nie stanowiły obciążenia społecznosci i traktowano je przedmiotowo. Można je było zabijać, porzucać, przeznaczać różnym celom, darować i handlować nimi. W wielu cywilizacjach dzieci kalekie, upośledzone czy słabe nie miały prawa przeżyć.

W kulturze prekolumbijskiej, na terenie dzisiejszego Meksyku, Toltekowie, a później Aztekowie składali krwawe ofiary z dzieci.

Rytuał składania dzieci w ofierze rozpowszechniony był także w cywilizacjach starożytnego Wschodu, w Syro-Palestynie, Egipcie, Mezopotamii. Izraelici praktykowali ofiarę całopalną, o której przeczytać można w Starym Testamencie, taką ofiarą miał stać się Izaak, pierworodny syn Abrahama.

Na całopalną ofiarę bóstwom dzieci przeznaczano w Kartaginie i Fenicji.

W Sparcie bezapelacyjnie uśmiercano wszystkie dzieci nie spełniające przyjętych norm. Decydowali o tym eforowie, którym ojciec zobowiązany był noworodka okazać.

Prawa do życia dzieciom kalekim i słabym odmawiali nawet tak światli w swoich czasach Platon i Arystoteles, który pisał: W kwestii usuwania czy wychowywania noworodka winno obowiązywać prawo, by nie wychowywać żadnego dziecka wykazującego kalectwo.

Platon dopuszczał dzieciobójstwo zarówno dla celów eugenicznych, by społeczeństwo mnożone było selektywnie pod względem pożądanych cech dziedzicznych, jak i dla zachowania kontroli nad liczebnością rodziny i państwa, sugerując, żeby najlepiej ani jeden owoc takiego stosunku (niewłaściwego w pojęciu korzyści) nie ujrzał światła dziennego, jeżeliby się zalągł, a gdyby jednak na świat przyszedł jakoś wbrew usiłowaniom, to położyć go gdzieś tak, żeby nie było pożywienia dla takiego.

Uśmiercanie dzieci nie było więc tylko kwestią eliminacji osobników słabych. Stanowiło też kontrolę urodzin i liczebności populacji i regulowało ilość potomstwa uprawnionego do dziedziczenia. Sprzyjało temu prawo rodziców, wg którego dziecko było ich niezaprzeczalną własnością. Zwykle matka chroniła dziecko instynktownie, ale sama podlegając władzy męża i ojca, jako żywiciela i głowy rodziny, pozbawiona była wpływu na decyzje. Władzę tę i kryteria jej sprawowania określały zwyczaje, normy społeczne i religijne, ustawy, teksty prawne, dominujące poglądy filozoficzne i etyczne. Praktycznie była nieograniczona i dawała mu prawo do decydowaniu o życiu i śmierci członków rodziny.

Historycy myśli pedagogicznej korzeni barbarzyńskiego traktowania dzieci doszukują się w Starym Testamencie, gdzie zostało zapisane: Ja będę mu ojcem, a on będzie mi synem: gdy zgrzeszy, ukarzę go rózgą ludzką i ciosami synów ludzkich. (Druga Księga Samuela 7,14)

Nie było przy tym tak, iż w historii starożytnych cywilizacji nie działały instytucje w jakiś sposób chroniące dzieci. Przykładowo, historia instytucji opieki nad dzieckiem datuje się od czwartego tysiąclecia p.n.e., gdy w Mezopotamii funkcjonowała instytucja patrona nad sierotami. Z kolei starohinduska Rigweda, jedna z czterech świętych ksiąg hinduizmu - Wed, zawierająca poematy religijne z 1500-600r.p.n.e. wspomina wręcz o swoistej prawnej ochronie dzieci. Niemniej powstające i działające w tamtych czasach i cywilizacjach instytucje opieki nad dziećmi najczęściej były bezradne, nie znajdując oparcia w przepisach prawnych.

Przełomem stało się w IVw. zniesienie prawa życia i śmierci, przysługującego ojcu. W 365r. rzymski cesarz Walentynian I zakazał zabijania i porzucania dzieci, ustawowo nakładając na ojca obowiązek utrzymywania i wychowywania potomstwa do chwili usamodzielnienia. Ustawa ta była pierwszym uznaniem prawa dziecka do życia. Aczkolwiek utrzymywała prawo ojca do decydowaniu o losie i do kar cielesnych, porzucenie i zabicie dziecka stało się wykroczeniem poza prawo i przestępstwem ściganym z jego mocy.

Datę ustanowienia edyktu Walentyniana I uznać można za przełom w historii praw przyznawanych dziecku. Właśnie tamten edykt uznać można za początek powolnej, ale systematycznej ewolucji prawnej ochrony dziecka. Zagwarantowano mu bowiem wówczas prawo najważniejsze - prawo do życia. Współcześnie uważa się, że prawo do życia przysługuje z samej istoty człowieczeństwa, a nie z nadania.

Historycy wychowania przywołują też Nowy Testament, w którym po raz pierwszy został sformułowany nakaz poszanowania dzieci: Baczcie, abyście nie gardzili żadnym z tych małych, bo powiadam wam, że aniołowie ich w niebie ustawicznie patrzą na oblicza Ojca mojego, który jest w niebie. (Ewangelia św. Mateusza 18,10)

O ile jednak samo życie dzieci teoretycznie było chronione, to w traktowaniu ich przez wieki niewiele się zmieniło, jeśli nie miało opieki i oparcia we własnej rodzinie.

Dziecko, zwłaszcza pozamałżeńskie, kalekie, osierocone, bezdomne lub pochodzące z ubogiej rodziny wielodzietnej, nadal było niewolnikiem i towarem, przedmiotem handlu i wyzysku fizycznego, seksualnego, podlegając barbarzyńskim praktykom religijnym i rytualnym, okaleczane fizycznie i psychiczne, dyskryminowane pod względem płci czy stanu zdrowia.

W okresie feudalizmu zróżnicowana była pozycja dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich. Dzieci pozamałżeńskie żyły poza rodziną i nie miały praw osobistych i majątkowych należnych dzieciom z małżeństwa. Wyjątkowo w rodzinach panujących i arystokracji ich pozycja majątkowa mogła być regulowana specjalnymi rozporządzeniami.

Pojęcie "dzieciństwa" do świadomości społecznej wkroczyło dopiero pod koniec XVIw., a po raz pierwszy w XVIIIw. sformułował je w 1762r. Jan Jakub Rousseau w traktacie Emil, czyli o wychowaniu, apelując: Mniej mówmy o obowiązkach dzieci, a więcej o ich prawach, i zapoczątkowując ogólniejsze zainteresowanie sytuacją społeczną, wychowaniem dziecka i uwzględnieniem jego praw jako obywatela.

Cywilizacja zachodnia dość opornie przyswajała nie tylko świadomość człowieczeństwa dzieci, ale i ich odrębności. Zniesienie niewolnictwa przyczyniło się do kształtowania praw człowieka, ale dopiero XIXw. przyniósł znaczące zmiany w traktowaniu dzieci i ochronie ich przed przemocą. Punktem wyjścia była niewątpliwie sytuacja na przełomie XVIII i XIXw., związana z rozwojem przemysłu. Tysiące dzieci między 7. i 10. rokiem życia były zmuszane do pracy przez 14-16 godzin dziennie, otrzymując jedynie 15-20% zapłaty dorosłych. W Anglii dzieci stały się ofiarą wielkiego zapotrzebowania siły roboczej w przemyśle, zwłaszcza w kopalniach, gdzie w grupach ciągnęły wagoniki poprzez zbyt niskie i wąskie galerie, by można w nich użyć koni. Podobna sytuacja miała miejsce także w innych krajach europejskich.

Tak więc historia praw dzieci, czy raczej zauważenie ich praw, zaczęła się tak naprawdę na przełomie XIX i XXw.

W 1874r. światową opinię publiczną zbulwersowała historia małej Mary Ellen Wilson z Baltimore, która była systematycznie bita przez matkę. Pomocy udzielili jej członkowie lokalnego oddziału Stowarzyszenia Przeciwdziałania Okrucieństwu Wobec Zwierząt (ang. Local Society for Prevention of Cruelty to Animals).

W USA był to początek ruchu na rzecz pomocy dzieciom. W tym samym roku powołano Towarzystwo Zapobiegania Cierpieniu Dzieci (ang. Society for the Prevention of Cruelty to Children) jako pierwszą tego typu organizację na świecie, zaś Towarzystwo Lekarskie Stanu Nowy Jork (ang. The Medical Society of the State of New York), jako pierwsza instytucja w świecie, w jednej ze swych rezolucji uznała prawa nowo narodzonego dziecka do ochrony i pomocy.

Wkrótce potem powstało w Stanach Zjednoczonych ponad 200 różnych, lokalnych stowarzyszeń, mających na celu ochronę dzieci przed przemocą, albowiem dopiero w drugiej połowie XIXw. dostrzeżono położenie społeczne dziecka i uznano, iż wymaga ono odrębnego traktowania, opieki i wychowania.

Stopniowo także w innych krajach powstawały różne narodowe organizacje i stowarzyszenia o charakterze opiekuńczym, chroniące dzieci, poszukujące również możliwości międzynarodowej wymiany doświadczeń i podjęcia wspólnych działań na rzecz ochrony interesów i ustanowienia praw dzieci. Szczególną aktywność w tym czasie wykazywali działacze w Belgii, Francji, Anglii i Szwajcarii.

Podobną genezę ma również Polski Komitet Ochrony Praw Dziecka, który powstał dopiero w 1981r. W Europie Wschodniej XXw. była to pierwsza tego typu organizacja.

Od 1880r. zaczęły powstawać w Europie pierwsze towarzystwa międzynarodowe, np. kryminologów, sędziów dla nieletnich, opieki nad dziećmi opuszczonymi i bezdomnymi, których działalność koncentrowała się na łagodzeniu przepisów prawa karnego wobec nieletnich, tworzeniu specjalnych instytucji wychowawczych i opiekuńczych dla dzieci itp. Do ruchu czynnie włączali się pedagodzy, lekarze, psychologowie i prawnicy, apelujący o szczególne traktowanie dzieci jako przyszłości społeczeństwa.

Bezpośrednimi czynnikami sprawczymi nawiązywania w końcu XIXw. międzynarodowej współpracy w dziedzinie ochrony dziecka były: coraz większe zainteresowanie sprawami dziecka, ciągle wzrastające potrzeby dzieci, trudności w pełnym zaspokajaniu potrzeb dzieci, dobre doświadczenia w rozwoju opieki nad dziećmi, dążenie "ludzi dobrej woli" do prawnego zapewnienia potrzeb i interesów dziecka.

Istotnym jest również, iż ustawodawstwo XIXw. odeszło od patriarchalnego modelu rodziny i w miejsce władzy ojca wprowadziło rodzicielską władzę obojga rodziców i wykonywanie jej dla dobra dziecka pod nadzorem sądu.

W tym czasie odbyły się dwa znaczące dla opieki nad dzieckiem wydarzenia: w 1883r. w Paryżu - Kongres Międzynarodowej Opieki nad Dziećmi Opuszczonymi i Bezdomnymi, w 1890r. w Berlinie - Kongres Kryminologów, gdzie ustalono wiek 14 lat jako granicę, poniżej której wobec dziecka nie można stosować kar kryminalnych.

W 1899r. w Chicago (USA) utworzono pierwszy na świecie sąd dla nieletnich, co oznaczało specjalne, łagodniejsze traktowanie nieletnich przestępców. Niektórzy historycy przyznają palmę pierwszeństwa w tej kwestii powołanemu w 1890r. sądowi w Południowej Australii lub funkcjonującej od 1896r. w Norwegii Radzie do Spraw Opieki nad Dziećmi, które to instytucje miały podobne cele i kompetencje jak sąd dla nieletnich w Chicago.

Na początku XXw. w wielu krajach wprowadzano pierwsze kodyfikacje, gwarantujące dzieciom opiekę.

We Francji w 1904r. powstała ustawa o pomocy dzieciom (fr. Service des Enfants assistés), a w Anglii w 1908r. ogłoszono ustawę o dzieciach (ang. Children Act). Belgijska ustawa z 1912r. o ochronie dzieciństwa (fr. La Protection de l"enfance), sformułowana jak kodeks, była pierwszym w Europie pełnym zestawem praw dziecka i ochraniających je przepisów prawnych. W 1915r. w Norwegii, bodaj po raz pierwszy w Europie, ustawowo zrównano w prawach dzieci pozamałżeńskie z małżeńskimi.

W 1905r. otwarto w Lille we Francji Międzynarodowe Biuro Opieki Nad Uwalnianymi z Więzień i Nad Dziećmi Opuszczonymi. Była to jedna z pierwszych prób umiędzynarodowienia działalności organizacji narodowych w dziedzinie ochrony dziecka.

W 1908r. w Londynie miał miejsce I Międzynarodowy Kongres Wychowania Moralnego, w którym wzięła m.in. udział, jako przedstawicielka prywatnych zrzeszeń pedagogicznych, Stefania Sempołowska, polska nauczycielka i działaczka oświatowa, bojowniczka o prawa dziecka, dziennikarka i pisarka.

W 1910r. w Kopenhadze odbył się Międzynarodowy Kongres Dobroczynności i Opieki nad Ubogimi, a w 1911r. w Paryżu - Międzynarodowy Kongres w Sprawie Sądów dla Nieletnich.

W lipcu 1913r. w Brukseli miał miejsce I Międzynarodowy Kongres Opieki nad Dzieckiem, odbywający się pod patronatem rodziny królewskiej. W czasie Kongresu rozpatrywano: problemy zdrowia i higieny, problemy opieki i wychowania dzieci oraz problemy zaniedbań moralnych, wychowawczych i przestępczych nieletnich. Zwrócono uwagę na potrzeby rozwoju różnych urządzeń i placówek opiekuńczych dla dzieci zaniedbanych moralnie i wychowawczo, uznając, że działalność opiekuńcza powinna być profilaktyką wobec problemów przestępczości nieletnich. Uznano, że należy ograniczyć wszelkie działania represyjne wobec nieletnich na rzecz rozwoju różnych form pomocy i opieki nad dzieckiem.

Na Kongresie nie występowała oficjalnie delegacja polska, bowiem państwo polskie wówczas nie istniało, jednak w obradach Kongresu uczestniczyli: W. Bączkiewicz - delegat Towarzystwa Opieki nad Dziećmi, adwokat M. Korenfeld - delegat Towarzystwa Higieny Praktycznej im. B. Prusa, redaktor Warszawskiej Gazety Sądowej, sędzia A. Mogilnicki - delegat Towarzystwa Prawniczego. A. Mogilnicki i M. Korenfeld przygotowali specjalny raport o stanie opieki nad dzieckiem w Królestwie Kongresowym, który, niestety, nie mógł być oficjalnie wygłoszony.

To właśnie podczas tego Kongresu pojawiła się przełomowa dla ochrony praw dziecka inicjatywa. Delegacja szwajcarska, w osobach E. Goettenshein i F. Zuercher, zgłosiła swój projekt powołania Międzynarodowego Stowarzyszenia Opieki nad Dzieckiem, który od 1910r., na wniosek prezydenta trybunału cywilnego w Bazylei, próbował zorganizować Szwajcarski Związek Ochrony Kobiet i Dzieci. Stowarzyszenie byłoby pierwszą międzynarodową organizacją, zajmującą się wszechstronną ochroną dziecka. Niestety, napięta sytuacja międzynarodowa, jaka towarzyszyła Kongresowi, doprowadziła do wybuchu Wielkiej Wojny, tym samym odkładając w czasie realizację inicjatywy.

Ochronę dziecka zaczęła realizować także w zakresie swojej działalności Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization). W Konwencji nr 5 z 1919r., Konwencji nr 7 z 1920r. oraz Konwencji nr 10 z 1921r. określiła minimalny wiek dopuszczalności zatrudnienia dzieci w zakresie pracy przymusowej, marynarki czy też rolnictwa.

W 1919r. powstały pierwsze w świecie, działające do dziś, organizacje chroniące dzieci: w Anglii "Save the Children" (SC), w Szwecji "Rädda Barnen" (RB). Inicjatorką ruchu była działaczka na rzecz praw kobiet i dzieci, Brytyjka Eglantyne Jebb.

Do realizacji szwajcarskiego projektu z 1913r. doszło w 1922r. poprzez powołanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Opieki nad Dzieckiem (ang. International Association for Child Care). Rząd Polski przystąpił do Stowarzyszenia dopiero w 1928r. na mocy Porozumienia (Dz.U. 1929 nr 49 poz. 403), niestety w Polsce nie powstał jego oddział.

Stowarzyszenie przyjęło pojęcie "ochrony dziecka", pod którym rozumiało następujące działania: poprawę sytuacji społecznej, moralnej i materialnej, pomoc dziecku w rodzinie, zabezpieczenie przed ujemnym wpływem niewłaściwych środowisk wychowawczych, opiekę nad dziećmi osieroconymi i bezdomnymi oraz walkę ze wszelakimi przejawami nieprawidłowości w rozwoju dzieci.

Nowe spojrzenie na dziecko, jakie pojawiło się pod koniec XIXw. i na początku XXw., łączyło się z nowymi prądami w pedagogice, reprezentowanymi np. przez włoską lekarkę Marię Montessori, z przemianami społecznymi i ekonomicznymi, jakie zachodziły w indstrialnym świecie, w którym położenie dziecka było straszne. Dzieci na codzień spotykały się z okrucieństwem, porzuceniem, bezdomnością, wyzyskiem wszelkiego rodzaju w stosunkach pracy, jak i w stosunkach społecznych czy też przestępczych procedarach, co powodowało wszechobecną demoralizację. Literatura tego okresu dość intensywnie opisuje tragizm losu dziecka.

W takim właśnie stanie rzeczy powstały pierwsze inicjatywy, najczęściej o charakterze filantropijnym, mające za cel chronić dzieci. Sformułowano wówczas w prawie pojęcie "ochrona dzieciństwa", które rozumiano jako działania państwa, samorządów i organizacji społecznych dla zapewnienia dziecku niezbędnych warunków do prawidłowego rozwoju. Tym samym dziecko zostało uznane za pełnowartościowego, aczkolwiek niedojrzałego człowieka, za istotę ludzką, której przynależą prawa. Powstawały sierocińce, placówki wychowawcze, szkoły, fundacje, ośrodki opieki, dostępna stawała się literatura o dzieciach i dla dzieci.

Deklaracja Praw Dziecka

W 1920r. w Genewie (Szwajcaria), z trzech wielkich organizacji: Międzynarodowego Czerwonego Krzyża (Genewa, Szwajcaria), Komitetu Pomocy Dzieciom (Berno, Szwajcaria) i Towarzystwa Funduszu Ratowania Dzieci (Londyn, Anglia) wyłonił się Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom (fr. Union Internationale de Secours aux Enfants, UISE). Z inicjatywy tego właśnie Związku podjęto uchwałę, którą następnie w 1924r. Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów ogłosiło jako Deklarację Praw Dziecka, zwaną Deklaracją Genewską. Jest to pierwszy dokument, w którym określono prawa dziecka.

Treść Deklaracji, w imię tego, że ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego, miała inspirować państwa europejskie do działań na rzecz ochrony dzieciństwa. Fundamentalne znaczenie miała preambuła Deklaracji.

• Deklaracja Praw Dziecka z 1924r.

W Polsce Deklaracja Praw Dziecka została przyjęta i podpisana w 1925r. na specjalnym zjeździe przedstawicieli różnych instytucji i organizacji społecznych z szerokim udziałem przedstawicieli władz państwowych.

Idei odnowy praw dziecka oddał się również znany pedagog polski, Janusz Korczak (1878-1942). Jako pierwszy w dziejach myśli pedagogicznej potraktował dziecko nie tylko jako godny uwagi przedmiot coraz szerzej zakrojonych dociekań psychologicznych, lecz również jako kategorię społeczną. Domagał się, by skończyć z fikcją naszego tkliwego dobrodziejskiego stosunku do dziecka, a zapytał się do czego ono ma prawo? (...) Dzieci i młodzież stanowią przecież trzecią część ludzkości, dziecięctwo stanowi trzecią część życia, należy się zatem dzieciom trzecia część wszystkiego bogactwa ziemi - i to prawnie, a nie z łaski.

W 1920 r. Korczak opublikował pracę Magna Charta Libertatis, w której za podstawę praw dziecka uznał poszanowanie jego osoby. Postulat poszanowania dziecka na równi z dorosłym wyprzedził znacznie swoją epokę.

Uchwalenie i przyjęcie w 1924r. Deklaracji Praw Dziecka stało się fundamentem w międzynarodowej ochronie prawnej dzieci, jednak prawdziwy jej rozwój nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Pracę na rzecz promocji praw dziecka przejęła Organizacja Narodów Zjednoczonych wraz z utworzoną w 1945r. agendą UNESCO. Celem UNESCO jest niesienie pomocy dzieciom na całym świecie. W 1946r., z inicjatywy Polaka, Ludwika Rajchmana, powstał UNICEF, Międzynarodowy Fundusz Narodów Zjednoczonych Doraźnej Pomocy Dzieciom.

Wojna pozbawiła dziecko prawa do miłości, bezpieczeństwa, szacunku, a przede wszystkim do życia. W 1946r. odbył się w Paryżu Kongres Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania, na którym potępiono zbrodnie hitlerowskie na najbardziej niewinnych istotach, jakimi są dzieci, jak również opowiedziano się za opracowaniem szerszego dokumentu, chroniącego prawa dzieci.

W 1948r. Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom wprowadził do swojej poprzedniej Deklaracji Praw Dziecka uzupełnienia i poprawki, nieco szerzej rozwijając i określając prawa dziecka oraz zwracając uwagę na potrzebę zapewnienia dziecku opieki przy zachowaniu integralności rodziny oraz zalecając stosowanie świadczeń społecznych, mających charakter profilaktyczny.

• Deklaracja Praw Dziecka z 1948r.

Krokiem naprzód w ustalaniu praw dziecka była Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948r. Deklaracja zawiera prawa i wolności osobiste, publiczne, ekonomiczne, kulturalne i oświatowe. W art. 25 ust. 2 stwierdza: Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno małżeńskie, jak i pozamałżeńskie, korzystają z jednakowej ochrony społecznej.

Podstawowym jednak dokumentem międzynarodowym, określającym prawa dziecka, była ogłoszona po wieloletnich pracach Deklaracja Praw Dziecka, przyjęta 20 listopada 1959r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Był to kolejny krok w ewolucji praw dziecka. Deklaracja składa się z 10 rozdziałów, zwanych zasadami i stanowi zbiór postulatów, mówiąc najogólniej, o sprawie zapewnienia dzieciom właściwych warunków życia i rozwoju.

• Deklaracja Praw Dziecka z 1959r.

Deklaracja Praw Dziecka z 1959r. była tylko deklaracją i z uwagi na charakter prawny nie uzyskała mocy obowiązującej.

Od samego początku, niemal od momentu uchwalenia Deklaracji Praw Dziecka, zwracano uwagę, że istnieje potrzeba opracowania i przyjęcia dokumentu prawno-międzynarodowego w kwestii praw dziecka, który dokładniej sprecyzowałby prawa dziecka, a jednocześnie zobowiązał prawnie narody i państwa do ich szanowania, przestrzegania, a co najważniejsze - na jego podstawie - uregulowania sytuacji prawnej w poszczególnych krajach.

Konwencja o Prawach Dziecka

W 1978r. Polska zaproponowała Komisji Praw Człowieka ONZ uchwalenie Konwencji o Prawach Dziecka i przedstawiła jej projekt, dwukrotnie później modyfikowany. Decyzją ONZ Komisja Praw Człowieka rozpoczęła pracę nad projektem, a rok 1979 Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Dziecka. Prace nad Konwencją trwały ponad dziesięć lat, a opracowywali ją przedstawiciele 43 krajów. Duży udział w uchwalaniu Konwencji miał UNICEF. Ostateczną formę Konwencja uzyskała w 1989r.

20 listopada 1989r. Konwencję o Prawach Dziecka (ang. Convention on the Rights of the Child) proklamowało Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, a ratyfikowali kolejni sygnatariusze jako najważniejszy akt prawny chroniący dziecko. Konwencja ta nosi też nazwę Światowej Konstytucji Praw Dziecka.

Jest to dokument obowiązujący we wszystkich państwach świata z wyjątkiem USA - liczba ratyfikacji wynosi 196 (XI.2016).

Konwencja o Prawach Dziecka składa się z preambuły i 54 artykułów. Katalog sformułowano kierując się następującymi zasadami:

• dobra dziecka,
• równości (wszystkie dzieci są równe wobec prawa bez względu na pochodzenie, płeć, narodowość, itd.),
• poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców (państwo respektuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach według określonych procedur),
• pomocy państwa (państwo zobowiązane jest do podejmowania wszelkich działań ustawodawczo-administracyjnych dla realizacji praw uznanych w konwencji).

Konwencja ustanawia status dziecka oparty na następujących założeniach:

• dziecko jest samodzielnym podmiotem, ale ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej,
• dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności,
• rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka,
• państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjach.

Katalog praw i wolności obejmuje prawa cywilne, socjalne, kulturalne, polityczne i z założenia, w niewielkim zakresie, uwzględnia prawa ekonomiczne - dziecko powinno uczyć się, a nie pracować.

Prawa cywilne:

• prawo do życia i rozwoju,
• prawo do tożsamości (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu),
• prawo do wolności, godności, szacunku, nietykalności osobistej,
• prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania,
• prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dziecka dotyczących, w postępowaniu administracyjnym i sądowym,
• prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi,
• prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej,
• prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15. roku życia.
  

  Prawa socjalne:

• prawo do odpowiedniego standardu życia,
• prawo do ochrony zdrowia,
• prawo do zabezpieczenia socjalnego,
• prawo do wypoczynku i czasu wolnego.

  Prawa kulturalne:

• prawo do nauki (bezpłatnej i obowiązkowej w zakresie szkoły podstawowej),
• prawo do korzystania z dóbr kultury,
• prawo do informacji,
• prawo do znajomości swoich praw.

  Prawa polityczne:

• prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych.

Na podstawie Konwencji powołano do życia organ nadzorujący jej realizację - Komitet Praw Dziecka (ang. Committee on the Rights of the Child, CRC).

Komitet Praw Dziecka jest organem monitorującym wypełnianie przez państwa postanowień Konwencji o Prawach Dziecka. Kraj ratyfikujący Konwencję przyjmuje na siebie prawny obowiązek realizacji zawartych w traktacie praw. Podpisanie Konwencji nie oznacza, iż sygnatariusz będzie jej przestrzegał w praktyce. Państwa zobowiązane są do przesyłania Komitetowi raportów opisujących wprowadzanie Konwencji w życie. System monitoringu obejmuje wszystkie traktaty ONZ z zakresu praw człowieka.

Pierwszy raport jest składany po dwóch latach od przyjęcia Konwencji przez dane państwo. Kolejne raporty powinny być dostarczane Komitetowi co pięć lat. Informacji o systemie ochrony praw człowieka w danym kraju dostarczają Komitetowi nie tylko raporty rządowe, ale także organizacje pozarządowe i międzyrządowe, agendy ONZ, środowiska akademickie oraz media. Na podstawie otrzymanych informacji Komitet bada poszczególne raporty wspólnie z przedstawicielami rządów. Wnioski, będące efektem tej współpracy, ujawniane są w formie uwag i zaleceń.

Komitet dokonuje również interpretacji (wykładni) treści klauzul prawnych z zakresu praw człowieka pod względem merytorycznym i metodologicznym. Ponadto Komitet organizuje publiczne dyskusje poświęcone określonym zagadnieniom, takim jak przemoc wobec dzieci.

25 maja 2000r. rozszerzono możliwy zakres ochronny Konwencji poprzez uchwalenie do niej dwóch protokołów dodatkowych:

• w sprawie udziału dzieci w konfliktach zbrojnych;
• w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii.

19 grudnia 2011r. rozszerzono możliwy zakres ochronny Konwencji o kolejny protokół:

• w sprawie procedury rozpoznawania skarg.

Państwa - strony Konwencji nie mają obowiązku ratyfikowania Protokołów.

Polska ratyfikowała Konwencję 7 lipca 1991r., jednak z pewnymi zastrzeżeniami oraz własną interpretacją niektórych przepisów.

• Konwencja o Prawach Dziecka (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526)
• Uwagi o realizacji Konwencji o Prawach Dziecka przez Rzeczpospolitą Polską

Określając ogólnie i najkrócej kierunki ewolucji praw dzieci od edyktu Walentyniana I do Konwencji o Prawach Dziecka ONZ odnotować trzeba przede wszystkim:

• uznanie, że dzieciom w ogóle należą się prawa;
• uznanie dziecka za podmiot prawa - przestało ono być własnością człowieka dorosłego, stało się obywatelem;
• zmianę sytuacji dziecka w rodzinie - z nieograniczonej podległości władzy ojca do ustanowienia instytucji władzy rodzicielskiej wyznaczonej zasadą "dobra dziecka";
• poszerzenie tzw. katalogu (zbioru) praw dzieci - od prawa do dziedziczenia (okres starożytny) i prawa do życia, po prawa dotyczące wszystkich aspektów życia dziecka (Konwencja o Prawach Dziecka ONZ);
• ustawowe zrównanie praw wszystkich dzieci, w tym pozamałżeńskich;
• ustanowienie osobnych (łagodniejszych) procedur postępowania w odniesieniu do dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie;
• ustanowienie szczególnej ochrony, opieki i pomocy dzieciom specjalnej troski, dzieciom uchodźców i mniejszości narodowych;
• przejmowanie przez państwo ciężaru zapewnienia dzieciom ochrony ich praw przy pomocniczej jedynie roli stowarzyszeń i organizacji;
• wzrost roli społeczności międzynarodowej w wysiłkach na rzecz efektywnej ochrony praw dzieci na całym świecie.

Dziecko w prawie polskim

W świetle polskiego prawa za dziecko uznaje się każdą istotę ludzką od poczęcia aż do osiągnięcia pełnoletności (tj. 18 lat). W rozumieniu Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989r., dziecko, z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed jak i po urodzeniu.

Dziecko w polskim prawie nie posiada pełni praw obywatelskich i musi zawsze posiadać jakiegoś prawnego opiekuna, który z jednej strony odpowiada za niego prawnie, a z drugiej ma obowiązek zapewniać mu materialną i psychiczną opiekę.

Prawo i obowiązek do sprawowania tej opieki, zwanej prawami rodzicielskimi, przysługuje w pierwszej kolejności biologicznym rodzicom dziecka. Gdy z jakichś względów rodzice nie mogą lub nie chcą sprawować tej opieki, sąd cywilny ma prawo przydzielić ją komuś innemu (adopcja). Jeśli dziecko, które nie ma rodziców lub którego rodzice zrzekli się praw rodzicielskich, nie zostanie adoptowane, jego opiekunem prawnym staje się państwo.

Artykułem 72 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. został ustanowiony konstytucyjny organ władzy, powołany po raz pierwszy Ustawą z dnia 6 stycznia 2000r. - Rzecznik Praw Dziecka. Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.

Wykaz dokumentów określających stan prawny dziecka:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483)
• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950r. (Dz.U. 1993 nr 61 poz. 284)
• Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996r. (Dz.U. 2000 nr 107 poz. 1128)
• Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989r. (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526)
• Ustawa z dnia 6 stycznia 2000r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. 2000 nr 6 poz. 69)

Ponadto wszelkie ustawy i rozporządzenia, związane z prawem oświatowym i opiekuńczym.

KALENDARZ DZIECI I MŁODZIEŻY

12 II - Międzynarodowy Dzień Dzieci-Żołnierzy

Dzień, inaczej Dzień Czerwonej Ręki (ang. International Children's Day-Soldiers / Red Hand Day), został ustanowiony na pamiątkę Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o Prawach Dziecka, dotyczącego zakazu wykorzystywania dzieci poniżej 18. roku życia jako żołnierzy w konfliktach zbrojnych (Dz.U. 2007 nr 91 poz. 608), który wszedł w życie 12 lutego 2002r.

Dzień ten ma przypominać, że około 250-300 tysięcy młodych osób w 19 krajach jest rekrutowanych do oddziałów i grup zbrojnych, niekiedy na pierwszej linii frontu. Częściej jednak są one porywane ze szkół, domów, ulic, sprzedawane przez rodziny do walki w oddziałach grup terrorystycznych. Wiele dzieci z powodu głodu czy ubóstwa sama zaciąga się do wojska. Przechodzą długi okres szkolenia, który ma sprawdzić ich wytrzymałość, odwagę w trudnych sytuacjach. Wyzwalana jest w nich nienawiść, chęć do walki. Ponadto uczone są posługiwania się bronią i bezwzględnego okrucieństwa. Ich posłuszeństwo wzmacnianie jest przez podawanie im środków odurzających, narkotyków, tatuowanie. Dzieci są wyzyskiwane i zmuszane do ciężkiej pracy. Wiele z nich ginie, zostaje okaleczonych. Stają się ofiarami gwałtu, przemocy seksualnej. Ich zadanie w oddziale nie skupia się jedynie na walce. Często wysyłani są jako posłańcy z informacją, kucharze, służba, tragarze, zamachowcy - samobójcy czy szpiedzy. Takie działania nie wpływają dobrze na psychikę dzieci. Wiele z nich ginie z wycieńczenia, morderczej walki. Często pod wpływem środków odurzających działają wbrew swojej woli. Nie wiedzą co robią. Uważają swe czyny za słuszne, zgodne z rozkazem przełożonego. Wiele z nich dotyka choroba psychiczna, załamanie. Ich los to w zasadzie pewna śmierć.

Choć większość państw sprzeciwia się rekrutowaniu i wykorzystywaniu przez siły zbrojne lub uzbrojone grupy kogokolwiek poniżej 18. roku życia, to jednak według danych międzynarodowej koalicji organizacji pozarządowych "Child Soldiers International", której częścią jest "Amnesty International", od stycznia 2011r. niepełnoletni żołnierze w znaczący sposób wykorzystywani są w 19 krajach. Są to m.in. Sudan, Somalia, Uganda, Kolumbia, Filipiny, Nepal, Sri Lanka. Nabór lub wykorzystanie w działaniach zbrojnych dzieci poniżej 15 lat stanowi zbrodnię wojenną.

12 IV - Międzynarodowy Dzień Dzieci Ulicy

Dzień (ang. International Day for Street Children) jest międzynarodową inicjatywą, zapoczątkowaną przez Konsorcjum dla Dzieci Ulicy (ang. Consortium for Street Childern, CSC, międzynarodową organizację, walczącą o prawa dziecka, skupiającą organizacje pozarządowe, celebrytów, polityków, przedsiębiorców i osoby prywatne w ponad 130 krajach na całym świecie i wciąż skupia wokół siebie coraz więcej zwolenników, również w Polsce.

Dzień ustanowiono w celu zwrócenia uwagi na bezdomność dzieci, które doświadczają głodu, chorób, przemocy, poczucia zagubienia i samotności, często żyją w nieustannym zagrożeniu. Aby przeżyć, decydują się na kradzieże, prostytucję, handel narkotykami i przemoc. Większość z nich nie ma nadziei ani możliwości na lepsze jutro. Są niejako wykluczone społecznie.

W terminologii międzynarodowej wśród dzieci ulicy wyróżnia się kilka kategorii:

• street working children - dzieci, które pracują na ulicy, ale utrzymują kontakt z rodziną i zazwyczaj wracają tam na noc;
• street living children - dzieci, które mieszkają i pracują na ulicy i prawie nie utrzymują kontaktu z rodziną;
• children at risk - dzieci, których warunki życia dalekie są od postanowień Konwencji o Prawach Dziecka, ciężko pracują lub przebywają w więzieniach.

Jest wiele powodów opuszczania domów przez dzieci. Najczęstszymi są nędza i przemoc w rodzinie, ale też osierocenie. Według danych UNICEF z 2004r., wśród szacowanej 100-milionowej społeczności dzieci ulicy aż połowa przebywa w Afryce, 40 mln w Ameryce Łacińskiej.

• Kiedy ulica staje się domem... - reportaż Fundacji "Usłyszeć Afrykę", przybliżający faktyczny obraz dzieci na kontynencie afrykańskim, a konkretnie w Ugandzie

30 IV - Światowy Dzień Sprzeciwu wobec Bicia Dzieci

Obchody Dnia (ang. Spank Out Day) mają przekonać rodziców i opiekunów, by zrezygnowali ze stosowania kar cielesnych. Po raz pierwszy taki dzień zorganizowała w USA w 1998r. amerykańska organizacja EPOCH (ang. End Physical Punishment of Children) jako Dzień Bez Kar Cielesnych (ang. SpankOut Day).

25 V - Międzynarodowy Dzień Dzieci Zaginionych

Dzień (ang. Missing Children’s Day) obchodzony jest w krajach Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych. W Polsce organizowany jest od 2003r. przez Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych ITAKA.

Głównym celem Dnia jest zwrócenie uwagi na problem zaginionych dzieci. Fundacja ITAKA chce także przypominać o potrzebie działań profilaktycznych. Ilość zaginięć dzieci może się obniżyć tylko w efekcie konsekwentnych i długofalowych działań, realizowanych przez instytucje europejskie, agendy rządowe, szkoły, organizacje społeczne, policję.

W 2009r., z okazji 10. urodzin, fundacja ITAKA otworzyła nowy program: 116 000 - telefon w sprawie zaginionego dziecka. Numer udostępniła i wspiera Telekomunikacja Polska.

• Fundacja Itaka
• Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych

1 VI - Dzień Dziecka

W 1949r. Światowa Federacja Kobiet Demokratycznych (ang. World Federation of Democratic Women), powstała w 1945r. w Paryżu, uznała dzień 1 czerwca za najbardziej odpowiedni dla manifestacji problemu ochrony dzieci przed złem świata. Inicjatywę podjęły władze krajów bloku socjalistycznego, traktując ją jako propagandowe narzędzie walki politycznej i wprowadzając święto do kalendarzy.

W Polsce i w innych krajach słowiańskich oraz tych, które kiedyś należały do bloku krajów socjalistycznych, to międzynarodowe święto najmłodszych obywateli świata do dziś jest obchodzone 1 czerwca jako Międzynarodowy Dzień Dziecka (ang. International Children Day). Dzieje się tak od 1952r. Za pomysłodawcę i inicjatora święta dzieci w tej części świata uznaje się Międzynarodowy Związek na Rzecz Ochrony Dzieciństwa (ang. The International Union for Protection of Childhood), którego celem było zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom z całego świata. Jednym z elementów celebrowania święta w naszym kraju jest mający miejsce od 1994r. zwyczaj, że w Dzień Dziecka obraduje Sejm Dzieci i Młodzieży.

Przed rokiem 1952 Dzień Dziecka istniał już w kalendarzach niektórych krajów, między innymi od 1926r. w Chinach. Święto obchodzono w różnych terminach. Był to raczej dzień pamięci dorosłych o prawach dzieci i czas, w którym przypominano o potrzebie troski o nie.

Ponieważ w krajach komunistycznych Dzień Dziecka był szczególnie świętowany, w NRD było to święto hucznie obchodzone, podczas gdy w ówczesnych Niemczech Zachodnich (RFN) było prawie nieznane. Dopiero po upadku komunizmu i połączeniu Niemiec w 1990r. Dzień Dziecka stał się oficjalnym świętem na terenie całgo kraju.

Dzień Dziecka we Francji i we Włoszech, to jednocześnie Dzień Rodziny, obchodzony 6 stycznia, w nawiązaniu do Święta Trzech Króli, którzy przybyli do stajenki i złożyli podarunki maleńkiemu Jezusowi. Dla uczczenia tego dnia 6 styczeń to również dzień, w którym rodzice obdarowują prezentami swoje dzieci. Piecze się wtedy specjalne ciasto zawierające "wróżbę", którym częstowane są dzieci. Dziecko oprócz ciasta otrzymuje koronę "króla" lub "królowej".

Z kolei w Turcji Dzień Dziecka obchodzony jest 23 kwietnia. Jest to jednocześnie Święto Niepodległości - rocznica utworzenia w 1920r. niezależnej Republiki Tureckiej. Jej twórca, Mustafa Kemal Atatürk, postanowił właśnie ten dzień zadedykować dzieciom, podkreślając tym samym, że są one przyszłością narodu. Tego dnia dzieci, podobnie jak w Polsce, zasiadają w parlamencie.

Na Węgrzech święto dzieci obchodzone jest w ostatnią niedzielę maja, w Argentynie w drugą niedzielę sierpnia, natomiast w Australii w czwartą środę października.

W Paragwaju święto dzieci obchodzone jest 16 sierpnia, w dniu smutnej rocznicy bitwy o Acosta Nu (1869, wojna paragwajska), podczas której zginęło wiele dzieci, w czasie całego konfliktu życie straciło kilkadziesiąt tysięcy dzieci.

W niezwykły sposób wygląda święto dzieci w Japonii.

Święto chłopców obchodzone jest oficjalne od 1948r., zwane odtąd Kodomo-no hi, jednak istnieje w Japonii już od wieków. Wywodzi się ze święta chłopców, zwanego Tango-no Sekku, świętowanego 5 dnia piątego miesiąca, czyli 5 maja. W tym dniu rodzice przygotowują z papieru bądź tkaniny latawce w kształcie karpia zwanego Koinobori i wywieszają je na długich masztach przed domem. Czarny karp symbolizuje ojca, czerwony - matkę, zaś niebieski - syna. Ilość karpi niebieskich na maszcie wynika z liczby potomków męskich w rodzinie, z którymi utożsamiana jest siła karpi. Ryba ta, zgodnie z japońskimi tradycjami i religią, to symbol siły, odwagi i niezwykłej determinacji, gdyż może płynąć pod prąd nawet szybkich strumieni i wodospadów. Według japońskich legend celem karpia jest przemiana w smoka, którego z kolei cechuje niezwykła dobroć. Stawiając maszty z karpiami rodzice składają zatem swoiste życzenia pomyślności swoim dzieciom, by tak jak te ryby były równie odważne i dzielnie szły przez życie. Wewnątrz domu ustawiane są natomiast figurki i lalki przedstawiające słynnych bohaterów. Na terenie całej Japonii organizowane są imprezy, które mają na celu uczczenie dziecięcego święta.

Z kolei tradycyjne święto dziewczynek obchodzone jest trzeciego dnia trzeciego miesiąca, czyli 3 marca. 3 marzec to Festiwal Lalek lub Festiwal Dziewcząt. Jest to dzień modlitwy za zdrowie i szczęście dziewczynek. Rodzice dziewcząt układają w ten dzień papierowe lalki, ubrane w tradycyjne stroje japońskie.

4 VI - Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji

Doroczne obchody tego dnia (ang. International Innocent Child Abuse Victim Day) Zgromadzenie Ogólne ONZ postanowiło ustanowić w 1982r. na specjalnej sesji na temat kwestii palestyńskiej, wstrząśnięte ogromną liczbą palestyńskich i libańskich dzieci, zabitych podczas dokonywanych przez Izrael aktów agresji.

12 VI - Światowy Dzień Walki z Pracą Dzieci

Dzień (ang. World Day Against Child Labour) został ustanowiony w 2002r. z inicjatywy Międzynarodowej Organizacji Pracy (ang. International Labour Organization, ILO). Ma to być czas refleksji nad takimi tematami, jak najniższy wiek dopuszczenia do zatrudnienia, zakaz oraz natychmiastowe działanie na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci.

16 VI - Międzynarodowy Dzień Dziecka Afrykańskiego

Inicjatorem obchodów (ang. Day of the African Child) jest Organizacja Jedności Afrykańskiej oraz UNICEF. Dzień ten przypomina masakry dzieci w Soweto koło Johannesburga w RPA, dokonane w 1976r. przez tamtejszy reżim rasistowski, gdy tysiące dzieci murzyńskich wyszło 16 czerwca na ulicę w proteście przeciw niskiemu poziomowi edukacji, żądając prawa do nauki w swoim języku. Policja zastrzeliła wtedy wiele chłopców i dziewcząt, a w ciągu kolejnych dwóch tygodni zajść zabiła w sumie ponad sto osób, a ponad tysiąc zraniła.

12 VIII - Międzynarodowy Dzień Młodzieży

Święto (ang. International Youth Day, IYD) zostało ustanowione 17 grudnia 1999r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na wniosek Światowej Konferencji Ministrów Odpowiedzialnych za Sprawy Młodzieży (ang. World Conference of Ministers Responsible for Youth). Obchody święta są inicjatywą należącą do Światowego Programu Działań na Rzecz Młodzieży (ang. World Programme of Action for Youth).

Obchody odbywają się co roku (od 2000r.) pod innym hasłem przewodnim, określającym centralne zagadnienie danej edycji święta. W ramach obchodów odbywają się konferencje, dyskusje, spotkania z przedstawicielami władz, warsztaty, przedsięwzięcia artystyczne i charytatywne. Celem święta jest uaktywnienie młodzieży, zachęcenie jej do działań na rzecz rówieśników i społeczności lokalnej, wymiana poglądów, przedstawianie władzom pomysłów i sugestii dotyczących rozwiązywania kwestii dotyczących młodzieży w danym kraju.

Z kolei z inicjatywy Jana Pawła II w 1985r. zapoczątkowane zostały Światowe Dni Młodzieży. Są to odbywające się co 2-3 lata w różnych miesiącach spotkania młodych katolików z papieżem, organizowane w formie religijnego festiwalu, skupiające młodych z całego świata, którzy chcą wspólnie spędzić czas i modlić się. Natomiast w pozostałych latach w Niedzielę Palmową organizowany jest Światowy Dzień Młodzieży w każdej diecezji, gdzie młodzież spotyka się ze swoimi biskupami.

30 IX - Dzień Chłopaka (pl)

W tym terminie święto obchodzone jest w Polsce, natomiast nastolatki z innych krajów (ang. International Boy's Day) świętują w różnych terminach: 7 lutego - Malta, 5 kwietnia - Wielka Brytania, Irlandia, 15 lipca - Brazylia, 7 października - Norwegia, 19 listopada - Indie, Meksyk, 25 listopada - Kanada. W Japonii święto, obchodzone 5 maja, od VIw. nazywane Tango-no Sekku, po II wojnie światowej przemianowane zostało na Dzień Dziecka.

11 X - Międzynarodowy Dzień Dziewczynek

Dzień (również: Międzynarodowy Dzień Dziewcząt, ang. International Day of the Girl Child) został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2011r. Święto ma na celu przybliżenie społeczeństwu szczególnych wyzwań, przed jakimi stoją dziewczynki na całym świecie. Działania i wydarzenia związane z tym dniem organizują UNFPA, UNICEF i UN WOMEN.

Międzynarodowy Dzień Dziewcząt odzwierciedla potrzebę postawienia praw dziewcząt w centrum działań rozwojowych - powiedziała podczas sesji Zgromadzenia Anju Malhotra, zajmująca się w UNICEF kwestiami równości płci i praw kobiet. - Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej partnerzy łączą siły, by podkreślić postęp, jaki już się dokonał i wskazać wyzwania, które nadal przed nami stoją.

Pierwsze obchody w 2012r. skupiły się na praktyce małżeństw z dziećmi. UNICEF podkreśliła konieczność walki z tym procederem, który jest łamaniem podstawowych praw człowieka i który ma wpływ na każdy aspekt życia dziewcząt.

Obchody w 2013r. upłynęły pod hasłem "Dziewczynka potrafi" i podkreślały problem przemocy domowej, dostępu do wykształcenia dla dziewczynek i prostytucji nieletnich.

19 XI - Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Przemocy wobec Dzieci

Obchodzony od 2000r. Dzień (ang. World Day for Prevention of Child Abuse) organizowany jest przez Fundację Światowego Szczytu Kobiet (ang. Women's World Summit Foundation, WWSF), działającą przy ONZ. W szczególności obchody mają nawiązywać do artykułu 34 Konwencji o Prawach Dziecka, zgodnie z którym Państwa-Strony zobowiązują się do ochrony dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i nadużyć seksualnych.

Dzień jest zwieńczeniem światowej kampanii 19 dni przeciwko przemocy i krzywdzeniu dzieci i młodzieży (ang. 19 Days of Activism for Prevention of Violence and Abuse Against Children and Youth), zainicjowanej przez WWSF w 2011r. w dniach 1-19 listopada. W Polsce kampanię prowadzi Fundacja po DRUGIE we współpracy z innymi organizacjami, instytucjami, placówkami pracującymi z dziećmi i młodzieżą. Kampania rozgrywa się na wszystkich kontynentach, we wszystkich krajach świata. Przy okazji różnych działań i wydarzeń mówi się o prawach dziecka, godności, szacunku, bezpieczeństwie, wolności, przypomina się i uczy o tych wartościach, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju i dobrego życia.

20 XI - Powszechny Dzień Dziecka

W rocznicę uchwalenia Deklaracji Praw Dziecka (1959) oraz Konwencji Praw Dziecka (1989) obchodzony jest ustanowiony przez ONZ Powszechny Dzień Dziecka (ang. Universal Children's Day).

W 1954r. Organizacja Narodów Zjednoczonych zaproponowała święto konkurencyjne do Dnia Dziecka, jako "Dzień Deklaracji Praw Dziecka". Zgromadzenie Ogólne zaleciło wszystkim państwom organizowanie obchodów i zaapelowało, aby wykorzystać ten dzień do propagowania idei braterstwa i zrozumienia pomiędzy dziećmi całego świata oraz do promowania działań na rzecz ich pomyślnego rozwoju. Jednocześnie Zgromadzenie wystąpiło z sugestią, aby każde państwo organizowało obchody w dniu, który uzna za właściwy.

Aczkolwiek w obu przypadkach inicjatywa wprowadzenia święta dzieci nie była wolna od zabarwienia politycznego, niewątpliwie pomogła samym dzieciom. Określenie konkretnego dnia i wyznaczenie go świętem sprzyjało różnorakim inicjatywom na rzecz poprawienia warunków bytowych dzieci, zbiórkom funduszy, nowym uchwałom i wdrażaniu ich w życie, międzynarodowej współpracy i pomocy, powstawaniu nowych organizacji humanitarnych.

Lata i dekady ONZ

• 1979 - Międzynarodowy Rok Dziecka (ang. International Year of The Child)
• 1985 - Międzynarodowy Rok Młodzieży: Udział, Rozwój, Pokój (ang. International Youth Year: Participation, Development, Peace)
• 1995-2004 - Dekada Edukacji Praw Człowieka (ang. Decade for Human Rights Education)
• 2010/2011 - Międzynarodowy Rok Młodzieży: Dialog i Wzajemne Zrozumienie (12.08.2010-11.08.2011, ang. International Year of Youth: Dialogue and Mutual Understanding)

(Żródła: m.in. Wikipedia, Encyklopedia PWN, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, UNICEF PL, Pokój adwokacki, Zanotowane, Dziecko krzywdzone, Dzień Dziecka; fotografie: Anne Geddes)