W kalendarzu

Dziedzictwo dokumentacyjne jest bezcennym świadectwem historii, rozwoju cywilizacyjnego świata, źródłem wiedzy o różnych kulturach i społeczeństwach, archiwum pamięci zbiorowej. Trudno byłoby przecenić jego znaczenie, zarówno dla różnych dyscyplin wiedzy, jak i dla kształtowania się tożsamości społeczeństw i grup społecznych oraz dla ich porozumienia i wzajemnego poznania.

Dziedzictwo audiowizualne stanowi niezwykle istotną część dziedzictwa dokumentacyjnego - zwłaszcza dla rozumienia dziejów i kultury XX i XXIw.

Audiowizualne środki przekazu to metody przekazu operujące dźwiękiem i obrazem oraz urządzenia pozwalające wprowadzać je w życie. Wykorzystywane są zwłaszcza w sztuce, rozrywce, reklamie i informacji, dydaktyce. W technice audiowizualnej do wytwarzania, przetwarzania, odtwarzania i przesyłania sygnałów stosuje się m.in. mikrofony, miksery, magnetofony, odtwarzacze płyt kompaktowych, odbiorniki RTV, wzmacniacze, głośniki, kamery, magnetowidy, monitory.

Dokumenty audiowizualne, takie jak filmy, programy radiowe i telewizyjne, nagrania audio i wideo, zawierają najważniejsze zapisy z XX i XXI wieku. Przekraczając granice kulturowe i językowe, odwołując się bezpośrednio do oka i ucha zarówno literatów, jak i analfabetów, dokumenty audiowizualne stały się elementem uzupełniającym tradycyjną formę pisemną. Są one jednak bardzo wrażliwe i dlatego od wielu już lat przenosi się nagrania audiowizualne na nośniki cyfrowe, aby zapobiec ich utracie. Niezależnie od ich formatu, nagrania audiowizualne są zagrożone, a wiele znika nawet, gdy nie są one celowo zniszczone. Znaczna część archiwów audiowizualnych XXw. już zniknęła, co spowodowało zubożenie pamięci ludzkości. Inne są zagrożone przez naturalny rozkład, zaniedbania, brak zabezpieczeń, umiejętności, środków i odpowiednich organizacji, zajmujących się tym problemem, Zostaną utracone kolejne dokumenty audiowizualne w przypadku, gdy społeczeństwa nie są świadome znaczenia zachowania tego dziedzictwa oraz braku silniejszych i wspólnych międzynarodowych działań.

Pamięć Świata

Powstanie Programu UNESCO "Pamięć Świata" (ang. Memory of the World) w 1992r. wynikało ze świadomości znaczenia, a jednocześnie strat i zagrożeń dziedzictwa dokumentacyjnego, konieczności zapewnienia jego długotrwałej ochrony oraz potrzeby upowszechnienia dostępu do niego. Wzrost tej świadomości na początku lat 90. XXw. nie dziwi w związku z przemianami i konfliktami, jakie wówczas miały miejsce w Europie i w innych regionach świata oraz z gwałtownym rozwojem nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych, oznaczającym nowe, niespotykane wcześniej możliwości, ale i nowe wyzwania i zagrożenia dla ochrony i dostępu do dziedzictwa dokumentacyjnego. Podstawowe cele Programu UNESCO "Pamięć Świata" to prowadzenie i wspieranie działań służących zachowaniu dziedzictwa dokumentacyjnego, zwiększaniu jego dostępności oraz budowaniu świadomości znaczenia zbiorów dokumentacyjnych.

Polska - kraj doświadczony utratą ogromnej części dziedzictwa dokumentacyjnego w rezultacie rozbiorów, a zwłaszcza II wojny światowej - aktywnie wspiera Program UNESCO "Pamięć Świata" od początku jego istnienia.

I Spotkanie Międzynarodowego Komitetu Doradczego (IAC) Programu UNESCO "Pamięć Świata", stanowiącego najwyższe ciało eksperckie doradzające UNESCO w sprawach dotyczących realizacji Programu, miało miejsce we wrześniu 1993r. w Pułtusku. W rezultacie spotkania przyjęto plan działania, podkreślający rolę UNESCO w uwrażliwianiu rządów i organizacji międzynarodowych na problem zachowania dziedzictwa dokumentacyjnego oraz wspomnianą już, szeroką definicję tego rodzaju dziedzictwa. Obejmuje ono różne typy dokumentów, m.in.: dokumenty i kolekcje archiwalne, rękopisy, druki o szczególnej wartości dokumentacyjnej, inskrypcje, dokumenty audiowizualne, zarówno na nośniku analogowym, jak i cyfrowym.

W sierpniu 2003r., odbyło się VI Spotkanie IAC, również w Polsce, w Gdańsku.

W 2011r., w Warszawie, odbyła się IV Międzynarodowa Konferencja Programu UNESCO "Pamięć Świata" pn. "Kultura - Pamięć - Tożsamość", podczas której przyjęto Deklarację Warszawską, określającą dalsze kierunki działalności Programu i dającą asumpt do podjęcia prac nad powstaniem Zalecenia UNESCO w sprawie zachowania i dostępu do dziedzictwa dokumentacyjnego, w tym dziedzictwa cyfrowego (ang. Recommendation concerning the preservation of, and access to, documentary heritage including in digital form), przyjętego przez UNESCO w 2015r. Polska aktywnie wspierała prace nad Zaleceniem na wszystkich etapach, inicjując rezolucje Konferencji Generalnej i decyzje Rady Wykonawczej UNESCO, organizując spotkania ekspertów i uczestnicząc w konsultacjach i debatach nad tekstem. Przyjęcie Zalecenia oznacza tym donioślejszy sukces, że jest to pierwszy i jedyny obecnie instrument prawny o zasięgu ogólnoświatowym, poświęcony specyficznie dziedzictwu dokumentacyjnemu, analogowemu i cyfrowemu, co wypełnia istotną lukę, jaka dotąd występowała w prawie międzynarodowym, dotyczącym dziedzictwa ludzkości. Można powiedzieć, że po raz pierwszy dokumentacyjne źródła historyczne otrzymują kompleksowe wsparcie normatywne o ogólnoświatowym zasięgu, w zakresie ochrony i dostępu.

• Pamięć Świata
• Memory of the World
• Memory of the World
• Deklaracja Warszawska (ang.)
• Deklaracja Warszawska
• Zalecenie UNESCO w sprawie zachowania i dostępu do dziedzictwa dokumentacyjnego, w tym dziedzictwa cyfrowego

W ramach Programu UNESCO "Pamięć Świata" prowadzona jest Międzynarodowa Lista Pamięci Świata (ang. Memory of the World Register). Pierwsze obiekty zostały wpisane na Listę w 1997r. Lista uzupełniana jest na dedykowanych sesjach Międzynarodowego Komitetu Doradczego (IAC) co 2 lata. Aby obiekty zostały wpisane, muszą spełniać kryteria określone w podstawowym dokumencie Programu: Pamięć świata: ogólne wytyczne dotyczące ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego (ang. Memory of the World: General Guidelines to Safeguard Documentary Heritage).

Po XIII Spotkaniu IAC (Paryż 24-27 października 2017r.), Międzynarodowa Lista Pamięci Świata obejmuje 427 wpisów, zawierających dziedzictwo dokumentacyjne bardzo zróżnicowane pod względem treści, czasu i miejsc pochodzenia, formy, nośników, na których zostało utrwalone itd., odpowiadające szerokiej definicji dziedzictwa dokumentacyjnego, przyjętej w General Guidelines. 17 wpisów reprezentuje polskie dziedzictwo dokumentacyjne.

Oprócz międzynarodowej Listy, w ramach Programu UNESCO "Pamięć Świata" tworzone są rejestry gromadzące obiekty o szczególnym znaczeniu dla poszczególnych krajów lub regionów świata, a także opracowania i bazy danych, gromadzące informacje o dziedzictwie zagrożonym i utraconym.

Prace nad polskimi propozycjami na Międzynarodową Listę Pamięci Świata koordynuje utworzony w 1996r. Polski Komitet Programu UNESCO "Pamięć Świata", do którego należą przedstawiciele najważniejszych bibliotek, archiwów i uczelni w kraju, którzy znacząco angażują się w ochronę dóbr kultury. Na czele Komitetu stoi Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych.

Komitet, poprzez realizację Programu UNESCO "Pamięć Świata", podejmuje działania służące zachowaniu i udostępnianiu polskiego dziedzictwa narodowego. Członkowie Komitetu, w porozumieniu z Polskim Komitetem ds. UNESCO, instytucjami dziedzictwa narodowego oraz ekspertami, po przeprowadzeniu wieloetapowej analizy, zgłaszają polskie nominacje do Międzynarodowej Listy Pamięci Świata.

W celu jeszcze efektywniejszej ochrony i popularyzacji polskiego dziedzictwa Komitet zainicjował stworzenie Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO "Pamięć Świata", stanowiącej wykaz różnorodnych dokumentów, cennych dla polskiej historii i kultury. Lista została zainaugurowana w 2014r. w Warszawie, podczas uroczystości w Pałacu Prezydenta RP. Wpisano na nią 11 obiektów. Kolejnych 11 obiektów zostało wpisanych w 2016r., w ramach II edycji Listy. Uroczyste wręczenie certyfikatów w ramach III edycji Listy Krajowej miało miejsce 28 września 2018r. i było w sposób szczególny związane ze świętowaniem 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Na Polską Listę wpisano wówczas 21 obiektów.

• Polskie obiekty na Międzynarodowej Liście Programu UNESCO "Pamięć Świata"
• Polska Lista Krajowa Programu UNESCO "Pamięć Świata"
• Pamięć Polski
• Archiwa Państwowe
• Archiwa Państwowe - strefa edukacyjna
• Archiwa państwowe w Polsce

Od 2005r. UNESCO przyznaje nagrodę Jikji dla instytucji i osób prywatnych, które najlepiej realizują cele Programu UNESCO "Pamięć Świata". Nagroda (30 000 USD), przyznawana co dwa lata, fundowana jest przez rząd Korei Południowej.

Nagroda upamiętnia Jikji (także Buljo jikji simche yojeol, Jikji simche yojeol, Jikji simche, Jikji simgy) - antologię tekstów buddyzmu zen, wydrukowaną w 1377r., najstarszą książkę drukowaną z użyciem ruchomych czcionek metalowych, powstałą ponad 75 lat przed drukiem Biblii Gutenberga.

• Jikji Global (ang)

Laureaci nagrody:

1. 2005 - Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej (cz. Národní Knihovna České Republiky, NKP) - z siedzibą w Pradze
2. 2007 - Austriackie Archiwum Badań Audiowizualnych (niem. Phonogrammarchiv, właśc. das Phonogrammarchiv der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, PhA) - instytut Austriackiej Akademii Nauk z siedzibą w Wiedniu
3. 2009 - Narodowe Archiwum Malezji (mal. Arkib Negara Malaysia) - z siedzibą w Kuala Lumpur
4. 2011 - Narodowe Archiwum Australii (ang. National Archives of Australia, NAA) - z siedzibą w Canberze
5. 2013 - Wsparcie Rozwoju Archiwów i Bibliotek Meksyku (hiszp. Apoyo al Desarrollo de Archivos y Bibliotecas de México) - stowarzyszenie obywatelskie z siedzibą w Mexico City
6. 2016 - Program Iberarchivos (hiszp. Iberarchivos Programme, ADAI) - inicjatywa współpracy i integracji krajów iberoamerykańskich z siedzibą w Archiwach Państwowych w Madrycie (Hiszpania)
7. 2018 – SAVAMA DCI - afrykańska organizacja pozarządowa z siedzibą w Mali
8. 2020 – Muzeum Ludobójstwa Tuol Sleng w Kambodży (ang. Tuol Sleng Genocide Museum of Cambodia, TSGM) - z siedzibą w Phnom Penh
9. 2022 - Biblioteka Rzadkich Książek i Zbiorów Specjalnych (ang. Rare Books and Special Collections Library, RBSCL) - z siedzibą w Uniwersytecie Amerykańskim w Kairze (Egipt)

Prace Programu UNESCO "Pamięć Świata" obejmują także inne działania, dotyczące zarówno ratowania, ochrony i udostępniania konkretnych obiektów i zbiorów dziedzictwa dokumentacyjnego, jak i polityki w tych dziedzinach. Rozwijającą się inicjatywą jest Projekt PERSIST, w ramach którego tworzona jest międzynarodowa platforma dyskusji i współpracy dotyczącej digitalizacji, zachowania dziedzictwa cyfrowego, m.in. polityki i standardów jego selekcji oraz tworzenia warunków technicznych, zapewniających trwałą dostępność archiwizowanego dziedzictwa cyfrowego (m.in. repozytoria oprogramowania).

UNESCO promuje i wspiera projekty, zmierzające do tworzenia w Internecie powszechnie dostępnych zasobów informacyjnych, dotyczących różnych społeczeństw i kultur.

• Narodowe Archiwum Cyfrowe
• Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny (FINA)

W 2001r. Uniwersytet Gdański udostępnił w portalu internetowym, a także na płytach CD-ROM Wirtualną Bibliotekę Literatury Polskiej. Stanowi ją kolekcja utworów powstałych w różnych okresach historycznych - od średniowiecza po okres międzywojenny. Biblioteka ma na celu upowszechnienie dostępu do szczególnie wartościowych dzieł literatury polskiej.

Do najstarszych tytułów, które znalazły się w Wirtualnej Bibliotece, należą Bogurodzica i Kazania świętokrzyskie. Kolekcję zamykają: Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, Kariera Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza i Sklepy cynamonowe Brunona Schulza.

Obok utworów literatury pięknej w Bibliotece znalazła się pewna liczba dzieł spoza jej ścisłego kanonu, mających jednak szczególne znaczenie dla historii myśli politycznej lub historii Polski, jak np. fragmenty dzieła Andrzeja Frycza Modrzewskiego De republica emendanda. Poszczególnym pozycjom towarzyszą noty o autorach w językach polskim i angielskim. Przewidywany jest dalszy rozwój Biblioteki - poszerzanie jej zbiorów o kolejne dzieła oraz wprowadzanie do niej ulepszeń edytorskich i technicznych.

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej została utworzona przez Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego przy współpracy Polskiego Komitetu do spraw UNESCO oraz Sektora Komunikacji i Informacji UNESCO.

• Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

DŹWIĘK I OBRAZ

RADIO

W 1854r. szkocki wynalazca, James Lindsay, zaprezentował system bezprzewodowej telegrafii z wykorzystaniem wody jako medium transmisyjnego, transmisję przez zatokę Morza Północnego z Dundee do Woodhaven na dystansie trzech kilometrów. Było to zwieńczenie wieloletnich, żmudnych eksperymentów w różnych częściach kraju. Urządzenie miało jednak niefortunną wadę. Aby zmaksymalizować jego skuteczność, pożądane było ułożenie kolejnej linii na suchym lądzie, przekraczającą szerokość wody, którą należy pokonać. Chociaż byłoby to możliwe w Cieśninie Dover, nie byłoby to możliwe w przypadku Atlantyku.

Powszechnie za twórcę radia uznaje się Guglielmo Marconiego, włoskiego fizyka i konstruktora. W grudniu 1901r. Marconi nawiązał bezprzewodową komunikację pomiędzy St. John's (Kanada) i Poldhu (Anglia). W 1909r. otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za wkład w rozwój telegrafii bezprzewodowej (wspólnie z Karlem Braunem).

W rzeczywistości Marconi nie wynalazł radiowej transmisji bezprzewodowej, jest to dzieło wielu autorów, natomiast uczynił tę technikę użyteczną praktycznie, składając znane wynalazki w działające systemy łączności dalekosiężnej i organizując przedsiębiorstwo zdolne do ich budowy.

Niektóre aspekty działalności Marconiego, szczególnie przypisywanie sobie cudzych pomysłów i wynalazków, budzą kontrowersje współcześnie, a także budziły je w przeszłości. Podsumowując jego działania Aleksandr Popow, rosyjski fizyk, również konkurujący do tytułu wynalazcy radia, powiedział na Kongresie Rosyjskich Inżynierów Elektryków w 1900r.: (...) nadawanie i odbieranie sygnałów przez Marconiego za pomocą oscylacji elektrycznych nie jest niczym nowym. W Ameryce sławny inżynier Nikola Tesla przeprowadził identyczne eksperymenty w 1893r..

Pierwszy swój "radiowy" patent w urzędzie patentowym USA Marconi złożył przy końcu 1900r. Został on odrzucony jako zawierający rozwiązania opisane we wcześniejszych patentach Nikoli Tesli, amerykańskiego inżyniera serbskiego pochodzenia, a demonstrowane publicznie już od 1891r. Sytuacja taka powtarzała się kilkukrotnie, a w 1903r. urząd patentowy odrzucił wniosek z komentarzem, że zastrzeżenia Marconiego są "absurdalne". W 1904r. urząd jednak zmienił zdanie i przyjął patenty Marconiego. Motywacja takiego postępowania nie jest znana, ale w międzyczasie przedsiębiorstwo Marconiego stało się sławne i zainwestowało w nie wiele najbardziej znaczących osób tamtych czasów, a jego konsultantem został Thomas Alva Edison, słynny już wówczas amerykański wynalazca.

Tesla rozpoczął postępowanie sądowe w 1915r., ale z przyczyn finansowych nie był w stanie go kontynuować. Dopiero w 1935r. zapadły pierwsze wyroki, unieważniające patenty Marconiego. Apelacje ciągnęły się aż do 1943r., parę miesięcy po śmierci Tesli, kiedy Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wydał prawomocny wyrok orzekający, że patenty Marconiego naruszają nie tylko patenty Tesli (w tym ten, uważany obecnie za pierwszy patent "radiowy"), ale również innych wynalazców.

Radio służyło początkowo do przekazywania znaków alfabetu Morse'a, a następnie dźwięku.

• Historia radia - kalendarium

W Polsce rozwój radiofonii był opóźniony w stosunku do krajów przodujących w tej dziedzinie. Lata 20-te XXw., okres powstawania radiofonii w Europie, był dla Polski czasem odbudowy struktur państwowych i gospodarki po ponad stuletniej niewoli i zawieruchach I wojny światowej.

W 1923r. w Warszawie przy ul. Narbutta 29 powstało Polskie Towarzystwo Radiotechniczne - firma wytwarzająca odbiorniki i podzespoły radiowe. Stamtąd 1 lutego 1925r. został wyemitowany pierwszy program radiowy na fali 385 metrów w Warszawie. Był to próbny program i zarazem eksperyment techniczny, który poprzedził powstanie 18 sierpnia 1925r. Polskiego Radia Spółki z Ograniczoną Odpowiedzialnością. Spółka posiadała monopolistyczną koncesję na nadawanie programu na obszarze całego kraju.

- takimi słowami Polskie Radio rozpoczęło regularną emisję 18 kwietnia 1926r.

W 1927r. Polskie Radio pierwsze w świecie zainaugurowało międzynarodową wymianę programów.

W okresie międzywojennym odbywała się intensywna radiofonizacja kraju, rozpoczęła się produkcja polskich odbiorników radiowych. Program radiowy reprezentował nowoczesny i bardzo wysoki poziom artystyczny. Radio przyciągało wielkie umysły i wielkie talenty: pisarzy, dyrygentów, aktorów. Jego pracownikami i współpracownikami byli m.in. Jan Parandowski, Zenon Kosidowski, Jerzy Szaniawski, Jarosław Iwaszkiewicz, Maria Dąbrowska, Maria Kuncewiczowa, Grzegorz Fitelberg, Zdzisław Górzyński, Stefan Jaracz, Aleksander Zelwerowicz.

W pierwszych dniach września 1939r. została zniszczona radiostacja w Raszynie, ale 7 września odezwała się stacja Warszawa II, uruchomiona na rozkaz dowódcy obrony Warszawy, gen. Waleriana Czumy i cywilnego komendanta stolicy, Prezydenta Stefana Starzyńskiego. Warszawa II nadawała słynne przemówienia S.Starzyńskiego, przekazywała wiadomości ze świata, informacje o tym, co dzieje się w stolicy, ogłaszała alarmy lotnicze.

30 września władze niemieckie przejęły rozgłośnię, nakazały konfiskatę odbiorników i pod groźbą śmierci zakazały Polakom słuchania radia. 1 października 1939r. Polskie Radio przeszło do konspiracji.

Powojenna historia Polskiego Radia rozpoczęła się 11 sierpnia 1944r. od działalności tymczasowej rozgłośni, nazywanej "Pszczółką", nadającej najpierw z bocznicy kolejowej w Lublinie, potem przewiezionej do Parku Praskiego w Warszawie.

20 listopada 1944r., na mocy dekretu PKWN, Polskie Radio przekształcone zostało w przedsiębiorstwo państwowe. Pierwsze powojenne miesiące i lata to okres odbudowy zniszczonych rozgłośni i uruchamianie nowych na Ziemiach Zachodnich.

W 1948r. Polskie Radio zostało przekształcone w Centralny Urząd Radiofonii, a następnie Komitet ds. Radiofonii Polskie Radio. Jako centralny organ administracji państwowej podlegało prezesowi Rady Ministrów.

Od 3 października 1949r. na antenie nadawane były dwa programy ogólnopolskie.

W latach 50. XXw. Polskie Radio przeżywało okres intensywnego rozwoju programowego i technicznego.

We wrześniu 1957r. powstało Studio Eksperymentalne - jedna z nielicznych na świecie pracowni dźwięku, muzyki elektronicznej, pracująca dla kompozytorów, radia, telewizji i filmu.

1 marca 1958r. pojawił się Program III, odbierany początkowo tylko w Warszawie. Od 1962r. stał się programem ogólnopolskim. "Trójka" zaproponowała nieco inny model radia niż dwa dotychczasowe kanały, a jej adresatami stali się przede wszystkim studenci i młoda inteligencja.

W lipcu 1961r. nadano pierwszą próbną audycję stereofoniczną.

Lata 60-te XXw. przyniosły istotne zmiany w sferze programowej. Nastąpił rozwój powieści radiowej, nowoczesnych w formie audycji dla młodzieży oraz reportażu literackiego. W styczniu 1966r. wprowadzono programy nocne (muzyka, serwis informacyjny itd.).

W 1974r. został postawiony 646-metrowy maszt i nadajnik o mocy 2000 kW w Konstantynowie koło Gąbina, wówczas najwyższy na świecie. Dzięki niemu wzrósł znacznie zasięg Programu I. Polskiego Radia można było słuchać nie tylko w całej Europie, lecz także w Afryce Północnej i na Wschodzie oraz na ogromnym obszarze ówczesnego Związku Radzieckiego. Maszt runął W sierpniu 1991r. Jego funkcje przejęła rozgłośnia w Raszynie, zmodernizowana w 1992r.

W latach 70. XXw. pojawiły się audycje nadawane na żywo: "Lato z Radiem" (od 1971r.), "Sygnały Dnia" (od 1973r.), "Cztery Pory Roku". Słuchacze doskonale znali dziennikarzy prowadzących te bloki programowe: Sławomira Szofa, Tadeusza Sznuka, Tadeusza Cichomskiego, Lesława Nowaka, Antoniego Mielniczuka i wielu innych.

2 stycznia 1976r. rozpoczęto nadawanie Programu IV - programu o charakterze edukacyjnym.

Począwszy od 1990r. powstało wiele prywatnych stacji radiowych.

31 grudnia 1993r. Polskie Radio uzyskało status spółki akcyjnej Skarbu Państwa.

W 1994r. rozpoczęła działalność Informacyjna Agencja Radiowa (IAR), Centrum Kultury Ludowej przy Programie II PR S.A. oraz Polskie Radio BIS - spadkobierca Programu IV. W tym samym roku Polskie Radio S.A. stało się członkiem Europejskiej Unii Radiowej (EBU).

27 grudnia 1998r. pierwszą audycję nadało Radio NET - pierwsza polska stacja nadająca wyłącznie w Internecie.

FILM

Film to utwór audiowizualny, dowolnej długości, złożony z serii następujących po sobie obrazów wywołujących wrażenie ruchu, wyrażający określone treści, utrwalony na jakimkolwiek nośniku umożliwiającym wielokrotne odtwarzanie. Pierwotnie filmy wyświetlano w kinach, współcześnie również w telewizji i za pomocą innych urządzeń, np. magnetowidy, odtwarzacze DVD, Blu-ray.

Kino to rodzaj sztuki widowiskowej, uwiecznionej na taśmie filmowej lub wideo, w której aktor lub grupa aktorów odgrywa role dla widowni lub nagrany jest obraz ruchomy z podkładem dźwiękowym lub bez. Terminem tym określa się też czasem sam spektakl lub też budynek, w którym on jest wyświetlany, także ogólnie - przemysł filmowy, kinematografia.

Pierwsze filmy

W 1895r. bracia Lumière, August Marie Louis i Louis Jean, fabrykanci materiałów fotograficznych, skonstruowali i opatentowali kinematograf (inaczej kinomatograf) - aparat do realizacji i ekranowej projekcji ruchomych obrazów. Słowo "kinematograf" pochodzi od greckich słów: kinematos, oznaczającego "ruch" i gráphein, tłumaczonego jako "pisać".

28 grudnia 1895r. w Salonie Indyjskim w piwnicy Grand Café w Paryżu bracia Lumière zorganizowali pierwszą w historii, publiczną, płatną projekcję filmową, którą obejrzało 35 osób. Datę tę uznaje się oficjalnie za moment narodzin kina.

Bracia pokazali dziesięć krótkich filmików:

• Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie (fr. La Sortie de l'usine Lumière à Lyon)

Film, zawierający migawki z wychodzącymi z fabryki robotnikami, nakręcony został 22 marca 1895r.

• Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie
• Woltyżerka
• Połów czerwonych rybek
• Wyjście ze statku uczestników Kongresu Fotografii w Lyonie
• Kowale
• Polewacz polany (fr. L'Arroseur arrosé, znany również jako Ogrodnik).

  Film był pierwszym i jedynym filmem, który wyszedł spod ręki braci Lumière, posiadający własną fabułę i inscenizowane wydarzenia. Uważany jest za pierwowzór filmu fabularnego.

  Prawdopodobnie pomysł jego stworzenia powstał podczas przeglądania humorystycznych rysunków w albumie księgarni Quantin, wydanym w 1887r. Bracia Lumière zwrócili uwagę na opowiadanie Hermanna Vogla o psotnym chłopaku, który celowo postawił nogę na gumowym wężu trzymanym przez ogrodnika. Ten zaniepokojony przerwaniem dopływu wody zaczął reperować otwór węża, bacznie się mu przyglądając. Wtedy chłopiec podniósł nogę i strumień wody uderzył w twarz ogrodnika, który w finale filmu sprawił chłopcu lanie.

  • Polewacz polany
• Posiłek (znany jako Śniadanie dziecka)
• Podrzucanie na kocu
• Plac Franciszkanów w Lyonie (znany również jako Plac Pocztowy)
• Morze (znany również jako Kąpiel)

Kolejnym znanym filmem braci Lumière jest obraz pt. Wjazd pociągu na stację w La Ciotat (fr. L'arrivée d'un train à La Ciotat). Wbrew mitowi jego premiera nie odbyła się w grudniu 1895r., program dziesięciu filmów wówczas wyświetlanych tego tytułu nie wspomina. Pierwszy publiczny pokaz odbył się 25 stycznia 1896r.

Film trwa 50 sekund i przedstawia wjazd lokomotywy parowej na stację w mieście La Ciotat. Podobnie jak inne wczesne filmy braci Lumière, Wjazd pociągu na stację w La Ciotat nie posiada żadnej fabuły czy przesłania, jest to po prostu krótka migawka z codziennego życia. W filmie nie ma wyraźnego, zamierzonego ruchu kamery, składa się on z jednego ujęcia, kręconego w czasie rzeczywistym.

Z filmem związana jest pewna, znana w świecie kina, legenda. Mówi ona, że kiedy film został po raz pierwszy pokazany publicznie, widownia była tak przerażona widokiem jadącego wprost na nich pociągu, że widzowie siedzący najbliżej ekranu krzyczeli i uciekali w popłochu na drugi koniec pokoju. Hellmuth Karasek w niemieckim czasopiśmie Der Spiegel napisał, że film miał szczególnie trwały wpływ; tak, wywołał strach, przerażenie, a nawet panikę. Wiele osób wątpiło jednak w prawdziwość tego zdarzenia, inni przypuszczali natomiast, że domniemana reakcja widowni mogła być spowodowana tym, że pomyliła ona projekcję filmu z prezentacją obrazu stworzonego za pomocą "camera obscura" (prosty przyrząd optyczny pozwalający uzyskać rzeczywisty obraz, pierwowzór aparatu fotograficznego), która wtedy była jedyną inną techniką, umożliwiającą wytworzenie naturalnego ruchomego obrazu na ścianie. Niezależnie od tego, czy takie zdarzenie faktycznie miało miejsce, film niewątpliwie zaskoczył ludzi, nieprzyzwyczajonych do tego typu iluzji.

• Wjazd pociągu na stację w La Ciotat

Choć często podaje się, że Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie jest pierwszym filmem w historii, w rzeczywistości pierwszym powstałym filmem był film krótkometrażowy z 1888r. Scenka ogrodu z Roundhay (ang. Roundhay Garden Scene).

Film został nakręcony przy Oakwood Grange Road na Roundhay w Leeds, w hrabstwie West Yorkshire w Anglii, przez francuskiego wynalazcę, Louisa Aimé Augustina Le Prince'a. Występują w nim Adolphe Le Prince, jego syn, Sarah Whitley - teściowa, panna Harriet Hartley i Joseph Whitley, chodzący wkoło i śmiejący się. Jako że pani Whitley zmarła w październiku 1888r., film musiał powstać przed tą datą.

Do dziś zachowały się jedynie kopie fotograficzne prawdopodobnie papierowej taśmy, na której był zarejestrowany. Film trwa około dwóch sekund, składa się z 9 klatek oraz jest odtwarzany z szybkością około 4 klatek na sekundę.

• Scenka ogrodu z Roundhay

W Polsce pierwszy pokaz kinematografu odbył się w Krakowie, w listopadzie 1896r. Wyświetlono wówczas dwanaście filmów, w tym cztery z paryskiego pokazu (Śniadanie dziecka, Plac Pocztowy, Polewacz polany, Kąpiel).

Pod koniec XIXw. co najmniej kilku wynalazców pracowało nad skonstruowaniem kamery filmowej i urządzeń do projekcji. Pierwszy aparat do utrwalania scen ruchomych tzw. kinetoskop zbudował już w 1891r. Thomas Alva Edison, amerykański wynalazca. Pokazy filmowe zorganizował już 14 kwietnia 1894r. w "Kinetoscop Parlor" na Broadwayu. Wadą jego urządzenia było to, iż film mogła oglądać tylko jedna osoba na raz, patrząc do wnętrza maszyny przez specjalny okular.

Pomimo, iż pierwszy był Edison, to dopiero bracia Lumière skonstruowali projektor z prawdziwego zdarzenia, który szybko znalazł wielu zwolenników. Pomimo tego wielu Amerykanów do dzisiaj uważa Edisona za twórcę kinematografu, a rocznicę pierwszej projekcji filmowej obchodzi 14 kwietnia.

Polscy pionierzy kina

Kazimierz Prószyński (1875-1945), polski przedsiębiorca, operator filmowy, reżyser, inżynier oraz wynalazca, w 1894r. skonstruował swój pierwszy aparat kinematograficzny, służący jednocześnie do rejestracji materiału filmowego oraz jego projekcji - pleograf.

W tamtym okresie nawet August Lumière oddawał Prószyńskiemu pierwszeństwo w dziedzinie kinematografii, przyznając: Byłem, wraz z bratem, twórcą filmu francuskiego, ale istniał również pewien Polak, niejaki Kazimierz Prószyński, który nas znacznie wyprzedził.

W 1901r. Prószyński założył drugą w historii polskiej kinematografii rodzimą wytwórnię filmową - Towarzystwo Udziałowe "Pleograf", z siedzibą w Warszawie. W latach 1901-1903 zajmowało się ono promocją aparatów wymyślonych przez wynalazcę oraz filmów nimi zrealizowanych. Prószyński kręcił krótkie filmy, dokumentujące życie codzienne w stolicy, był również autorem pierwszych filmów fabularnych z udziałem polskich aktorów, tworząc podwaliny polskiej kinematografii. Już w 1902r. stworzył dwa krótkie filmy: Powrót birbanta oraz Przygoda dorożkarza, w których wzięli udział dwaj polscy aktorzy teatralni - Kazimierz Junosza-Stępowski i Władysław Neubelt.

"Pleograf" organizował w Warszawie pokazy filmowe oraz prezentacje urządzeń Prószyńskiego. Pierwsze pokazy filmów odbyły się pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902r. w Teatrze Letnim w Ogrodzie Saskim. Widzowie zobaczyli tam program złożony z filmów dokumentujących życie codzienne w Warszawie, które wykonane zostały przez wynalazcę. Były to m.in. Ślizgawka w Dolinie Szwajcarskiej, Ślizgawka w Ogrodzie Saskim, Ruch uliczny przed pomnikiem Mickiewicza, Wyścigi, Pogotowie Ratunkowe, Na Placu Św. Aleksandra oraz Pod Ostrą Bramą w Wilnie.

W 1907r. Prószyński rozpoczął pracę nad swoim kolejnym wynalazkiem, aeroskopem - pierwszą na świecie ręczną kamerą filmową o napędzie automatycznym, tanią i łatwą w obsłudze, mającą za zadanie popularyzację wśród społeczeństwa kręcenia amatorskich filmów. W latach 1908-1910 przebywał we Francji, gdzie kontynuował prace, uzyskując w 1909r. francuski patent na to urządzenie. W 1911r. wynalazca przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie udało mu się uzyskać angielski patent aeroskopu oraz znaleźć inwestorów, którzy wdrożyli go do produkcji seryjnej. 22 czerwca 1911r. w Londynie nakręcił aeroskopem pierwszy polski reportaż filmowy z koronacji angielskiego króla Jerzego V. Areoskopem od 1914r. rejestrowane były pierwsze kroniki wojenne z frontu zachodniego podczas I wojny światowej. W 1917r. powstał również wariant dostosowany do wykonywania zdjęć lotniczych.

W 1913r. Prószyński zrealizował pierwsze filmy dźwiękowe dzięki wynalezionemu przez siebie urządzeniu - kinofonowi, który umożliwiał synchronizację dźwięku z obrazem filmowym.

Wybuch I wojny światowej spowodował, że w 1915r. Prószyński wraz z żoną wyjechał do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Tam m.in. założył własną wytwórnię ręcznych kamer "Oko" swojego pomysłu, którą, niestety, zniszczył wielki kryzys. Wówczas to pierwsze 100 egzemplarzy, które nie zdążyły trafić na rynek, Kazimierz Prószyński własnoręcznie rozbił młotkiem, by nikt nie skopiował jego pomysłów.

W listopadzie 1919r. państwo Prószyńscy wrócili do odrodzonej po 123 latach zaborów Polski, gdzie Kazimierz kontynuował swoją działalność. Zamierzał rozpocząć w kraju seryjną produkcję aparatów kinematograficznych, czyniąc je dostępnymi dla każdego. Chciał aby mogła Warszawa rzucić na rynki tyle aparatów kinematograficznych, by przodownicze w tej gałęzi zdobyła stanowisko w Europie. W 1922r. udało mu się powołać w Warszawie Centralną Europejską Wytwórnię Kinematografu Amatorskiego inż. Prószyńskiego, która miała urzeczywistnić zamiary konstruktora i wdrożyć je do seryjnej produkcji.

Przez wiele lat zarówno osoba Kazimierza Prószyńskiego, jak i jego wkład w rozwój kinematografii pozostawały zapomniane.

Próbę przypomnienia postaci Kazimierza Prószyńskiego podjęło Narodowe Centrum Kultury Filmowej. W 2017r. jeden z najważniejszych wynalazków Prószyńskiego - słynny biopleograf - został zrekonstruowany i stał się istotnym eksponatem wystawy "Od marzeń o lataniu do fabryki snów. Polscy Leonardowie". Obok tego pojawiły się na niej i inne dzieła konstruktora: areograf i kamera "Oko".

Kandydatura Kazimierza Prószyńskiego pojawiła się w plebiscycie "Polak Wszech Czasów".

Film dokumentalny o wynalazcy pt. Kazimierz Prószyński - geniusz nr 129957 kręci polski reżyser filmowy Bartosz Paduch.

• Kazimierz Prószyński
• Powrót birbanta
• Najstarsza polska fabuła nakręcona... od nowa!

• Jakub Mróz o Kazimierzu Prószyńskim / Polak Wszech Czasów
• Zapowiedź filmu dokumentalnego Kazimierz Prószyński - geniusz numer 129957, wyprodukowanego przez Studio Filmowe HARPOON FILMS dla Fundacji "Instytut Promocji Edukacji"

Bolesław Matuszewski (1856-1943) w latach 80. XIXw. przebywał w Paryżu, gdzie działał jako fotograf w stowarzyszeniu "LUX", a od 1894r. stał się jednym z członków założycieli Stowarzyszenia Muzeum Francuskiej Fotografii Dokumentalnej.

W 1895r. wraz z młodszym bratem Zygmuntem założył atelier fotograficzne w Warszawie pod nazwą Paryska Fotografia "Lux-Sigismond et Comp". W latach 1897-1899 firma dostarczała reprodukcje zdjęć dla Tygodnika Ilustrowanego, funkcjonując na polskim rynku do 1908r.

Od 1896r. z aparatem fotograficznym oraz kinematografem Matuszewski śledził różne uroczystości na dworze cara Mikołaja II, pełnił na dworze carskim funkcję nadwornego fotografa cara Mikołaja II.

Matuszewski w ramach swojej firmy "Lux-Sigismond" zatrudnił kilku operatorów i oprócz wykonywania fotografii realizował również filmy dokumentalne - reportaże, filmy medyczne, obrazki z życia codziennego. Już w latach 1896-1898 nakręcił kilkanaście filmów z życia dworu rosyjskiego, niemieckiego i austriackiego, a także liczne scenki rodzajowe. W listopadzie 1896r. sfilmował m.in. wizytę cara w Warszawie.

Nieoczekiwany światowy rozgłos Matuszewski zyskał w 1897r., kiedy zarejestrował wizytę prezydenta Francji w Petersburgu. Dokument ten był szeroko komentowany w prasie europejskiej ze względu na wydarzenia polityczne. Kanclerz Rzeszy zarzucił francuskiemu prezydentowi, że dopuścił się on podczas tej wizyty obrazy wobec Rosji, uchybiając protokółowi dyplomatycznemu i witając jeden ze sztandarów wojskowych wzniesieniem ręki zamiast zdjęciem cylindra. Z kolei francuski prezydent zarzucił niemieckiemu kanclerzowi świadome kłamstwo, mające na celu wywołanie napięcia dyplomatycznego pomiędzy Francją a Rosją. Uwaga dziennikarzy skupiła się na filmie Matuszewskiego z tej ceremonii, który nie potwierdził wersji kanclerza. Cały incydent stał się później ważnym argumentem, wspierającym tezę Polaka o dokumentacyjnej wartości filmu oraz postulowanej przez niego konieczności archiwizowania materiałów wizyjnych. Film z tego wydarzenia został podarowany Polskiej Filmotece Narodowej przez Cinémathèque Française.

W 1898r. Matuszewski wysłał kilku swoich operatorów z kinematografami w różne regiony Polski, aby nagrywali filmy o tematyce folklorystycznej z zabaw, obrzędów ludowych i obyczajów na polskich wsiach, przyczyniając się do rozwoju etnografii.

Matuszewski był prekursorem reportażu filmowego oraz filmografii naukowej. Zarejestrował np. kilka operacji chirurgicznych w szpitalach Warszawy, Petersburga i Paryża, utrwalając m.in. amputację nogi, operację głowy, skomplikowane porody oraz pacjentów z chorobami umysłowymi. Na przełomie kwietnia i maja 1898r. w Paryżu sfilmował operacje sławnego francuskiego chirurga, który prosił o zarejestrowanie operacji na taśmie filmowej w celach naukowych, aby móc pokazywać ich przebieg swoim studentom.

W latach 1899-1904 Matuszewski był równocześnie właścicielem atelier fotograficznego "Benque" w Paryżu, w którym portretowano głównie aktorów teatralnych i śpiewaków. Niektóre źródła podają, że Matuszewski był jednym z operatorów firmy braci Lumière.

Firma "Lux-Sigismond" organizowała także pokazy swoich filmów dla publiczności przy okazji festynów, zabaw czy innych wydarzeń. W 1899r. pokaz taki odbył się na zabawie tanecznej w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie, gdzie Matuszewski zaprezentował kinematograf ze scenami humorystycznymi.

Matuszewski był pierwszym teoretykiem filmu, który podkreślał ogromną wagę dokumentacyjną kina, postulując jednocześnie stworzenie archiwum filmowego, gdzie materiały filmowe byłyby chronione i zachowane dla przyszłych pokoleń. Jego dwa ważne teksty na ten temat ukazały się w formie broszur w języku francuskim w Paryżu. Uchodzą one za pierwsze manifesty programowe, dotyczące filmu w historii kinematografii światowej. Autor zawarł w nich swoje poglądy na temat kinematografii, a także przedstawił prognozy jej rozwoju. Podkreślał wartość dokumentacyjną filmu jako zapisu rzeczywistości, który pozwala zarejestrować obraz taki, jaki jest, bez retuszu (wówczas był on technicznie niemożliwy). Fabularne filmy inscenizowane, realizowane w zaaranżowanych wnętrzach i sytuacjach, nie przedstawiały dla niego żadnej wartości, stanowiąc rozrywkę tłumu. Zwracał także uwagę na użyteczność społeczną filmu jako nośnika treści edukacyjnych, mogącego znaleźć zastosowanie dla ilustracji procesów technologicznych, produkcyjnych, zagadnień naukowych oraz archiwizacji aktualnej rzeczywistości dla przyszłych pokoleń.

Oprócz publikacji poświęconych teorii filmu twórczość Matuszewskiego dotyczyła także technicznych tematów związanych z filmem i fotografią.

W 2012r. Jerzy Bezkowski nakręcił film dokumentalny pt. Bolesław Matuszewski. Nieznany pionier kinematografii.

• Kolekcja zdjęć autorstwa Bolesława Matuszewskiego

Rozwój kinematografii

Początkowo rejestrowano wydarzenia dokumentalne. Z czasem jednak widzom przestało wystarczać oglądanie na ekranie tego, co mogli zobaczyć na żywo. Na początku XXw. zaczęto tworzyć filmy opowiadające jakieś historie, nie zaś tylko odtwarzające realne wydarzenia. Pionierem takich filmów był Georges Méliès, francuski iluzjonista, reżyser i producent filmowy, pionier kina, karykaturzysta, autor ponad 500 filmów, w tym Podróży na księżyc z 1902r. Kino Mélièsa charakteryzowało duże bogactwo form, stanowiących prekursorskie dokonania w stosunku do rozwijanych później gatunków filmowych. Méliès odkrył prawie wszystkie stosowane do dziś środki wyrazowe, stworzył pierwszy scenariusz filmowy, łącząc znane dotychczas scenki w jedno widowisko, zastosował sztuczne oświetlenie filmowanych obiektów. Wykorzystał po raz pierwszy triki i efekty specjalne. Nazywany był "magiem kina" i "czarodziejem ekranu".

Do 1910r. istniały już tysiące sal kinowych w Ameryce i Europie. Filmy nieme charakteryzowała powolność akcji, banalność wątków i prosta charakteryzacja, opierały się głównie na wyrazistej grze aktorskiej.

Na rozwój kina wielki wpływ wywarła twórczość Davida Warka Griffitha (1875-1948), amerykańskiego reżysera i producenta filmowego z okresu kina niemego. Był współzałożycielem pierwszej niezależnej wytwórni filmowej "United Artists" (1919). Do historii kinematografii przeszedł jako twórca pełnych rozmachu dzieł, często nawiązujących do historii Stanów Zjednoczonych. Nakręcił ponad pół tysiąca filmów, wypromował wiele gwiazd kina. Jego następcy cenili go przede wszystkim za to, że jako genialny samouk był mistrzem opowiadania i filmowych środków wyrazu.

Zasłynął filmem Narodziny narodu (ang. The Birth of a Nation) z 1915r., który wywołał ogromne kontrowersje ze względu na swoją jawnie rasistowską treść. Była to opowieść z czasów amerykańskiej wojny secesyjnej, dla której podstawą były dwie powieści Thomasa Dixona Jr. - ówczesnego piewcy Ku Klux Klanu. Biali mieszkańcy południa zostali tam przedstawieni jako prawi właściciele ziemscy, a czarni niewolnicy jako pełni dzikich instynktów burzyciele ładu. Murzynów grali odpowiednio ucharakteryzowani biali aktorzy (norma w tamtych czasach) i w związku z tym stworzyli postaci wyjątkowo stereotypowe. Pomniejsze role przydzielone Afroamerykanom nie miały znaczenia. Choć zamysłem reżysera wcale nie było stworzenie filmu rasistowskiego - chciał on ukazać pewne ciemne oblicze przemocy, to dyskusja nad filmem trwa do dziś. W 1992r. film jednakże trafił do Narodowego Rejestru Filmów Stanów Zjednoczonych, choć towarzyszyły temu ogromne protesty przywódców czarnej społeczności. Niemniej jednak film był ogromnym sukcesem finansowym. Zarobił gigantyczną jak na owe czasy kwotę 20 mln dolarów.

Zachęcony spektakularnym sukcesem Griffith nakręcił w 1916r. Nietolerancję (ang. Intolerance) - najbardziej rozbudowany scenograficznie film w jego dorobku. Sala przyjęć babilońskiego księcia Belszazzara mieściła 5 tys. statystów. Monumentalne dekoracje górowały nad studiami Hollywood jeszcze przez 12 lat po zakończeniu realizacji. Powód był prosty - ich rozbiórka okazała się zbyt kosztowna.

Film dysponował kolosalnym jak na owe czasy budżetem, nie przyniósł jednak ani spodziewanych zysków, ani uznania ze strony widzów czy krytyki.

D.W. Griffith był reżyserem o niespotykanym ówcześnie rozmachu artystycznym. Nietolerancja w pierwotnej wersji miała aż 72 godziny projekcyjne. Reżyser w końcu ograniczył się do trzech. Film był tak długi, bowiem opowiadał jednocześnie aż cztery niezależnie rozgrywające się historie, z których każda nadawałaby się na długi serial historyczny.

Dlaczego współcześni Griffitha nie zrozumieli jego zamysłu? Może nie byli w stanie wyjść poza granice ciągu przyczynowo - skutkowego, który do tej pory w żadnym filmie nie został zachwiany, a może nie dość dokładnie skupili się na prostym przecież przesłaniu Nietolerancji, wyjaśnionym przez Griffitha na samym początku obrazu: (...) cztery wątki zaczynają się jak cztery strumienie, widziane ze szczytu góry, płynące z początku spokojnie, lecz później splatają się coraz ściślej, coraz szybciej, by w ostatnim akcie zjednoczyć się w tym samym akordzie głębokiego wzruszenia. Reżyser wyjawił widzowi, żo oto za chwilę zmierzy się z idąca przez wieki historią złości i nietolerancji ludzkiej, która niszczy wszystko, co stanie jej na drodze.

Innymi ważnymi filmami były m.in.:

• 1922 - Nosferatu - symfonia grozy (niem. Nosferatu, eine Symphonie des Grauens) - jeden z najważniejszych filmów niemieckiego ekspresjonizmu i jeden z pierwszych horrorów w historii kina; reż. Friedrich Wilhelm Murnau (właśc. Friedrich Wilhelm Plumpe, 1888-1931), niemiecki reżyser filmowy, wykorzystujący przełomową jak na owe czasy technikę filmowania - wprowadził opcje kamery ruchomej, rezygnując przy tym z kamery statycznej oraz rozpowszechnił wykorzystanie zoomu;
• 1922 - Gracz - doktor Mabuse (niem. Dr. Mabuse, der Spieler) - uznawany za pierwowzór kina kryminalnego; reż. Fritz Lang (właśc. Friedrich Christian Anton Lang, 1890-1976), niemiecki scenarzysta, reżyser, aktor i producent pochodzenia austriackiego, czołowy twórca niemieckiego ekspresjonizmu w filmie okresu międzywojennego;
• 1925 - Pancernik Potiomkin (ros. Броненосец Потёмкин) - oparty na autentycznym zdarzeniu, jakim było powstanie załogi rosyjskiego czarnomorskiego pancernika Potiomkin przeciw carskiemu dowództwu w czasie rewolucji 1905r.; Pancernik Potiomkin był w założeniu filmem propagandowym, gloryfikującym rewolucyjny zryw marynarzy, lecz dzięki użytym środkom wyrazu artystycznego, szczególnie nowatorskiemu montażowi, przez wielu uznawany jest za jeden z najbardziej znaczących filmów w historii kina; film jest czarno-biały, jednakże na poszczególnych kopiach ręcznie koloryzowano czerwony sztandar; najsłynniejszą sceną, wielokrotnie cytowaną, jest wymyślona przez reżysera masakra ludności na odeskich schodach przez rytmicznie maszerującą kompanię żołnierzy carskich, a zwłaszcza zjeżdżający w dół schodów wózek z dzieckiem; reż. Siergiej Michajłowicz Eisenstein (1898-1948) - rosyjski reżyser, scenarzysta, montażysta, operator filmowy, scenograf filmowy i teatralny oraz teoretyk filmu, zaliczany do twórców radzieckiej szkoły montażu.

W czasach filmu niemego wielką popularność zdobyły komedie. Powstał wtedy odrębny gatunek komedii opartej na gagach, dowcipie sytuacyjnym, której mistrzem był przede wszystkim Charlie Chaplin (1889-1977), brytyjski aktor i reżyser okresu kina niemego, później także filmów udźwiękowionych; producent, scenarzysta i kompozytor muzyki filmowej, ikona kultury popularnej. Jeden z najwybitniejszych i najlepiej rozpoznawalnych aktorów i reżyserów w historii światowego kina - Amerykański Instytut Filmowy (ang. American Film Institute) umieścił go na 10. miejscu w rankingu "Największych aktorów wszech czasów" (ang. The 50 Greatest American Screen Legends). Jego Włóczęga, Gorączka złota, Światła wielkiego miasta czy Dyktator do dziś bawią widzów na całym świecie.

Oprócz Chaplina w latach 20. XXw. sławę zdobyło jeszcze dwóch innych komików - Buster Keaton i Harold Lloyd.

W 1922r. opatentowano metodę udźwiękowienia taśmy filmowej. Wprowadzenie dźwięku do filmu zburzyło dotychczasowe kanony filmu niemego i przed sztuką filmową otworzyło nowe, nieznane perspektywy. Okazało się bowiem, że wypracowana w filmie niemym estetyka, środki wyrazu, a także styl gry aktorskiej stały się w większości nieprzydatne w filmie dźwiękowym.

Pierwszy fabularny film dźwiękowy - Śpiewak jazzbandu (ang. The Jazz Singer) w reżyserii Alana Croslanda powstał dopiero pięć lat później - w 1927r. Przodownictwo w tej dziedzinie sztuki od razu przejęły Stany Zjednoczone, a głównym ośrodkiem przemysłu filmowego stało się Hollywood.

Największą produkcją filmową okresu międzywojennego okazał się obraz z 1939r. – Przeminęło z wiatrem (ang. Gone with the Wind) w reżyserii Victora Fleminga, stawiany za wzór produkcji hollywoodzkich z pierwszej połowy XXw., opowiadający historię miłosną z czasów wojny secesyjnej. Scenariusz filmu został oparty na powieści Margaret Mitchell, do której prawa zakupił, za rekordową jak na owe czasy sumę 50 tys. dolarów, David O. Selznick. Zdjęcia do filmu rozpoczęto 10 grudnia 1938r. sceną pożaru Atlanty, a ukończono 11 listopada 1939r. Premiera filmu odbyła się w Atlancie 15 grudnia 1939r. Szacunkowy koszt produkcji filmu wyniósł 4 mln dolarów, a zyski z tej produkcji (po uwzględnieniu inflacji) są największe w historii kina. Film zdobył osiem "Oskarów" oraz znajduje się na wysokich pozycjach na listach Amerykańskiego Instytutu Filmowego.

Pojawił się nowy gatunek: film muzyczny. Tryumfy święciła para fenomenalnych tancerzy - Ginger Rogers i Fred Astaire. Moda na filmy, w których aktorzy śpiewają i tańczą, trwała bardzo długo. W 1952r. na ekranach była wyświetlana Deszczowa piosenka (ang. Singin' in the Rain), z niezapomnianą sceną tańca i śpiewu Gene Kelly'ego w strugach deszczu.

Po II wojnie światowej w kinie europejskim, zwłaszcza włoskim, pojawił się nowy prąd zwany neorealizmem. Filmy zaczęto kręcić w plenerze i na ulicy, bez sztucznych dekoracji. Wiele z nich upodobniło się do filmowych kronik lub filmu dokumentalnego. Kinowe środki wyrazu wzbogaciły się po upowszechnieniu barwnej taśmy filmowej.

W latach pięćdziesiątych, jako wyraz sprzeciwu wobec masowej wręcz przemysłowej produkcji rozrywkowej wielkich koncernów kinowych, zaczęło się rozwijać tzw. kino autorskie. Najbardziej znane dzieła kina autorskiego powstały we Francji, gdzie kierunek ten nazwano "Nową Falą" (fr. la Nouvelle Vague). Twórcy z tego kręgu odeszli od wielkich widowisk na rzecz przedstawiania współczesnych zjawisk obyczajowych. Głównymi cechami nowofalowej sztuki filmowej była swobodna konstrukcja dramaturgiczna, unikanie intelektualnej, zdroworozsądkowej motywacji działań bohaterów, naturalność akcji oraz jej ścisły związek z miejscem akcji.

Do najbardziej znanych filmów "Nowej Fali" należą:

• 1959 - Hiroszima moja miłość (fr. Hiroshima mon amour); reż. Alain Resnais (1922-2014)
• 1959 - Czterysta batów (fr. Les Quatre cents coups); reż. François Truffaut (1932-1984)
• 1959 - Kuzyni (fr. Les Cousins); reż. Claude Chabrol (1930-2010)
• 1960 - Do utraty tchu (fr. À bout de souffle); reż. Jean-Luc Godard (ur. 1930)
• 1965 - Męski, żeński (fr. Masculin, féminin: 15 faits précis); reż. Jean-Luc Godard (ur. 1930)

Francuska "Nowa Fala" stała się impulsem do rozwoju narodowych kinematografii.

W Stanach Zjednoczonych w połowie lat 70. XXw., dzięki wykorzystaniu najnowszych technologii komputerowych i efektów specjalnych, zaistniało zjawisko powstawania licznych produkcji z gatunków fantastyki naukowej i kina przygodowego, tzw. "Kino Nowej Przygody". Głównymi jego przedstawicielami byli Steven Spielberg (Poszukiwacze zaginionej Arki, ang. Raiders of the Lost Ark, 1981; E.T., 1981), George Lucas (Gwiezdne wojny, ang. Star Wars, 1977) i Robert Zemeckis (Powrót do przyszłości, ang. Back to the Future, 1985). Po załamaniu się "nowego kina amerykańskiego" właśnie wysokobudżetowe produkcje odegrały dużą rolę w kształtowaniu współczesnego Hollywoodu. Główne kino amerykańskie nie rezygnowało jednak ze społecznych ambicji. Głównym problemem przełomu lat 70. i 80. XXw. były rozrachunki ze społecznymi skutkami wojny w Wietnamie. Uznanie zdobyły wówczas obrazy takie, jak Łowca jeleni (ang. The Deer Hunter, 1978, reż. Michael Cimino), Czas apokalipsy (ang. Apocalypse Now, 1979, reż. Francis Ford Coppola), Ptasiek (ang. Birdy, 1984, reż. Alan Parker) i Pluton (ang. Platoon, 1986, reż. Oliver Stone). Do innych osiągnięć Hollywoodu końca XXw. należą m.in. Rain Man (1987, reż. Barry Levinson), poruszający problem autyzmu; Tańczący z wilkami (ang. Dances with Wolves, 1991, reż. Kevin Costner), rewizjonistyczny western, poświęcony zagładzie kultury Indian; Lista Schindlera (ang. Schindler's List, 1993, reż. Steven Spielberg), dramat o Holokauście w Europie; a także pełen rozmachu melodramat Titanic (1997, reż. James Cameron). Opozycję do dzieł hollywoodzkich stanowiło kino niezależne.

W Europie Zachodniej kina narodowe podążyły różnymi torami. Wielka Brytania zasłynęła z produkcji filmów kostiumowych, m.in. Misja (ang. The Mission, 1986, reż. Roland Joffé) i Ostatni cesarz (ang. The Last Emperor, 1987, reż. Bernardo Bertolucci). Tam też powstało kino proletariackie, wymierzone w społeczne skutki neokonserwatywnych reform.

W Europie kontynentalnej narodził się nurt postmodernistyczny, charakteryzujący się odwołaniami do kultury masowej, wysoką brutalnością czy też mieszaniną różnych stylów i gatunków. Wśród osobowości kina europejskiego ujawnili się wówczas m.in. Hiszpan Pedro Almodóvar, Polak Krzysztof Kieślowski (Dekalog, 1988; trylogia Trzy kolory, 1993-1994), Jugosłowianin Emir Kusturica oraz Brytyjczyk Peter Greenaway.

Postmodernizm pojawił się równolegle w Stanach Zjednoczonych za sprawą twórczości Davida Lyncha, Quentina Tarantino oraz braci Coen. Ostatnim manifestem kina XXw. była "Dogma 95" - manifest artystyczny duńskiej awangardowej grupy twórców filmowych, zainicjowana przez Larsa von Triera i Thomasa Vinterberga. Trier zasłynął ze swoich artystycznych prowokacji (Przełamując fale, ang. Breaking the Waves, 1996) i Tańcząc w ciemnościach, ang. Dancer in the Dark, 2001). Spory sukces międzynarodowy odniósł także film Pianista (ang. The Pianist, 2002, reż. Roman Polański).

W latach 90. XXw. spośród kinematografii azjatyckich wyróżniła się twórczość chińska oraz koreańska, popularność zyskali twórcy irańscy.

Rozwój kina pociągał za sobą także rozwój technik animacji komputerowej. Pierwszą pełnometrażową animacją wykonaną w całości za pomocą technologii komputerowej było Toy Story (1995, reż. John Lasseter). Animację do rangi sztuki podniósł Japończyk Hayao Miyazaki filmem W krainie bogów (ang. Spirited Away, 2001). Pierwszą w historii kina próbę połączenia filmu dokumentalnego z animacją stanowił Walc z Baszirem (ang. Vals im Bashir, 2008, reż. Ari Folman) o reperkusjach wojny w Libanie.

Na początku XXIw. ostatecznie dokonał się widoczny już wcześniej podział na kino komercyjne, w dziedzinie którego niepodzielnie panują wielkie amerykańskie wytwórnie z Hollywood i kino autorskie.

TELEWIZJA

W 1877r. Julian Ochorowicz, polski psycholog, opracował teoretyczne zagadnienie telewizji monochromatycznej, rozważając możliwości przekazywania obrazu złożonego z maleńkich punkcików. Koncepcja Ochorowicza opierała się na wykorzystaniu wynalezionej wcześniej fotokomórki. Skonstruowana przez niego kamera przekazywała sygnał pękiem kabli do ekranu, zbudowanego z żarówek. Wynalazca nie potrafił jednak rozwiązać problemów technicznych i zbudować takiego urządzenia.

W ciągu następnych lat wielu naukowców i wynalazców podejmowało prace, mające na celu skonstruowanie urządzenia, umożliwiającego przesyłanie na odległość zarówno dźwięku, jak i obrazu, m.in. Ernst Werner von Siemens - niemiecki wynalazca i konstruktor w dziedzinie elektrotechniki; Paul Julius Gottlieb Nipkow - niemiecki fizyk i inżynier; Karl Ferdinand Braun - niemiecki fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki; Borys Lwowicz Rosing - rosyjski wynalazca; Vladimir Kosmicz Zworykin - amerykański radiotechnik i elektronik rosyjskiego pochodzenia; John Logie Baird - szkocki inżynier; Jan Szczepanik - polski nauczyciel, wynalazca zwany "polskim Edisonem", "austriackim Edisonem", "Leonardem da Vinci z Galicji" i "galicyjskim geniuszem".

W 1897r., a więc na długo przed powstaniem telewizji, Jan Szczepanik zgłosił w Brytyjskim Urzędzie Patentowym aparat do reprodukowania obrazów na odległość jako telektroskop, czyli aparat do reprodukowania obrazów na odległość za pomocą elektryczności. Projekt bazował na rozwiązaniach, które później faktycznie zastosowano w technikach telewizyjnych.

O wynalazkach "galicyjskiego Edisona" zrobiło się głośno nie tylko w Europie, ale i za oceanem. 3 kwietnia 1898r. wynalazek Szczepanika znalazł się na okładce New York Timesa, gdzie został opisany jako urządzenie do transmisji kolorowych promieni.

Pomimo dużego rozgłosu i uznania w krajach zachodnich telektroskop nie został wdrożony do produkcji ze względu na zbyt duży stopień skomplikowania i kosztowność.

Wynalazek ten odegrał dużą rolę w historii powstania telewizji, dlatego też amerykański historyk telewizji Albert Abramson w książce wydanej w 1955r. Electronic Motion Pictures: a History of the Television Camera wymienia nazwisko polskiego wynalazcy na czołowym miejscu wśród XIX-wiecznych wynalazców telewizji.

W 1900r. Szczepanik przedstawił na Wystawie światowej w Paryżu udoskonalone urządzenie do przenoszenia obrazu na odległość - telefot.

27 stycznia 1927r. Baird zorganizował pierwszy publiczny pokaz transmisji telewizyjnej. Transmisja była czarno - biała, a jej płynność na poziomie 12,5 klatek na sekundę przypominała raczej slajdy, lecz i tak zrobiła duże wrażenie na wszystkich gościach, zaproszonych do laboratorium. Pokaz Bairda uznaje się symbolicznie za początek telewizji - wynalazku, który zmienił świat.

Pierwsze telewizory w sklepach kupić można było pod koniec lat 20. XXw. Firma Bairda jako pierwsza zaczęła sprzedawać radioodbiorniki, które potrafiły odbierać również ruchomy obraz. Urządzenie nosiło nazwę... "Televisor" i kosztowało 26 ówczesnych funtów.

W 1928r. Baird skonstruował telewizor kolorowy oraz przesłał transmisję telewizyjną z Europy do Ameryki Północnej i Południowej.

W ciągu kolejnych lat działalność rozpoczęli komercyjni producenci odbiorników oraz pierwsze stacje, a z czasem ustalono ustalono standardy transmisji.

W 1932r. niemiecka firma "Telefunken" rozpoczęła produkcję telewizorów kineskopowych. Kosztowały około 600 ówczesnych marek. Niemcy tym samym o cztery lata wyprzedzili konkurentów z Francji i Wielkiej Brytanii, o sześć lat producentów z USA, jednak do chwili wybuchu II wojny światowej na rynku dominowali producenci z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

W 1935r. stacja telewizyjna w Berlinie zaczęła nadawać pierwszy regularny program telewizyjny. Blok programowy obejmował filmy, wiadomości i reportaże, nadawane między godzinami 20.30 a 22.00. Również w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych zaczęto nadawać stałe programy telewizyjne. Pierwszą transmisją programu rejestrowanego poza studiem był mecz piłkarski Niemcy - Włochy w Berlinie podczas Igrzysk Olimpijskich, a dwa lata później miała miejsce transmisja telewizyjna z uroczystości koronacyjnych Jerzego VI w Londynie.

Na 1941r. datuje się początek reklam. Amerykańska stacja telewizyjna NBC rozpoczęła jeden ze swych programów od pokazania przez dziesięć sekund tarczy zegarka marki Bulova. Otrzymała za to... siedem dolarów.

Zbliżał się telewizyjny szał, choć świadkami jego nadchodzenia byli wciąż nieliczni. W okresie powojennym telewizja stała się dobrem ogólnodostępnym.

W 1950r. w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych rozpoczęto nadawanie programów barwnych.

W 1961r. w sklepach w Stanach Zjednoczonych pojawił się pierwszy na świecie telewizor z pilotem. Pilot nie był zbyt zaawansowany - miał tylko siedem przycisków, które pozwalały na włączenie i wyłączenie odbiornika, zmianę kanałów i regulację głośności.

W 1962r. powstał ogólnoświatowy system telewizyjny, wykorzystujący możliwości transmisji przy użyciu sztucznych satelitów Ziemi. Pierwszy przekaz satelitarny nastąpił przez satelitę Telstar, krążącą po orbicie Ziemi. Kiedy Telstar znikał za horyzontem, odbiorniki traciły obraz.

W 1968r. na rynku pojawiły się pierwsze telewizory z płaskim kineskopem. Specjaliści z Sony opracowali tę technologię jeszcze w latach 60. XXw. Później te same rozwiązania zostały zastosowane w monitorach komputerów.

W 1969r. miała miejsce bezpośrednia telewizyjna transmisja z lądowania Neila Armstronga na Księżycu.

W 1971r. nastała epoka telewizji kablowej, rozwijająca się szczególnie dynamicznie w Stanach Zjednoczonych. Rok 1972 to początek nadawania HBO - pierwszej płatnej telewizji.

W 1989r. w Japonii uruchomiony został pierwszy system HDTV.

W 2008r. miała miejsce pierwsza w świecie wideoportacja (trójwymiarowy hologram), zrealizowana przez amerykańską stację CNN.

• Historia telewizji - kalendarium
• Jan Szczepanik

W związku z rosnącą rolą telewizji w życiu współczesnej rodziny i społeczeństwa coraz więcej ustawodawców, naukowców i rodziców sprzeciwia się bezkrytycznej akceptacji telewizji jako środka masowego przekazu. Krytycy telewizji wskazują na jej wybiórczość, brak rzeczywistego pluralizmu idei, schlebianie niskim gustom, niszczenie asertywności i oddziaływanie na zanik więzi społecznych. Zachęcają do ograniczenia oglądania telewizji i uświadamiają wpływ, jaki ma na społeczeństwo, zwłaszcza na dzieci.

Telewizja w Polsce

W Polsce pierwszą eksperymentalną stację telewizyjną uruchomiono w 1937r. Już rok później wyemitowano pełnometrażowy dramat kostiumowy Barbara Radziwiłłówna, ale poziom oglądalności nie zapierał raczej tchu w piersiach - w naszym kraju działało wtedy zaledwie nieco ponad dwadzieścia odbiorników.

Rozwój prac badawczych przerwał wybuch II wojny światowej. Do sprawy powrócono dopiero w 1947r. Prace prowadzono wówczas w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym.

Pierwszy program Doświadczalna Stacja Telewizyjna Instytutu Łączności wyemitowała 25 października 1952r. Była to transmisja ze studia wyborczego przed wyborami do Sejmu PRL. To właśnie wtedy zadebiutował Program Pierwszy Telewizji Polskiej (TVP1), potocznie nazywany "Jedynką" i to tę datę uznaje się za początek Telewizji Polskiej.

Regularne nadawanie rozpoczęto w styczniu 1953r. Półgodzinne audycje nadawano wówczas raz w tygodniu, w piątki o godz. 17. Trzy miesiące później program trwał już godzinę. Pokazano wtedy widzom pierwsze programy sportowe, programy dla dzieci, a nawet spektakl teatralny. Wówczas nie stosowano metody rejestracji, a więc wszystkie programy emitowano na żywo.

W 1955r. Warszawskie Zakłady Telewizyjne rozpoczęły seryjną produkcję pierwszego polskiego seryjnego telewizora "Wisła". Powstał na licencji radzieckiego odbiornika "Awangard" w dwóch wersjach: "Wisła A" na lampach radzieckich i "Wisła B", częściowo na lampach polskich. Odbiornik był fabrycznie przystosowany do odbioru tylko jednego kanału; przełącznik kanałów nie był potrzebny, gdyż polska telewizja nadawała tylko jeden program. "Wisła" była wyposażona w ekran o średnicy 12 cali, odgrodzony szybą ochronną. Odbiornik był włączany przez podniesienie pokrywy na górze obudowy, pod którą znajdowały się dwa głośniki i pokrętła regulacyjne. Kosztował 4000 ówczesnych złotych.

Telewizor "Wisła" był towarem luksusowym swoich czasów. Kiedy w latach 50. XXw. fascynacja telewizją ogarnęła cały kraj, niełatwo było kupić odbiornik. Produkcja nie nadążała za popytem, dziennie fabrykę telewizorów opuszczało zaledwie kilkadziesiąt sztuk. Zakup telewizora w sklepie odbywał się na podstawie talonów, przydzielanych przodownikom pracy oraz osobom zasłużonym dla kultury, nauki, obronności i bezpieczeństwa kraju.

Już dwa lata później "Wisłę" zastąpił "Belweder" - pierwszy odbiornik w całości zaprojektowany w Polsce i budowany z polskich części.

Od 1961r. "Jedynkę" można było oglądać przez siedem dni w tygodniu, a od 1971r. w kolorze. Nieliczni posiadacze telewizorów nie byli raczej rozpieszczani różnorodnością nadawanych programów i nie mieli zbyt dużego wyboru, również dlatego, że w Polsce nie można było uruchamiać żadnych stacji komercyjnych, co zmieniło się dopiero w 1989r.

2 października 1970r. rozpoczęto - początkowo tylko w Warszawie - emisję Programu Drugiego Telewizji Polskiej (TVP2), potocznie zwanego "Dwójką". Początkowo część programu była retransmisją TVP1 i przez prawie cztery lata nadawany był zaledwie przez 5 dni w tygodniu, od 18.00 do 22.30. Dopiero 4 lutego 1974r. Program TVP2 rozpoczął codzienną emisję, w kolorze, co było wówczas wciąż nowością, dostępną dla nielicznych odbiorców.

W 1975r. zainstalowano w Polsce pierwszą antenę satelitarną.

W 1995r. zadebiutował CANAL+ - pierwsza płatna i kodowana telewizja w Polsce, która trzy lata później rozpoczęła jako pierwsza cyfrowy przekaz programów telewizyjnych. Dopiero w 2006r. platforma satelitarna "n" umożliwiła odbiór HDTV.

• Telewizja w Polsce
• Telewizja Polska
• Historia Telewizji Polskiej w pigułce
• Już przed wojną mieliśmy w Polsce telewizję...
• Telewizja Polska w latach 1945-81. Zarys historii
• 60 lat Telewizji Polskiej
• 60 lat telewizji w Polsce. Cofamy się w czasie
• Polskie telewizory

• Z historii polskiej telewizji
• 50 lat TVP

KALENDARZ DZIEDZICTWA DOKUMENTACYJNEGO

Kinematografia nie jest w swej istocie narzędziem rozrywki.

Bolesław Matuszewski

13 II - Światowy Dzień Radia



Dzień (ang. World Radio Day) został proklamowany przez UNESCO w 2011r. z inicjatywy Hiszpanii. Pierwsze obchody odbyły się 13 lutego 2012r. Data święta upamiętnia inaugurację rozgłośni Narodów Zjednoczonych 13 lutego 1946r.

Światowy Dzień Radia wpisuje się w ideę promocji wolności słowa oraz wolnych, niezależnych i pluralistycznych mediów.

W dobie Internetu i łączności satelitarnej radio w dalszym ciągu pozostaje najbardziej powszechnie odbieranym i jednym z najtańszych środków przekazu, docierającym do największej liczby ludzi w najszybszym czasie. Pełni też niezwykle ważną rolę jako środek wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami i katastrofami.

• World Radio Day

W Polsce Dzień Radia obchodzony jest 11 IV w celu podkreślenia roli radia w codziennym życiu społeczeństwa. Data obchodów upamiętnia uchwalenie w dniu 11 kwietnia 1923r. dokumentu Opinia zarządu SRP w sprawie wytycznych do ustawy radiotelegraficznej przez Stowarzyszenie Radiotechników Polskich, które w 1928r. przyłączyło się do Stowarzyszenia Elektryków Polskich.

Na świecie krajowy Dzień Radia świętuje się w różnych terminach.

9 VI - Międzynarodowy Dzień Archiwów

Ustanowiony w 2005r. Światowy Dzień Dziedzictwa Audiowizualnego stał się okazją do podniesienia świadomości społecznej na temat znaczenia archiwów audiowizualnych oraz bodźcem do działań na rzecz ich zachowania. Inicjatywa obejmowała jednak tylko archiwa zagrożone i wymagające szczególnej uwagi. Postanowiono ją zatem rozszerzyć o informację na temat konserwacji dokumentów i porady, jak dbać o m.in. rodzinne archiwa.



Z tego powodu na Zwyczajnym Walnym Zgromadzeniu w listopadzie 2007r. Międzynarodowa Rada Archiwów (ang. International Council on Archives, ICA) na własną rękę postanowiła rozpocząć obchody Międzynarodowego Dnia Archiwów (ang. International Archives Day), wyznaczając je na dzień 9 czerwca. Wybór daty był oczywisty, gdyż to właśnie tego dnia w 1948r. pod auspicjami UNESCO powstała ICA - organizacja pozarządowa, mająca na celu wsparcie, rozwój i ułatwienie dostępu do światowych zasobów archiwalnych. W zakresie działalności, związanej z dbałością o zachowanie i dostęp do gromadzonego w archiwach dziedzictwa światowej kultury i historii, ICA współpracuje ściśle m.in. z UNESCO i ICCROM (Międzynarodowy Ośrodek Studiów dla Poprawy i Rozwoju Metod Konserwacji Dziedzictwa Kultury, ang. International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property). Obecnie Rada zrzesza około 1400 instytucji ze 199 krajów świata.

Obchody Dnia Archiwów mają na celu m.in. rozwój i ułatwienie dostępu do światowych zasobów archiwalnych. Tego dnia archiwa na całym świecie przypominają o swojej misji i znaczeniu dla zbiorowej pamięci narodów i społeczeństw.

W Polsce, w większości polskich archiwów państwowych, odbywają się Dni Otwarte, obejmujące różnorodne działania mające promować archiwistykę i archiwa - organizują dni otwarte, wystawy, pokazy, wykłady, konferencje, wizyty, debaty, konkursy, projekcje filmów, odbywają się warsztaty genealogiczne oraz z zabezpieczania i czytania dokumentów. To dobra okazja, aby odwiedzić archiwum i "od kulis" zobaczyć codzienną pracę archiwistów, zajrzeć do pracowni digitalizacji dokumentów, obejrzeć magazyny, w których spoczywają najcenniejsze zbiory, nierzadko stanowiące zabytki kultury oraz świadectwo polskiej historii.

• Archiwa Państwowe
• Archnet - Naukowy Portal Archiwalny

Tego samego dnia w Polsce obchodzony jest Dzień Pracowników Archiwów i Bibliotek.

• Książki, prasa, biblioteki, pisarze...

27 X - Światowy Dzień Dziedzictwa Audiowizualnego

Dzień (ang. World Day for Audiovisual Heritage) został ustanowiony przez Generalną Konferencję UNESCO, na wniosek Republiki Czeskiej, w październiku 2005r.

Dzień ten ma być sposobem na podniesienie świadomości międzynarodowej w kwestii problemu zachowania dziedzictwa audiowizualnego, uznanie znaczenia dokumentów audiowizualnych jako integralnej części tożsamości narodowej i "Pamięci Świata" oraz zwrócenie uwagi na pilną potrzebę ich ochrony. Obchody Dnia dają okazję do refleksji oraz do rozwijania szerszej świadomości społecznej, dotyczącej konieczności zapewnienia dostępności dziedzictwa audiowizualnego obecnym i przyszłym pokoleniom. Celem UNESCO jest również rozwój infrastruktury archiwów audiowizualnych i profesjonalne kształcenie pracowników.

Data ustanowienia Światowego Dnia Dziedzictwa Audiowizualnego nie jest przypadkowa. 27 października 1980r., Konferencja Generalna przyjęła Zalecenia dla ochrony i konserwacji ruchomych obrazów (ang. Recommendation for the Safeguarding and Preservation of Moving Images). Był to pierwszy dokument międzynarodowy, zawierający deklarację kulturowego i historycznego znaczenia archiwów filmowych i telewizyjnych, zobowiązując państwa do podjęcia odpowiednich działań w celu zachowania tego dziedzictwa.

Dzisiaj, w czasach "wieku cyfrowego", ówczesny tekst jest wzmacniany przez inne, nowsze inicjatywy, takie jak np. Międzynarodowe wezwanie do ochrony światowego dziedzictwa audiowizualnego (ang. World Appeal for the Preservation of Broadcast Heritage), zainicjowane przez Międzynarodową Federację Archiwów Telewizyjnych (ang. International Federation of Television Archives, fr. Internationale des Archives de Télévision, IFTA/FIAT).

Jako główny organ wykonawczy do organizowania corocznych uroczystości UNESCO uznało Radę Koordynacyjną Stowarzyszeń Archiwów Audiowizualnych (ang. The Coordinating Council of Audio-Visual Archives Associations, CCAAA), zrzeszającą organizacje pozarządowe, zaangażowane w archiwizację dokumentów audiowizualnych na całym świecie.

21 XI - Światowy Dzień Telewizji



Święto (ang. World Television Day, ONZ) ustanowione zostało przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Upamiętnia obrady pierwszego Światowego Forum Telewizji, które odbyło się w Nowym Jorku, w siedzibie ONZ, w 1996r.

Zgromadzenie zachęciło państwa, aby obchodom Światowego Dnia Telewizji sprzyjała globalna wymiana programów telewizyjnych, poświęconych zagadnieniom pokoju, bezpieczeństwa oraz rozwoju społecznego i gospodarczego, a także zagadnieniom kulturowym.

Obchody są również okazją do przybliżenia historii telewizji i możliwości, jakie ze sobą niesie oraz jaki wywiera wpływ na życie społeczeństwa, przyczyniając się do postępu i poprawy warunków życia wszystkich ludzi na świecie, a także okazją do omówienia zagrożeń, jakie wiążą się z jej oglądalnością.

(Źródła: m.in. Wikipedia, Unesco.pl, Wiedza o kulturze, Old Camera, Polityka)