Ziemia (łac. Terra), zamieszkana przez miliony gatunków, wliczając w to człowieka, jest jedynym znanym miejscem we wszechświecie, w którym występuje życie. Planeta uformowała się 4,54±0,05 miliarda lat temu, a życie pojawiło się na jej powierzchni w ciągu pierwszego miliarda lat po uformowaniu. Następnie biosfera ziemska wpłynęła na atmosferę i inne czynniki abiotyczne planety, umożliwiając rozwój organizmów aerobowych oraz powstanie ozonosfery. Rozwój życia na lądzie umożliwiła powłoka ozonowa.
Powierzchnię w 70,8% zajmuje woda wszechoceanu zawarta w morzach i oceanach, pozostałe 29,2% stanowią kontynenty i wyspy. Niezbędnej do życia na Ziemi wody w stanie ciekłym nie wykryto na powierzchni innych ciał niebieskich.
Zasoby naturalne skorupy ziemskiej i umiejętność ich przetworzenia zapewniają przetrwanie m.in. globalnej populacji ludzkiej.
W kulturze ludzkiej wykształciły się różne poglądy na temat planety, takie jak personifikacja w postaci bóstwa, wiara, że Ziemia jest płaska, oraz nowoczesna idea świata jako zintegrowanego środowiska, wymagającego konserwacji.
Dzień Ziemi
Dzień Ziemi (ang. Earth Day), znany też jako Światowy Dzień Ziemi lub Międzynarodowy Dzień Ziemi to akcje prowadzone corocznie wiosną, których celem jest promowanie postaw proekologicznych w społeczeństwie. Organizatorzy Dnia Ziemi chcą uświadomić politykom i obywatelom, jak kruchy jest ekosystem planety ludzi. Na obchody składa się zwykle wiele wydarzeń organizowanych przez różnorodne instytucje.
Dzień Ziemi obchodzony jest w momencie równonocy wiosennej na półkuli północnej, czyli w dniu równonocy jesiennej na półkuli południowej. Ten dzień wyróżnia się tym, że na całej planecie dzień trwa tyle samo, co noc. Równonoc wiosenna w starożytnych kulturach rolniczych wiązała się ze świętem rodzącego się życia. Współcześnie podkreśla się, że jest to dzień swoistej równowagi, mogącej pomóc w odrzuceniu wzajemnych różnic między ludźmi odmiennych ras i religii. Niezależnie od wyznawanej wiary czy przynależności etnicznej wszyscy przedstawiciele Homo sapiens dzielą między siebie tę samą planetę, która - według organizatorów Dnia Ziemi - jest naszym wspólnym dobrem.
Historia tego święta związana jest z katastrefą ekologiczną, do której doszło w styczniu 1969r. u wybrzeży Stanów Zjednoczonych. Było to zdarzenie, które zainicjowało rozmowy na temat kondycji środowiska naturalnego na konferencji UNESCO w 1969r., dotyczącej środowiska naturalnego. Z ideą obchodzonego na całym świecie Dnia Ziemi wystąpił amerykański ekolog John McConnell. Pierwszy raz Dzień Ziemi został ogłoszony 21 marca 1970r. przez burmistrza San Francisco w USA. Tego samego roku 22 kwietnia senator Gaylord Nelson na konferencji w Seattle zaproponował ogólnonarodową demonstrację sprzeciwu przeciwko niszczeniu środowiska naturalnego i poparcia dla ruchów ekologicznych. Akcję nazwano również Dniem Ziemi.
Ideę McConnell'a poparł ówczesny Sekretarz Generalny ONZ. 26 lutego 1971r. podpisał proklamację, w której wyznaczył równonoc wiosenną jako moment, w którym Narody Zjednoczone obchodzą Dzień Ziemi. W momencie, kiedy Słońce przechodzi w Gwiazdozbiór Barana, w siedzibie ONZ w Nowym Jorku rozbrzmiewa Dzwon Pokoju (ang. Peace Bell). Ma to zwykle miejsce 20 lub 21 marca.
Oby nadchodzące Dni Ziemi były spokojne i pogodne dla naszego pięknego statku kosmicznego, jakim jest nasza planeta w miarę jak kręci się oraz krąży w mroźnej przestrzeni ze swoim ciepłym i wrażliwym ładunkiem ożywionej natury.
Sekretarz Generalny ONZ, 21 marca 1971r.
Z kolejną inicjatywą międzynarodowych obchodów w ramach ONZ, aby poszerzyć grono uczestników, wystąpił lider Ruchu na rzecz Socjalizmu i prezydent Boliwii Evo Moralesa Ayma.
W 2009r. Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło 22 kwietnia Międzynarodowym Dniem Matki Ziemi (ang. International Mother Earth Day) oraz uznało, że "Ziemia i jej ekosystemy są naszym domem", i że ustanowienie Dnia jest "niezbędne w celu promowania harmonii z naturą i Ziemią". Termin "Matka Ziemia" został użyty, ponieważ "odzwierciedla współzależność, która istnieje między ludźmi a innymi żywymi gatunkami wspólnie zamieszkującymi na planecie". Uznana została również zbiorowa odpowiedzialność za Planetę, do której wezwano narody na Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (ang. United Nations Conference on Environment and Development) w 1992r. w Rio de Janeiro, tzw. "Szczycie Ziemi 1992", której hasło przewodnie brzmiało "Środowisko i Rozwój".
Celem Dnia jest promowanie harmonii z naturą i Ziemią w celu osiągnięcia sprawiedliwej równowagi pomiędzy gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi potrzebami obecnych i przyszłych pokoleń ludzkości.
Pierwsze obchody w ramach ONZ, już w nowym terminie, odbyły się w 2010r. Zgromadzenie wezwało państwa członkowskie, organizacje wyspecjalizowane ONZ, międzynarodowe, regionalne i pozarządowe oraz społeczeństwo obywatelskie do obchodów tego Dnia.
Wzywam rządy, przedstawicieli biznesu i wszystkich obywateli świata do okazania należnego szacunku Matce Ziemi oraz do dbania o nią w sposób, na jaki zasługuje.
Sekretarz Generalny ONZ, 22 kwietnia 2010r.
Obchody stanowią okazję do podniesienia na całym świecie świadomości społecznej na stawiane wyzwania w zakresie dobrobytu planety i całego życia na niej, mając na uwadze m.in. ochronę klimatu i jej zrównoważony rozwój, gdyż konsekwencją niegospodarności społeczeństw i nadmiernej eksploatacji planety jest degradacja ekosystemów.
Obecnie w obchodach dnia Ziemi biorą udział setki milionów ludzi z ponad 140 krajów. Na całym świecie organizowane są spotkanie, sympozja, konferencje, wystawy, festyny, konkursy poświęcone działaniom proekologicznym.
Idea Dnia Ziemi nie mogła przedostać się do Polski przez 20 lat, gdyż kraj znajdował się za żelazną kurtyną. Pierwsze obchody odbyły się w 1990r. w Warszawie. W Polsce bardziej popularna stała się data 22 kwietnia ze względu na kapryśną aurę, która często zniechęcała w marcu do udziału w imprezach plenerowych.
Organizacje pozarządowe promujące postawy ekologiczne żywo włączyły się w międzynarodowe obchody Dnia Ziemi. Obecnie w organizacji Dnia Ziemi w Polsce biorą udział między innymi: Fundacja Ośrodka Edukacji Ekologicznej, Społeczny Instytut Ekologiczny i Ośrodek Kultury Ochoty (OKO). Patronat nad świętem sprawują m.in. Prezes Rady Ministrów, Minister Środowiska, Dyrektor Lasów Państwowych oraz władze miast i miejscowości, biorących udział w obchodach.
- Dzień Ziemi
- International Earth Day
- Przesłanie Sekretarza Generalnego ONZ z okazji Międzynarodowego Dnia Matki Ziemi 22 kwietnia 2010r.
Międzynarodowy Rok Planety Ziemi
Z inicjatywy Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS) oraz UNESCO Organizacja Narodów Zjednoczonych proklamowała rok 2008 Międzynarodowym Rokiem Planety Ziemi (ang. International Year of Planet Earth, IYPE). Ze względu na wagę zagadnień obchody rozpoczęły się w styczniu 2007r. i zakończyły w grudniu 2009r.
Wiedza o mechanizmach rządzących naszą planetą i o procesach zachodzących zarówno na jej powierzchni, jak i w jej wnętrzu pomagają zrozumieć istotę groźnych dla ludzi zjawisk: trzęsień ziemi, fal tsunami, wybuchów wulkanów, osuwania się zboczy górskich, huraganów, powodzi, wysychania rzek i studni, czy też zaskakujących zmian klimatu. Nauki o Ziemi, opisujące geosferę, hydrosferę, biosferę i atmosferę, dzięki wieloletnim badaniom i obserwacjom potrafią wiele z tych zjawisk przewidzieć w stopniu, który pozwala uniknąć zagrożeń lub znacznie zminimalizować ich skutki. Dlatego właśnie mieszkańcy Ziemi - dla własnego dobra oraz zdrowego, bezpiecznego i zamożnego życia - powinni znać wyniki tych badań i wspierać dalszy rozwój nauk o Ziemi.
Obchody Roku miały zwrócić uwagę na stan naszej planety oraz przyczynić się do rozpowszechnienia wiedzy na jej temat, po to, by życie na Ziemi było bezpieczniejsze i zdrowsze dla kolejnych pokoleń. Organizacja Narodów Zjednoczonych uważała ten Rok za istotny w realizacji celów zrównoważonego rozwoju oraz w promowaniu ochrony właściwego korzystania z zasobów naturalnych. Celem Roku było także łagodzenie, zapobieganie i ograniczenie skutków katastrof naturalnych.
W ramach Międzynarodowego Roku Planety Ziemi realizowany był program naukowy i promocyjny, obejmujący 10 obszernych, społecznie istotnych i multidyscyplinarnych dziedzin, takich jak: zdrowie, klimat, wody gruntowe, ocean, gleby, wnętrze Ziemi, metropolie, zagrożenia, zasoby naturalne i życie. Hasło Roku "Nauka o Ziemi dla Społeczeństwa" wiązało się z zapewnieniem lepszego i bardziej efektywnego wykorzystania przez społeczeństwa wiedzy zgromadzonej przez 400,000 światowych badaczy Ziemi.
DZAŁANIA NA RZECZ OCHRONY ZIEMI
Ekologia (gr. oíkos+lógos = dom+nauka) to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.
Ze względów zarówno filozoficznych jak i praktycznych pojęcie "ekologia" używane bywa w szerokim kontekście znaczeniowym. Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym w szerokim i czasem nieprecyzyjnym sensie znaczeniowym, nie zawsze związanym z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub samej ochrony środowiska jako takiej, a nawet filozofii ekologicznej (ekozofia), działalności społecznej czy artystycznej.
Termin ten wprowadził niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel w 1869r., by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich, z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą w kontakt.
Jedni autorzy sądzą, że przedmiotem ekologii powinny być relacje między rzeczywistością biotyczną a abiotyczną, inni natomiast rozszerzają jej zakres na tak zwany wymiar aplikacyjny (tzw. ekologia stosowana). W konsekwencji dla jednych jest to nauka biologiczna, dla innych geograficzna, inni poszerzają ją o problematykę z ochrony środowiska. Jedni bronią jej wymiaru ilościowego, inni skupiają się na wymiarze jakościowym. Z powodu tak różnorodnych podejść i poglądów na zakres ekologii w podręcznikach spotyka się różne definicje samej ekologii jak i różne modele teoretyczne.
Zazwyczaj za najważniejsze pojęcia w ekologii uważa się: populacja, biocenoza, ekosystem, krajobraz, biosfera, sukcesja ekologiczna.
Ochrona środowiska to całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.
Idea ochrony środowiska ma swoje początki w drugiej połowie XIXw. W Europie wyrosła ona z ruchu będącego reakcją na dynamiczny proces industrializacji i rozrastania się miast, oraz coraz większy stopień zanieczyszczenia powietrza i wody.
Ochrona przyrody to ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.
Działania na rzecz ochrony przyrody podejmowano od najdawniejszych czasów. Znane jest rozporządzenie z 1100r.p.n.e. w Chinach, dotyczace "zachowania cenniejszych drzew, niektórych lasów i polepszenia gospodarki leśnej". W starożytności kult drzew i lasów był szeroko rozpowszechniony. Z tej przyczyny zwycięskie wojska, chcąc zadać bolesny cios, wycinały drzewa w pokonanych miastach. Rzymianin Ciceron pisał: "niszczenie lasów jest najgorszym wrogiem dobrobytu społeczeństwa".
Wraz z coraz większym wykorzystaniem zasobów przyrody oraz powiększaniem się wiedzy przyrodniczej pojawiały się inne motywy ochrony środowiska naturalnego.
Wg wielu pierwotnych wierzeń "drzewa, jaskinie i inne osobliwości przyrody były siedzibą bogów i duchów, stąd otoczone je kultem religijnym. Dzięki temu stawały sie one tabu, którego zniszczenie wiązało sie ze ściągnięciem na siebie potępienia i przekleństwa". Tak było np. z polami gejzerowymi na terenie Parku Narodowego Yellowstone; Indianie uważali wybuchy gorącej wody i pary wodnej za przejaw gniewu złych duchów i stąd otaczali te miejsca kultem i ochroną.
Pewne gatunki chronione były z przyczyn ekonomicznych. Regulowano liczebność zwierząt poprzez zakaz odłowu. Nadmierne wycinanie drzew i wywóz za granicę mogło grozić osłabieniem siły militarnej kraju, więc wprowadzano zakaz wycinania drzew. Tego typu rozporządzenie wprowadził w Danii Chrystian V Oldenburg, m. in. zakaz wycinania lasów z 1671r. W Rosji rozporządzenia o takim charakterze wydał Piotr I Wielki. W kraju tym w 1763r. wydano pierwsze zarządzenie o ochronie fauny łownej w wiosennym okresie rozmnażania.
Niektóre miejsca otaczano ochroną, ponieważ wiązały się z wydarzeniami lub postaciami upamietnionymi w historii i kulturze narodowej danego kraju, kierując się motywami patriotycznymi lub po prostu ze względu na ich piękno. Przykładem jest prawo ochrony ptaków śpiewających w Szwajcarii z 1353r., zakaz zabijania skowronków wydany w Norymberdze w XVw. czy zakaz niszczenia kwiatów wiosennych w okresie Świąt Wielkanocnych wydany w XVIIw. w księstwie Műnster. Do rozwoju motywacji estetycznej przyczynił się np. modny we Francji w XVIIIw. "kult natury", zainicjowany przez Jana Jakuba Rousseau.
W XIXw. do rozpropagowania idei ochrony środowiska przyczynił się niemiecki przyrodnik Aleksander von Humboldt, który wprowadził pojęcie pomnik przyrody.
Rozwój wiedzy przyrodniczej na świecie w XIXw. przyczynił się do powstania idei parku narodowego. Pierwszym takim obiektem był Park Narodowy Yellowstone, powołany ustawą amerykańskiego Kongresu w 1872r.
Ochrona przyrody w Polsce ma na celu zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i stabilności ekosystemów, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody, a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody. Działania mające na celu ochronę przyrody mają długą, bo wywodzącą się ze średniowiecza tradycję. Jednak przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto w Polsce na szerszą skalę dopiero w drugiej połowie XXw.
Pierwszym znanym prawem w Polsce, chroniącym środowisko naturalne był zakaz polowania na bobry wydany przez Bolesława Chrobrego wynikający z rozszerzenia regaliów (oddania prawa odłowu określonych zwierząt i ryb dworom królewskim i książęcym). Najstarszym polskim dokumentem dotyczącym ochrony zasobów przyrody jest Statut wiślicki z 1347r. Przykładem jest określenie kar za wyrąb dębów i innych drzew w cudzych lasach. Kolejne polskie prawa chroniące przyrodę to zakaz wycinania cisów wydany przez Władysława Jagiełłę. Monarcha ten wprowadził również ograniczenia w polowaniu na jelenie, dziki, konie leśne i łososie.
Miłość do Ojczyzny mieści w sobie nieodzownie miłość ojczystej Ziemi - pisał na przełomie XIX i XXw. Jan Gwalbert Pawlikowski, pionier ochrony przyrody w Polsce. Hasło to zainspirowało ruchy krajoznawstwa głoszące potrzebę ochrony przyrody.
W 1919r. została w Polsce powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Organ ten w 1925r. został przekształcony w Państwową Radę Ochrony Przyrody. Na stanowisko przedstawiciela ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ds. ochrony przyrody został wybrany profesor Władysław Szafer.
W 1928r. powstała, z inicjatywy Państwowej Rady Ochrony Przyrody - Liga Ochrony Przyrody.
10 marca 1934r. Sejm RP uchwalił ustawę o ochronie przyrody. Była to na ówczesne czasy ustawa nowoczesna i wykraczająca w przyszłość.
Po zakończeniu I wojny światowej w Polsce było 39 rezerwatów przyrody (1469 ha powierzchni). W wyniku działań Państwowej Rady Ochrony Przyrody, a także przyrodników w całym kraju doprowadzono do 1939r. do utworzenia 211 rezerwatów (43512 ha powierzchni). W okresie międzywojennym utworzono Park Narodowy w Białowieży, a także chronione tereny przyrodnicze w Ludwikowie pod Poznaniem, na Babiej Górze, w Pieninach, w Górach Świętokrzyskich, w Tatrach oraz w Czarnohorze. Chroniono liczne gatunki roślin, zwierząt, a także obejmowano ochroną liczne pomniki przyrody.
W 1949r. przedwojenna ustawa o ochronie przyrody została zastąpiona nową ustawą, która z kolei obowiązywała do czasu uchwalenia kolejnej z dnia 16 października 1991r.
W okresie PRLu problemy ochrony przyrody wyszły poza gabinety specjalistów i dotarły do wszystkich obywateli. Wielki w tym udział miała Liga Ochrony Przyrody wraz ze swym miesięcznikiem "Przyroda Polski". Wielkim sprzymierzeńcem stały się Lasy Państwowe.
Obecnie obowiązującą podstawą prawną ochrony przyrody w Polsce jest Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (Dz.U. nr 92, poz. 880). Ochronę przyrody w imieniu Ministra Środowiska nadzoruje jeden z wiceministrów pełniący funkcję Głównego Konserwatora Przyrody, zaś w województwach - Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody.
Formy ochrony przyrody
Każda z niżej wymienionych z form spełnia inną rolę w polskim systemie ochrony przyrody i służy innym celom, dlatego charakteryzuje się odmiennym reżimem ochronnym oraz zakresem ograniczeń w użytkowaniu. Formy ochrony przyrody tworzą duży i zróżnicowany zespół środków pozwalających realizować ochronę przyrody, powstały w efekcie rozwoju naukowych podstaw ochrony przyrody i jej wieloletniej praktyki.
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody
- Ustawa z dnia 6 lipca 2001r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju
Parki narodowe
Park narodowy to jedna z form ochrony przyrody w Polsce. Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.
Zgodnie z ustawą (2) zasoby przyrodnicze parków narodowych zalicza się do strategicznych zasobów naturalnych Polski.
W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle trzy strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku narodowego.
Rezerwaty przyrody
Formy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione.
W Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, biota grzybów oraz twory przyrody nieożywionej.
Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.
Parki krajobrazowe
Park krajobrazowy to jedna z form ochrony przyrody, w Polsce określonych w ustawie (1). Parki krajobrazowe chronią obszary ze względu na ich wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe i walory krajobrazowe w celu ich zachowania i promowania w duchu zrównoważonego rozwoju.
Idea ochrony krajobrazowej rozwinęła się po II wojnie światowej w Wielkiej Brytanii i w Niemczech, inspirując podobne rozwiązania w kolejnych państwach. W Polsce pierwszy park krajobrazowy powołano w 1976r. na Pojezierzu Suwalskim.
Na obszarze parków dopuszcza się działalność gospodarczą, jednak z ograniczeniami wynikającymi z celów ochronnych. Parki służą także rekreacji krajoznawczej, wypoczynkowi oraz edukacji ekologicznej.
Obszary chronionego krajobrazu
Obszary chronionego krajobrazu są formą ochrony przyrody, o niewielkich rygorach ochronności. Zajmują różnej wielkości tereny, zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.
W Polsce ustawa (1) określiła je jako tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Na obszarze chronionego krajobrazu może być wprowadzone 9 określonych przez ustawę zakazów. Są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).
Natura 2000
"Natura 2000" to program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy.
W ramach programu wyznaczone zostają tzn. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (ang. Special Protection Areas, SPA) oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (ang. Special Areas of Conservation, SAC), na których obowiązują specjalne regulacje prawne.
Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Jednolite prawo powinno ułatwić współdziałanie wielu instytucji zajmujących się ochroną przyrody stale i tych dla których jest to działanie oboczne. Zadanie i cel rangi europejskiej powinno łatwiej uzyskać powszechną akceptację społeczną, tym bardziej że poszczególne kraje członkowskie są zobowiązane do zachowania na obszarach wchodzących w skład sieci "Natura 2000" walorów chronionych w stanie nie pogorszonym, co wcale nie musi wykluczać ich gospodarczego wykorzystania.
Pomniki przyrody
Pomnik przyrody to prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych.
Termin został wprowadzony przez niemieckiego przyrodnika i podróżnika Aleksandra von Humboldta na przełomie XVIII/XIXw., co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody.
Znaczącym propagatorem objęcia ochroną starych drzew był Hugo Conwentz, niemiecki botanik i paleobotanik, muzealnik, pionier europejskiej ochrony przyrody, propagator idei parków narodowych. Pod postacią pomnika przyrody proponował objąć także rzadkie gatunki roślin i zwierząt.
W Polsce jesienią 1918r. ukazał się dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury. 15 września 1919r. ukazało się rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o ochronie niektórych zabytków przyrody. 6 marca 1928r. wydano rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opiece nad zabytkami, gdzie po raz pierwszy padły słowa o ochronie alei przydrożnych. Następnymi aktami prawnymi regulującymi ochronę pojedynczych wartości przyrodniczych były kolejne ustawy o ochronie przyrody z 1934r., 1949r., 1991r. i 2004r.
Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
W Wałdowie Szlacheckim znajdują się aktualnie trzy pomniki przyrody: lipa i jałowiec oraz żródło artezyjskie, uznane za pomnik przyrody w 1978r.
Stanowiska dokumentacyjne
Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.
Użytki ekologiczne
Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.
Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe
Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) zespoły przyrodniczo - krajobrazowe to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne.
Zespół przyrodniczo - krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków.
Ochrona gatunkowa
Zgodnie z brzmieniem ustawy (1) ochrona gatunkowa w Polsce - jako jedna z form ochrony przyrody - ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących zwierząt, roślin i grzybów oraz ich siedlisk, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Ochrona ta dotyczy gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych. Może być ochroną ścisłą lub częściową.
Gatunkowa ochrona zwierząt to jedna z form prawnej ochrony przyrody, obejmująca ochroną konkretne gatunki zwierząt i wprowadzająca wobec nich określone zakazy, takie jak np. zakaz zabijania, okaleczania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania żywych zwierząt, posiadania zwierząt martwych lub ich części, niszczenia siedlisk i ostoi, wybierania, posiadania oraz przechowywania jaj.
W Polsce jest to jedna z form ochrony przyrody przyjęta w ustawie (1), wprowadzona w stosunku do dziko występujących zwierząt.
W okresie międzywojennym obejmowano w Polsce ochroną gatunkową pojedyncze gatunki zwierząt. Były to żółw błotny, objęty ochroną na podstawie rozporządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 1935r. oraz żubr, objęty ochroną na podstawie rozporządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 1938r.
Po wojnie kolejne ustawy o ochronie przyrody oraz zawierały coraz szersze wykazy gatunków chronionych oraz ich siedlisk.
Ochrona gatunkowa roślin to prawny sposób zabezpieczenia rzadko występujących gatunków dziko rosnących roślin, zagrożonych wyginięciem. Gatunków chronionych nie wolno niszczyć, zrywać, zbierać, niszczyć ich siedlisk, sprzedawać, nabywać, przewozić przez granicę państwa itp. W Polsce dla gatunków ściśle chronionych na odstępstwo od takiego zakazu może wyjątkowo wyrazić zgodę Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, dla gatunków częściowo chronionych - Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Gatunki częściowo chronionych gatunków roślin mogą być dopuszczone do limitowanego zbioru na potrzeby ziołolecznictwa.
Ochrona gatunkowa wybranych gatunków roślin funkcjonuje w niemal wszystkich państwach. W Polsce za jej początki uważa się przepisy chroniące cisa, jakie obowiązywały w Polsce już w średniowieczu. Ochronę gatunkową roślin w nowoczesnym rozumieniu tego słowa zapoczątkowano w Europie pod koniec XIXw. w Szwajcarii, a następnie w Austrii zarządzeniami dotyczącymi ochrony szarotki. W Polsce pierwszych 6 gatunków roślin objęto ścisłą ochroną w 1919r., a w 1946r. wydano pierwsze rozporządzenie o ochronie gatunkowej, którym objęto 110 gatunków roślin. Przepis ten został zastąpiony nowym rozporządzeniem w 1957r. Później lista roślin chronionych była wielokrotnie modyfikowana, przy czym zmieniano zarówno listę gatunków chronionych, jak i podstawy prawne ochrony gatunkowej.
Ochrona gatunkowa grzybów - analogicznie do ochrony gatunkowej zwierząt i roślin i - to prawny sposób zabezpieczenia rzadko występujących gatunków dziko rosnących grzybów, zagrożonych wyginięciem. Obecnie obejmuje to również porosty, ponieważ zgodnie z aktualną systematyką są one zaliczane do grzybów.
Polska jest pionierem ochrony gatunkowej grzybów. Ochronę 21 najrzadszych gatunków grzybów wprowadziła w 1983r. jako pierwsze państwo w Europie. W 1995r. objęto ochroną częściową wszystkie gatunki grzybów. W 2004r. podstawą prawną określającą szczegóły ochrony gatunkowej grzybów stało się rozporządzenie Ministra Środowiska, które zawiera między innymi listę gatunków chronionych, objętych ochroną ścisłą (całkowitą) bądź ochroną częściową. Dla czterech najrzadszych gatunków porostów dodatkowo wyznacza się 50 lub 100m strefy ochronne wokół ich stanowisk.
Rezerwaty biosfery
Rezerwat biosfery (ang. biosphere reserve) jest to wyznaczony obszar chroniony zawierający cenne zasoby przyrodnicze. Rezerwaty biosfery na świecie powstały w ramach programu UNESCO MaB (ang. Man and the Biosphere).
Według Ramowego statutu światowej sieci rezerwatów biosfery, powstałej w 1995r,, rezerwaty te są tworzone, aby promować i demonstrować zrównoważony związek człowieka z biosferą. Artykuł 4. stanowi, że rezerwat biosfery obejmuje mozaikę ekosystemów.
W ramach tych rezerwatów znajdują się ekosystemy reprezentatywne dla głównych biomów danego kraju. Celem powstania tych rezerwatów jest stworzenie miejsc ochrony, obserwacji i badań. W ramach każdego rezerwatu tego typu wyróżnia się strefę centralną, buforową, czyli zabezpieczającą oraz przejściową.
KALENDARZ ZIEMI
- 09.01 - Dzień Ligi Ochrony Przyrody (pl)
- 20 lub 21.03 (równonoc wiosenna) - Dzień Ziemi (ang. Earth Day)
- 21.03 - Dzień Wierzby (pl)
- 21.03 - Międzynarodowy Dzień Lasów (ang. International Day of Forests, ONZ)
- przedostatnia lub ostatnia sobota marca - Godzina dla Ziemi (ang. Earth Hour)
- 1.niedziela kwietnia - Dzień Leśnika i Drzewiarza (pl, podaje się też daty: 5.04, 5.05, 1.niedziela maja lub czerwca, 2.06, 4.10, 3.11)
- 22.04 - Międzynarodowy Dzień Matki Ziemi (ang. International Mother Earth Day, ONZ)
- 11.05 - Dzień Bez Śmiecenia (ang. World Non-Waste Day, PRO Europe)
- 15.05 - Dzień Polskiej Niezapominajki (pl)
- 22.05 - Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej (ang. International Day for Biological Diversity, ONZ)
- 24.05 - Europejski Dzień Parków Narodowych (ang. European Day of Parks)
- 01-07.06 - Dni Lasu i Zadrzewień (pl)
- 05.06 - Światowy Dzień Środowiska (ang. World Environment Day, ONZ/WHO)
- 03.07 - Międzynarodowy Dzień Bez Plastikowych Worków (ang. International Plastic Bag Free Day)
- 19.09 - Dzień Dzikiej Flory, Fauny i Naturalnych Siedlisk (ang. European Day of Wildlife and Natural Habitats, UE, Konwencja Berneńska)
- 3.weekend września - Sprzątanie Świata (ang. Clean Up the World)
- 22.09 - Światowy Dzień Bez Samochodu (ang. World Car Free Day)
- 1.poniedziałek października - Światowy Dzień Habitatu (ang. World Habitat Day, wg ONZ - Światowy Dzień Ludzkich Osad, wg UNESCO - Światowy Dzień Ludzkich Siedlisk, wg Rady UE - Światowy Dzień Siedlisk Fauny i Flory)
- 04.10 - Światowy Dzień Leśnika (ang. World Forester Day)
- 10.10 - Światowy Dzień Drzewa (ang. World Tree Day, ONZ/FAO, międzynarodowa akcja sadzenia drzew)
- 13.10 - Międzynarodowy Dzień Ograniczania Skutków Katastrof (ang. International Day for Disaster Reduction, ONZ, wcześniej 2.środa Międzynarodowy Dzień Ograniczania Klęsk Żywiołowych, ang. International Day for Natural Disaster Reduction)
- 03.11 - Hubertus (również: Hubertowiny, pl, święto myśliwych,leśników i jeźdźców)
- 06.11 - Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Wyzyskowi Środowiska Naturalnego podczas Wojen i Konfliktów Zbrojnych (ang. International Day for Preventing the Exploitation of the Environment in War and Armed Conflict, ONZ/UNEP)
- 05.12 - Światowy Dzień Gleby (ang. World Soil Day, ONZ)
- 11.12 - Międzynarodowy Dzień Terenów Górskich (ang. International Mountain Day, ONZ/FAO)
Lata i dekady ONZ
- 2002 - Międzynarodowy Rok Terenów Górskich (ang. International Year of Mountains)
- 2002 - Międzynarodowy Rok Ekoturystyki (ang. International Year of Ecotourism)
- 2005-2014 - Dekada Edukacji na temat Zrównoważonego Rozwoju (ang. Decade of Education for Sustainable Development)
- 2008 - Międzynarodowy Rok Planety Ziemi (ang. International Year of Planet Earth)
- 2010 - Międzynarodowy Rok Różnorodności Biologicznej (ang. International Year of Biodiversity)
- 2011 - Międzynarodowy Rok Lasów (ang. International Year of Forests)
- 2012 - Międzynarodowy Rok Zrównoważonej Energii dla Wszystkich Ludzi (ang. The International Year of Sustainable Energy for All)
- 2014-2024 - Dekada Zrównoważonej Energii dla Wszystkich (ang. United Nations Decade of Sustainable Energy for All)
- 2021-2030 - Dekada Przywrócenia Ekosystemu (ang. Decade on Ecosystem Restoration)
Warto zajrzeć
- Muzeum Ziemi w Warszawie
- Polska Akademia Nauk
- WWF (World Wide Fund For Nature)
- BBC Earth Polska
- Ministerstwo Środowiska
- Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
- EKOdzieciaki
- MŚ - strona dla dzieci
- MŚ - strona dla nauczycieli
- Lekcje z natury - program dla nauczycieli
- Edukacja ekologiczna Abrys
- Program "Odpowiedzialność i Troska" (ang. Responsible Care)
- GAP Polska
- Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć
- Program klimatyczny PZS
- Polskie Towarzystwo Służb Ochrony Przyrody
- Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody
- Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura"
- Stowarzyszenie Wiejskie "Zielona Przestrzeń"
- Klub Gaja
- Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła"
- Zielona Lekcja - portal edukacji ekologicznej
- Harcerski Klub Ekologiczny "Zimorodek"
- Przyroda Polska
- Fundacja Ekologiczna "Arka"
- Fundacja na rzecz Odzysku Opakowań Aluminiowych RECAL
(Źródła: m.in. Wikipedia, Planeta Ziemia, Nasze kujawsko-pomorskie, Odznaka Krajoznawcza Województwa Kujawsko-Pomorskiego)
