Lektury szkolne dla klas I-III

Baśnie Andersena to cykl baśni napisanych przez duńskiego pisarza Hansa Christiana Andersena (1805-1875).

W krainę baśni pierwsza wprowadziła Andersena babcia ze strony ojca. Andersen bywał z nią w przytułku dla chorych, gdzie zajmowała się ogrodem i gdzie później przebywał jego chory psychicznie dziadek. Kilka motywów z opowieści babki zostało później wykorzystanych przez Andersena w jego utworach.

Twórczości dla dzieci początkowo nie traktował poważnie, raczej jako zajęcie na marginesie pisarstwa dla dorosłych. Choć zastrzegał, iż jego baśnie to pudełka: dzieci oglądają opakowanie, a dorośli mają zajrzeć do wnętrza. Bardzo nie lubił, że jego baśnie od początku uznano za dzieła dla dzieci, bez głębszego sensu. Jednak właśnie baśnie przyniosły mu wielki rozgłos i sławę.

Pierwszy ich zbiór - Baśnie opowiedziane dla dzieci (oryg. Eventyr fortalte for Børn) został wydany w Kopenhadze w 1835r., a kolejne tomy ukazały się w latach 1836 i 1837. Zachęcony powodzeniem pierwszej serii, pisarz wydawał kolejne aż do 1872r.

Ilustratorami pierwszych i wielu kolejnych - do dziś - wydań baśni Andersena byli Lorenz Frølich i Vilhelm Pedersen.

Baśnie zostały przetłumaczone na ponad 80 języków. Na język polski tłumaczyli je m.in. Stefania Beylin, Jarosław Iwaszkiewicz, Franciszek Mirandola, Władysław Syrokomla, Czesław Kędzierski i, po raz pierwszy bezpośrednio z języka duńskiego, Bogusława Sochańska.

W 1956r. powstała międzynarodowa nagroda dla najwybitniejszych twórców literatury dla dzieci - Medal im. H.C. Andersena, przyznawany co dwa lata przez Międzynarodową Izbę ds. Książek dla Młodych (International Board on Books for Young People, IBBY - międzynarodowa organizacja non-profit, zajmująca się promocją literatury dziecięcej i młodzieżowej, działająca pod patronatem UNESCO, z siedzibą w Bazylei w Szwajcarii), a także Lista Honorowa im. H.C. Andersena, na której umieszczane są najlepsze książki dla dzieci i młodzieży.

W 2005r., z okazji dwusetnej rocznicy urodzin baśniopisarza, Poczta Polska wydała dwa znaczki, na których znajdują się wizerunki postaci z dwóch popularnych baśni Andersena: Małej Syrenki oraz Królowej Śniegu. Natomiast w Danii postanowiono wydać wszystkie jego baśnie tak, jak je napisał - bez poprawek wydawnictw. To właśnie wydanie, ilustrowane wycinankami Andersena, stało się podstawą przekładu Bogusławy Sochańskiej (Baśnie i opowieści, t. 1-3, Poznań, 2006).

Baśnie Andersena były wielokrotnie adaptowane przez teatr, telewizję i kino. Jedną z ekranizacji jest zrealizowany w latach 2002-2004 irlandzko-niemiecko-duński serial animowany Pan Andersen opowiada (oryg. The FairyTaler), stworzony z okazji 200. rocznicy urodzin pisarza. Duński autor we własnej osobie przedstawia przygody bohaterów swoich baśni.

Najczęściej adaptowaną baśnią jest Królowa Śniegu - opowieść, która W odróżnieniu od innych baśni napisanych przez Andersena, zainspirowanych folklorem bądź tradycją innych narodów, zrodziła się w wyobraźni autora.

POCZYTAJ I POSŁUCHAJ

• Hans Christian Andersen - Baśnie

• Hans Christian Andersen - Baśnie (teksty i audiobooki)

Jan Brzechwa (właśc. Jan Wiktor Lesman, ps. Szer-Szeń, 1898-1966) jako autor wierszy dla najmłodszych zadebiutował przed II wojną światową. Pierwszy tomik wierszy dla dzieci - Tańcowała igła z nitką wydano mu przed Wigilią 1937r., ale z datą 1938r. Znalazły się tam między innymi takie popularne do dziś wiersze, jak: Pomidor, Żuraw i czapla czy Na straganie. Rok później wyszedł tom następny - "Kaczka Dziwaczka", z wierszami m.in. Znaki przestankowe czy Sójka. Na przestrzeni następnych dwóch dekad niestrudzenie tworzył wiersze, bajki, powieści i teatrzyki, które na stałe weszły do kanonu literatury dziecięcej.

W 1958r. ukazało się pierwsze zbiorcze wydanie wierszy dla dzieci pt. Sto bajek z ilustracjami Jerzego Srokowskiego. Od tamtego czasu ten prawdopodobnie najpopularniejszy tom poetycki dla najmłodszych regularnie powraca na księgarskie półki za sprawą kolejnych wydań, które różnią się przede wszystkim szatą graficzną.

Wbrew temu, co sugeruje tytuł, zbiór obejmuje jedynie wiersze i nie jest ich 100, a w rzeczywistości 134. Ze względu na treść podzielono je na osiem kategorii tematycznych, co bardzo ułatwia odnalezienie konkretnego wiersza w spisie treści:

• Co w trawie piszczy (wiersze o owadach)
• Nurka do wody (ryby, raki i żaby)
• Lata ptaszek (ptaki)
• Gorzkie prawdy (wady i przywary)
• Androny (nieprawdopodobne historie)
• Po nosie (zasłużona kara)
• Wyssane z palca (po raz drugi nieprawdopodobne historie)
• Prosimy do zwierzyńca (ptaki egzotyczne, ssaki, gady i torbacz)

W Stu bajkach mieszczą się najsłynniejsze wiersze Brzechwy, które oparły się próbie czasu, a przede wszystkim socjalistycznej propagandzie. Nie ma więc np. wierszy o rzemiosłach, ale też tych ze zbiorku Z innej beczki czy tłumaczeń innych autorów.

POCZYTAJ

• Wierszyki dla dzieci - Jan Brzechwa

Dziewczynka z parku to opowieść autorstwa Barbary Kosmowskiej (ur. 1958), polskiej filolożki i pisarki. Traktuje o wspomnieniach, które bolą, ale też są tym, co posiada się najcenniejszego. Autorka mówi o śmierci i stracie w sposób prosty, a jednocześnie pełen szacunku dla swoich bohaterów i czytelników.

Karolcia to powieść dla dzieci autorstwa Marii Krüger (1904-1999) z 1959r.

Główna bohaterka, ośmioletnia Karolcia, wchodzi w posiadanie magicznego niebieskiego koralika, który spełnia każde jej życzenie. Dziewczynka oraz jej przyjaciel Piotr wykorzystują koralik do uszczęśliwiania innych ludzi. Magiczny przedmiot usiłuje zdobyć zła czarownica Filomena. Karolcia i Piotr przeżywają wiele przygód.

Sukces powieści wśród młodych czytelników zachęcił autorkę do napisania kontynuacji. W 1970r. powstała powieść Witaj, Karolciu o dalszych losach bohaterów pierwszej części, w której bohaterka wchodzi w posiadanie magicznej niebieskiej kredki, umożliwiającej natychmiastową materializację rysunków w świecie realnym. W 2009r. inny autor - Krzysztof Zięcik dopisał dalszą część przygód Karolci pt. Karolcia na wakacjach.

W 1995r. na podstawie książki powstał spektakl teatru telewizji, natomiast w 2001r. podjętą próbę stworzenia filmowej ekranizacji. Do 2008r. powstało około 80% filmu, ostatecznie jednak go nie ukończono.

Dzieci z Bullerbyn (oryg. Alla vi barn i Bullerbyn) to książka dla dzieci napisana w 1947r. przez szwedzką pisarkę Astrid Lindgren (1907-2002). Następne książki z tej serii to: Więcej o dzieciach z Bullerbyn (oryg. Mer om oss barn i Bullerbyn, 1949) i Wesoło jest w Bullerbyn (oryg. Bara roligt i Bullerbyn, 1952). Polskie wydanie w przekładzie Ireny Szuch-Wyszomirskiej (pierwsze w 1957r.) zawiera wszystkie trzy tytuły w jednym tomie.

W książce dziewczynka o imieniu Lisa opowiada o przygodach swoich i innych dzieci z liczącej trzy zagrody osady Bullerbyn w ciągu trzech kolejnych lat.

Pierwowzorem Bullerbyn jest osada Sevedstorp niedaleko miasteczka Vimmerby, w którym urodziła się Astrid Lindgren w 1907r. Jeszcze dziś można oglądać położone obok siebie trzy domy w Sevedstorp, gdzie rodzice przyszłej pisarki przeprowadzili się krótko po jej narodzinach i gdzie spędziła dzieciństwo.

Uzupełnieniem fabuły są trzy książki z ilustracjami Boże Narodzenie w Bullerbyn (oryg. Jul i Bullerbyn, 1963), Wiosna w Bullerbyn (oryg. Vår i Bullerbyn, 1965) i Dzień Dziecka w Bullerbyn (oryg. Barnens dag i Bullerbyn, 1966).

Szwedzki reżyser Lasse Hallström zrealizował w oparciu o serię książek o dzieciach z Bullerbyn filmy: Dzieci z Bullerbyn (oryg. Alla vi barn i Bullerbyn, 1986) i Dzieci z Bullerbyn: Nowe przygody (oryg. Mer om oss barn i Bullerbyn, 1987).

W Polsce przedstawienia na podstawie książki pokazały Teatr Dramatyczny im. Jana Kochanowskiego w Opolu (2012) i Teatr Polski we Wrocławiu (2013).

Doktor Dolittle to główny bohater serii powieści dla dzieci Hugh Johna Loftinga (1886-1947), brytyjskiego autora literatury dziecięcej, znanego głównie jako twórca cyklu książek o rozumiejącym mowę zwierząt doktorze Dolittle.

Doktor John Dolittle jest lekarzem, mieszka w Puddleby nad rzeką Marsh. Pewnego dnia jego papuga, Polinezja, uczy go języka zwierząt. Od tej pory zostaje weterynarzem. Jest bardzo surowy, kiedy zwierzęta są źle traktowane. W czasie, gdy rozpoczyna się akcja pierwszego tomu, ma prawdopodobnie trzydzieści kilka lat. Opisywany jest jako mężczyzna niewielkiego wzrostu, krępy, ale przy tym sprawny i silny fizycznie. Nigdy nie był żonaty i poza siostrą, która pojawia się w książkach sporadycznie, nie ma krewnych.

Akcja powieści dzieje się w pierwszej połowie XIX w. Autor nie lokalizuje jej dokładnie. Książki powstawały po I wojnie światowej, a na początku pierwszego tomu cyklu autor użył określenia czasu "kiedy wasi dziadkowie byli jeszcze małymi dziećmi". O czasie akcji świadczy opis otoczenia - statki są wyłącznie żaglowe, nie ma jeszcze pociągów, podróżuje się tylko dyliżansami.

W Polsce czasem zarówno imię postaci jak i nazwa serii tłumaczone są jako "Doktor Nieboli".

Pierwszy - zarówno pod względem kolejności tworzenia, jak i chronologii książek - tom, Doktor Dolittle i jego zwierzęta, przetłumaczyła na język polski Wanda Kragen, pozostałe tomy - Janina Mortkowiczowa. Przekład Wandy Kragen odbiega nieco od późniejszych, jest prostszy, np. Mateusz Mugg, choć występuje w książce, nie jest wymieniony z nazwiska.

Powieści i opowiadania w kolejności chronologicznej:

• Doktor Dolittle i jego zwierzęta (oryg. The Story of Doctor Dolittle, 1920), polskie wydanie 1934r.
• Cyrk doktora Dolittle (oryg. Doctor Dolittle's Circus, 1924), polskie wydanie 1937r.
• Opera doktora Dolittle (oryg. Doctor Dolittle's Caravan, 1926), polskie wydanie 1938r.
• Doktor Dolittle i zielona kanarzyca (oryg. Doctor Dolittle and the Green Canary, 1950, pośmiertnie), polskie wydanie 1988r.
• Poczta doktora Dolittle (oryg. Doctor Dolittle's Post Office, 1923), polskie wydanie 1938r.
• Podróże doktora Dolittle (oryg. The Voyages of Doctor Dolittle, 1922), polskie wydanie 1936r.
• Ogród zoologiczny doktora Dolittle (oryg. Doctor Dolittle's Zoo, 1925), polskie wydanie 1939r.
• Największa podróż doktora Dolittle (oryg. Doctor Dolittle's Garden, 1927), polskie wydanie 1960r.
• Doktor Dolittle na Księżycu (oryg. Doctor Dolittle in the Moon, 1928), polskie wydanie 1961r.
• Powrót doktora Dolittle (oryg. Doctor Dolittle's Return, 1933), polskie wydanie 1961r.
• Doktor Dolittle i Tajemnicze Jezioro (oryg. Doctor Dolittle and the Secret Lake, 1948, pośmiertnie), polskie wydanie 1987r.
• Opowieści z Puddleby (oryg. Doctor Dolittle's Puddleby Adventures, 1952, pośmiertnie), polskie wydanie 1990r.

POCZYTAJ

• Hugh Lofting - Doktor Dolittle i jego zwierzęta

Asiunia to książka napisana w 2011r. przez przez Joannę Papuzińską (ur. 1939).

To historia małej Asiuni, dla której wojna zaczęła się tuż po jej piątych urodzinach, gdy pewnej nocy znikła mama i cały dom. Trzeba było iść spać do cudzego domu, gdzie zamiast mamy była obca pani, obce meble i trzeba było pić mleko z cudzego kubeczka, zamiast z tego co zawsze. Asiunia bardzo uważnie obserwuje świat i stara się jak najwięcej zrozumieć, choć przecież dla tak małej dziewczynki jest to strasznie trudne.

Książka jest wzruszającą literaturą faktu dla najmłodszych, wydana w koedycji z Muzeum Powstania Warszawskiego.

O psie, który jeździł koleją to opowiadanie dla dzieci z 1967r. autorstwa Romana Pisarskiego (1912-1969), traktujące o losach psa o imieniu Lampo.

Akcja utworu dzieje się we Włoszech. Pewien zawiadowca na stacji kolejowej w miasteczku Marittima znalazł kundelka, przygarnął go i nazwał Lampo (wł. Błyskawica). Lampo cały dzień spędzał na stacji, a wieczorem wracał z zawiadowcą do jego domu na kolację.

Pies kilkakrotnie uciekał od swojego nowego właściciela. W czasie pierwszej wycieczki psa wszyscy martwili się, że Lampo już nigdy nie wróci, ale ich przypuszczenia nie sprawdziły się. Lampo zawsze powracał na stację w Marittimie, nawet z dalekich stron.

Pewnego razu na stację kolejową przybył dziennikarz i kilka dni później w gazecie ukazało się zdjęcie kundelka wraz z opowiadaniami o jego przygodach i "podróżach" pociągiem.

Któregoś dnia mała Adele, córka zawiadowcy bawiła się na torach, gdy nagle nadjechał pociąg. Kilka osób rzuciło się w jej kierunku, by ją uratować, ale to Lampo dobiegł pierwszy i zepchnął dziewczynkę z torów, jednak sam przy tym zginął.

Mieszaniec Lampo żył naprawdę w latach 50. XX w. Samodzielnie podróżował pociągami, przez co stał się najczęściej opisywanym i fotografowanym psem tamtych czasów. W 1961r. zginął potrącony przez pociąg i został pochowany pod akacją rosnącą przy stacji, a rok później postawiono mu pomnik.

Julian Tuwim (1894-1953), polski poeta żydowskiego pochodzenia, pisarz, autor wodewili, skeczy, librett operetkowych i tekstów piosenek, pod koniec lat międzywojennych uprawiał również twórczość dla dzieci. W 1936r. w tym samym numerze Wiadomości ukazały się Lokomotywa i Ptasie Radio, potem kolejne wiersze O Panu Tralalińskim, Słoń Trąbalski, Zosia Samosia, wydane w postaci książkowej w 1938r. W wierszach dla dzieci prezentował swój kunszt poetycki, łącząc liryzm z dowcipem, często pure-nonsensowym, wykorzystując różnorodne walory języka.

POCZYTAJ

• Wierszyki dla dzieci - Julian Tuwim