SP Orsza - Dziedzictwo kulturowe, ochrona zabytków

Dziedzictwo kulturowe to ważny czynnik życia i działalności każdego człowieka. Stanowi ono dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń, jak również dorobek naszych czasów. Oznacza wartość - materialną lub niematerialną - przekazaną przez przodków i określającą naszą kulturę. Zawiera w sobie wszystkie skutki środowiskowe wynikające z interakcji pomiędzy ludźmi a otoczeniem na przestrzeni dziejów.

Dziedzictwo może mieć różny zakres znaczeniowy. Ten sam element może stanowić ważną wartość dla jednych - stanowić ich dziedzictwo, a dla drugich być czymś niezrozumiałym i obcym. Pewne miejsca mają znaczenie ogólnoświatowe, stanowią istotną wartość dla ludzi niezależnie od ich kultury, rasy czy religii, są one wyróżnione wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Niektóre obiekty stanowią o tożsamości makro-regionu, np. miejsca będące dziedzictwem o znaczeniu europejskim są Znakami Europejskiego Dziedzictwa. Istnieje także dziedzictwo o znaczeniu krajowym kształtujące tożsamość społeczną i budujące poczucie więzi narodowej. Dla Polski tą kategorią zabytków są miejsca uznane przez Prezydenta RP za Pomniki Historii. W procesie budowania społeczeństwa obywatelskiego ważną rolę pełni idea małej ojczyzny. Dla integrowania społeczności lokalnej bardzo ważne staje się dziedzictwo regionalne, na które składają się zabytki o znaczeniu lokalnym związane z tradycją i historią danego miejsca.

Zabytki są elementem dziedzictwa kulturowego, stanowią materialny ślad przeszłości, często są także ucieleśnieniem i świadectwem jakiejś ważnej idei, budują naszą tożsamość. Pełnią również ważną rolę w kształtowaniu przyjaznego otoczenia człowieka. Bogactwo i różnorodność dziedzictwa kultury może w istotny sposób przyczynić się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, a tym samym do poprawy jakości życia jego mieszkańców.

Zgodnie z art. 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568) przez zabytek rozumiana jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Za zabytek nieruchomy uznaje się nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości spełniające kryteria zabytku. Zabytkiem nieruchomym może być krajobraz kulturowy, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne lub działalność wybitnych osobistości bądź instytucji.

Za zabytki ruchome uznaje się rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych spełniające kryteria zabytku. Zabytkiem ruchomym mogą być dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pamiątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne a także przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Zabytki archeologiczne według Ustawy dzielą się na nieruchome i ruchome. Nieruchome zabytki archeologiczne, czyli stanowiska archeologiczne to powierzchniowe, podziemne lub podwodne pozostałości egzystencji i działalności człowieka, złożone z nawarstwień kulturowych, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Przykładami nieruchomych stanowisk archeologicznych mogą być pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany itd.

Drugą grupę zabytków archeologicznych stanowią przedmioty będące wytworem działalności człowieka, spełniające kryterium zabytku, które były składową stanowiska archeologicznego. Ruchomymi zabytkami archeologicznymi mogą być pradziejowa broń i biżuteria a także relikty naczyń i narzędzi.

Ustawowej ochronie podlegają, bez względu na stan zachowania, wszystkie zabytki. Ochronie mogą podlegać również nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Zabytki, za wyjątkiem zabytków archeologicznych, mogą być własnością prywatną, samorządową lub państwową, mogą też należeć do związków wyznaniowych. Przedmioty będące zabytkami archeologicznymi stanowią własność Skarbu Państwa.

Właściciele zabytków nie mogą dowolnie dysponować swoją własnością, są bowiem prawnie zobowiązani do opieki nad zabytkami, którymi dysponują. Muszą zabezpieczyć i utrzymać zabytek oraz jego otoczenie w jak najlepszym stanie z zachowaniem jego wartości oraz zapewnić warunki umożliwiające prowadzenie badań naukowych oraz popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o nim.

UNESCO

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO, ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization; łac. unesco - łączę się w jedno) to utworzona 16 listopada 1945r. w Londynie organizacja wyspecjalizowana ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię. Siedziba UNESCO mieści się przy Place de Fontenoy 7/9 w 7. dzielnicy Paryża. Według stanu na marzec 2019r. UNESCO zrzesza 193 państwa.

Program działalności UNESCO obejmuje dwa zasadnicze działy:

działania na rzecz rozwoju nauki i kultury,
udzielanie pomocy materialnej, technicznej i kadrowej w organizowaniu oświaty.

Światowe Dziedzictwo UNESCO

Ze względu na zmiany i zniszczenia jakie niesie ewolucja społeczna i gospodarcza uznano, że dziedzictwo kulturalne i naturalne jest coraz bardziej zagrożone. W celu zapobieżenia tej tendencji opracowano Konwencję Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego, która została przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO w 1972r. Po ratyfikowaniu jej przez 20 państw Konwencja weszła w życie w 1975r. Polska ratyfikowała Konwencję w 1976r.

Konwencja jest umową międzynarodową określającą obowiązki Państw - Stron i instrumentem współpracy międzynarodowej. Nad realizacją postanowień Konwencji czuwa Komitet Światowego Dziedzictwa. W jego skład wchodzą przedstawiciele 21 państw - Sygnatariuszy Konwencji, wybierani na Zgromadzeniu Ogólnym.

Spośród miejsc wskazanych przez Państwa - Strony, wyróżniających się powszechną uniwersalną wartością, Komitet tworzy Listę Światowego Dziedzictwa, która ma przedstawiać różnorodność kulturalną i bogactwo natury wszystkich regionów świata. Uznanie przez społeczność międzynarodową istnienia dziedzictwa wspólnego dla całej ludzkości stanowi istotę Konwencji, zaś jej oryginalność polega na połączeniu pojęć kultury i natury. Tożsamość kulturowa narodów i społeczności kształtuje się bowiem w określonym środowisku naturalnym, a krajobraz często jest inspiracją do tworzenia dzieł architektury. Wreszcie zachowane w stanie pierwotnym zespoły przyrodnicze to świadectwa warunków, w jakich powstawała nasza cywilizacja. Stąd na Liście Światowego Dziedzictwa znajdują się zarówno zabytki architektury i zespoły budowlane, jak i pomniki przyrody lub formacje geologiczne i fizjograficzne, a także miejsca zabytkowe - wspólne dzieła człowieka i przyrody.

Warunkiem wpisu zabytku na Listę Światowego Dziedzictwa jest spełnienie jednego lub kilku kryteriów stanowiących o jego wyjątkowości w skali światowej. Miejsca zaliczone w poczet Światowego Dziedzictwa muszą odpowiadać wymogom autentyczności i integralności, określonym w "Wytycznych operacyjnych" (ang. Operational Guidelines) do Konwencji UNESCO.

Szczególna opieka, którą miejscom na swoim terytorium mają zapewnić Państwa - Strony Konwencji ma je chronić przed zniszczeniem i umożliwić ich zachowanie w możliwie niezmienionej postaci dla przyszłych pokoleń.

Światowe Dziedzictwo w Polsce

Polska jest jednym z pierwszych państw - sygnatariuszy Konwencji Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego i jednym z czołowych reprezentantów na Liście Światowego Dziedzictwa. Zgodnie ze stanem z marca 2019r. figuruje na niej 15 polskich dóbr.

Zarządzeniem nr 39 Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 30 października 2007r. został powołany Komitet ds. Światowego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce. Do zadań Komitetu należy opracowywanie opinii, wniosków, analiz i ekspertyz oraz podejmowanie innych działań związanych z realizacją postanowień Konwencji z 1972r. Komitet m.in. weryfikuje i ocenia wnioski o umieszczenie polskich obiektów na Liście Informacyjnej jako potencjalnej kandydatury do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W 2002r. poprzez połączenie Ośrodka Dokumentacji Zabytków (powstałego w 1962r.) i Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu (utworzonego w 1993r.) powstał Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków (KOBiDZ). Z dniem 1 stycznia 2007r. do KOBiDZ przyłączono Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego (utworzonego w 2002r.), co oznaczało powstanie pod poprzednią nazwą nowej instytucji kultury. 1 stycznia 2011r. KOBiDZ zmienił nazwę na Narodowy Instytut Dziedzictwa, podległy Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Instytut ma oddziały terenowe w miastach wojewódzkich (oprócz Bydgoszczy i Gorzowa Wielkopolskiego) oraz pracownie terenowe w Trzebinach, Zamościu oraz Park Mużakowski w Łęknicy.

Status prawny NID

Misją Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest tworzenie podstaw dla zrównoważonej ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o zabytkach, wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji oraz kształtowanie świadomości społecznej w celu zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokoleń. Instytut wydaje kwartalnik "Ochrona Zabytków".

Jako merytoryczne zaplecze Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków oraz wojewódzkich konserwatorów zabytków, Narodowy Instytut Dziedzictwa realizuje następujące zadania:

chroni dziedzictwo kulturowe;
realizuje postanowienia Konwencji Światowego Dziedzictwa UNESCO;
prowadzi programy szkoleniowe i informacyjne na rzecz służb konserwatorskich i środowisk związanych z opieką nad zabytkami;
organizuje kampanie społeczne i edukacyjne;
aktywnie uczestniczy w międzynarodowych forach i organizacjach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego;
pełni funkcję Centrum Kompetencji w ramach wieloletniego programu rządowego KULTURA+ w zakresie digitalizacji zabytków i muzealiów.

Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce znalazły się:

(K-kultura, P-przyroda / liczba rzymska - numer kryterium / rok wpisania na Listę)

1. Stare Miasto w Krakowie

(K IV / 1978)

Miejsce wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa jako jedno z pierwszych 12 obiektów na świecie. Obszar wpisany obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnicę Kazimierz ze Stradomiem. W 2010r. została utworzona strefa buforowa dla obszaru wpisanego.

Stare Miasto Krakowa, dawnej stolicy Polski, rozciąga się u stóp Zamku Królewskiego na Wawelu. XIII-wieczne miasto kupieckie posiada największy w Europie rynek, liczne zabytkowe kamienice oraz bogato wyposażone pałace i kościoły. O świetnej przeszłości Krakowa świadczą fragmenty XIV-wiecznych murów miejskich, położona na południu miasta średniowieczna dzielnica Kazimierz, z zabytkowymi synagogami, Uniwersytet Jagielloński oraz katedra gotycka, w której pochowani są królowie Polski.

2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni

(K IV / 1978)

Podobnie jak Stare Miasto w Krakowie, Kopalnia Soli w Wieliczce została wpisana jako jeden z pierwszych 12 obiektów na świecie. W 2013r. wpis rozszerzono o Kopalnią Soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce, zmieniając nazwę wpisu. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni są wpisem seryjnym.

Pokłady soli kamiennej w Wieliczce eksploatowane są od XIIIw. Wyrobiska kopalni (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o długości ok. 360 km leżą na dziewięciu poziomach sięgających 327m. Znajdują się tam wyrzeźbione w soli ołtarze, posągi i inne dzieła sztuki; etapy pasjonującej pielgrzymki ku przeszłości tego zakrojonego na szeroką skalę przedsięwzięcia przemysłowego.

Jest to jedyny obiekt górniczy na świecie czynny od czasów średniowiecza do dziś. Dokumenty dotyczące produkcji soli pochodzą z 1044r. (nadanie solne Bolesława Chrobrego dla klasztoru tynieckiego). Wówczas kopalnia nosiła nazwę Magnum Sal - Wielka Sól. W XVI w. żupa wielicka była jednym z największych przedsiębiorstw Europy. Królewska gospodarka w żupach trwała do pierwszego rozbioru Polski. Dziś wydobywa się w Wieliczce ok. 160 tys. ton soli rocznie. Od 1961r. w nieczynnej części kopalni na głębokości 135m działa Muzeum Żup Krakowskich, a na głębokości 211m na piątym poziomie - sanatorium alergologiczne.

Strefę Zabytkową Kopalni w Bochni stanowią 3 szyby: Sutoris (z połowy XIIIw.), Campi (z połowy XVIw.) i Trinitatis (z początku XXw.) oraz 9 poziomów, usytuowanych pod powierzchnią. Cenną spuściznę kultury duchowej bocheńskich górników stanowią podziemne kaplice i miejsca kultu religijnego.

3. Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)

(K VI / 1979)

Tereny byłych obozów Auschwitz-Birkenau na Liście Światowego Dziedzictwa reprezentują wszystkie obozy koncentracyjne i obozy zagłady na świecie.

Ogrodzenia, druty kolczaste, wieże strażnicze, baraki, szubienice, komory gazowe oraz krematoria świadczą o warunkach, w jakich odbywało się hitlerowskie ludobójstwo na terenie dawnego obozu koncentracyjnego i obozu zagłady Auschwitz-Birkenau, największego w III Rzeszy. Badania historyczne wykazały, że w obozie tym, stanowiącym symbol okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku, systematycznie głodzono, torturowano i wymordowano 1, 5 miliona ludzi, w przeważającej części Żydów.

4. Puszcza Białowieska

(P III / 1979, 1992; obiekt transgraniczny polsko-białoruski)

Najstarszy rezerwat przyrody w Polsce (od 1932r.) i jeden z pierwszych w Europie. Lasy dębowo-grabowe, bory mieszane, sosnowe, świerkowe i bagienne. Wiele rzadkich roślin, (np. pełnik europejski, kosaciec syberyjski, arnika górska, turówka wonna), bogata fauna (11 tys. gatunków, w tym 62 ssaków i ponad 200 ptaków). Żyją tu rzadkie gatunki takie jak: żubr (ok. 250 sztuk), konik leśny, łoś, bóbr europejski, ryś, wilk, bocian czarny, orzeł bielik, orlik krzykliwy. Rezerwat obejmuje 10 tys. 502 ha, a rezerwat ścisły 4 tys. 747 ha.

5. Stare Miasto w Warszawie

(K II, VI / 1980)

Plan Starego Miasta z prostokątnym rynkiem, otoczonego murem obronnym, został wytyczony w XIIIw. Gotyckie i renesansowe kamienice w XVIIw. poddano barokowej przebudowie, a w pierwszej połowie XXw. odnowione fasady ozdobiono polichromią.

W czasie II wojny światowej 85% historycznego centrum Warszawy zburzyli Niemcy. Stare Miasto zostało prawie doszczętnie zniszczone w czasie Powstania Warszawskiego (pozostał Barbakan i fragmenty murów) wraz z Zamkiem Królewskim, spalonym w 1939r. Powojenna odbudowa Starówki trwała do 1953r., pieczołowicie restaurując kościoły, pałace oraz Rynek Starego Miasta. Kamienicom przywrócono wygląd z XVIIw. Zamek Królewski odbudowano w latach 1971-1984. Jest to wyjątkowy przykład niemal całkowitej odbudowy zabytków pochodzących z nieprzerwanego ciągu historycznego, od XIII do XX wieku.

6. Stare Miasto w Zamościu

(K IV / 1992)

Miasto - nazywane Perłą Renesansu, Padwą Północy, Miastem Arkad - założył w 1580r. kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski, a zaprojektował wybitny architekt włoski Bernardo Morando z Padwy według założeń idealnego późnorenesansowego miasta - twierdzy otoczonego fortyfikacjami. Mieszkało tu wielu cudzoziemców, stąd w jego architekturze obok wzorów włoskich i lokalnych występują elementy stylu niderlandzkiego i armeńskiego. Miasto zdobią zabytkowe kamienice wokół Rynku. Katedra pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza z Akwinu z lat 1587-1598 symbolizuje Civitas Dei (Miasto Boga). Ratusz wzniesiony w latach 1591-1622, po przebudowie w XVIIw., jest efektowną manierystyczno - barokową budowlą z monumentalnymi wachlarzowymi schodami. Arsenał, zbudowany wg projektu Bernarda Morando w latach 1582-1583, należy do najstarszych świeckich budowli Zamościa (w latach 1820-1825 przebudowany w stylu klasycystycznym).

Miasto stanowi doskonały przykład miasta renesansowego z końca XVIw., które zachowało pierwotny plan, fortyfikacje oraz liczne budowle, łączące włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne.

7. Średniowieczny zespół miejski Torunia

(K II, IV / 1997)

Starówka słynie z doskonale zachowanej średniowiecznej i późniejszej architektury. W centrum Rynku wznosi się monumentalny ratusz z czerwonej cegły z końca XIVw. na planie kwadratu. Czasy średniowiecza pamiętają także ruiny Zamku Krzyżackiego. Ozdobą starówki są kościoły: katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii, jedna z najpiękniejszych świątyń gotyckich w Polsce, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, XVII-wieczny kościół św. Piotra i Pawła. Charakterystycznym znakiem Torunia jest Krzywa Wieża z przełomu XIII i XIVw. (odchylenie od pionu wynosi ok. 140 cm).

8. Zamek krzyżacki w Malborku

(K II, III, IV / 1997)

Największa gotycka twierdza średniowiecznej Europy, której budowę Krzyżacy rozpoczęli w 1274r. Malbork (Marienburg) w latach 1309-1457 był siedzibą mistrzów Zakonu Krzyżackiego i stolicą Państwa Krzyżackiego, a do 1772r. siedzibą wojewodów malborskich. Od tamtej pory zespół zamkowy wielokrotnie przebudowywano i modyfikowano. Potężny kompleks obejmuje Zamek Wysoki z kaplicą NMP, Zamek Średni z Wielkim Refektarzem, Zamek Niski i arsenał, otoczone obronnymi murami z basztami i Bramą Mostową. W 1961r. powstało tu Muzeum Zamkowe.

9. Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy

(K II, IV / 1999)

Drugi po Częstochowie ośrodek ruchu pielgrzymkowego w Polsce.

Na początku XVIIw. budowę klasztoru i zespołu Kaplic Dróg Męki Pańskiej (na wzór Drogi Krzyżowej Pana Jezusa w Jerozolimie) ufundował Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, starosta lanckoroński. Projektantem dróżek i całego założenia był matematyk i profesor Akademii Krakowskiej Jan Brożek (1585-1652), zaś kaplice projektował złotnik niderlandzki Paweł Baudarth. Całość to 42 kaplice, kościoły, klasztor o.o. Bernardynów i barokowa bazylika z cudownym wizerunkiem Matki Boskiej Kalwaryjskiej.

10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

(K III, IV, VI / 2001)

Barokowe świątynie luterańskie na Dolnym Śląsku: kościół Trójcy Świętej (tzw. "kościół bez gwoździa") w Świdnicy i kościół św. Ducha w Jaworze, największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej, zostały wzniesione na Śląsku w latach 50-tych XVIIw. według projektu Albrechta Säbischa po zawarciu Pokoju Westfalskiego w 1648r., kończącego wojnę trzydziestoletnią i regulującego kwestie religijne. Ograniczone warunkami politycznymi i materiałowymi, świadczą o poszukiwaniu wolności religijnej i przyjmują formy wyrazu właściwe kościołom katolickim, lecz mało rozpowszechnione w tradycji luterańskiej.

11. Drewniane kościoły południowej Małopolski

(K III, IV / 2003)

Drewniane kościoły południowej Małopolski stanowią wyjątkowy przykład różnych aspektów tradycji budowlanych kościołów średniowiecznych w kulturze rzymsko - katolickiej. Do ich budowy wykorzystano technikę zrębową, rozpowszechnioną w Europie Północnej i Wschodniej od średniowiecza. Kościoły powstawały z fundacji rodzin szlacheckich i były symbolem prestiżu. Stanowiły interesującą alternatywę dla budowli murowanych, powstających w miastach.

12. Park Mużakowski

(K I, IV / 2004; obiekt transgraniczny polsko-niemiecki)

Park Mużakowski (niem. Fürst Pückler Park Bad Muskau), największy i najsłynniejszy park stylu angielskiego w Polsce i w Niemczech, zajmuje ok. 5,45 km² powierzchni na obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej, która stanowi granicę polsko-niemiecką. Centrum parku znajduje się w niemieckiej miejscowości Bad Muskau. Założycielem parku był książę Hermann von Pückler-Muskau (1785-1871) z Bad Muskau, właściciel tych terenów. Po studiach w Anglii, w 1815r. zlecił konstrukcję parku widokowego. Prace trwały aż do 1845r. i były nadzorowane, a później kontynuowane przez znanego ogrodnika, Eduarda Petzolda. Kompozycja parku łączy naturalne walory krajobrazowe doliny Nysy Łużyckiej z malowniczą architekturą budowli parkowych (m.in. Most Książęcy, Most Królewski, Wiadukt, Belweder). Artystyczno - filozoficzne założenia parku jego twórca opisał w traktacie Szkice o ogrodnictwie krajobrazowym.Poza samym parkiem, obszar jest także znany z zamków Muskau (Starego Zamku i Nowego Zamku), oranżerii i kilku klasycystycznych budynków. Od 1945r. park podzielony jest granicą państw Polski i Niemiec. Dwie trzecie obszaru znajduje się po stronie polskiej w okolicy miasta Łęknica.

13. Hala Stulecia we Wrocławiu

(K I, II, IV / 2006)

Hala Ludowa we Wrocławiu została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO pod swoją pierwotną nazwą, jako Hala Stulecia (niem. Jahrhunderthalle, ang. Centennial Hall). Jest to nazwa znana powszechnie i stosowana przez badaczy architektury od chwili wzniesienia tej monumentalnej budowli do czasów obecnych.

Jest to budowla przełomowa w historii architektury wykorzystującej żelazobeton. Wzniesiona została w latach 1911-1913 przez architekta Maxa Berga na terenach Wystawy Stulecia jako budowla wielofunkcyjna służąca rekreacji. Zbudowana na planie koła z czterema absydami, Hala mieści ogromną cylindryczną widownię na około 6000 osób. Wznosząca się na wysokość 23m kopuła zwieńczona jest latarnią ze stali i szkła. Hala Stulecia jest rozwiązaniem pionierskim pod względem architektonicznym i inżynierskim, dokumentującym przenikanie się różnych wpływów we wczesnych latach XXw. i stanowiącym zasadniczy punkt odniesienia dla dalszego rozwoju budownictwa w dziedzinie dużych konstrukcji zbrojonych.

14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat

(K III, IV / 2013; seryjny wpis transgraniczny polsko-ukraiński)

Wpis obejmuje 16 wybranych cerkwi, z których 8 znajduje się na terytorium Polski, a 8 na Ukrainie.

Cerkwie są budowlami o konstrukcji zrębowej. Zostały wzniesione w okresie od XVI do XIX wieku jako świątynie społeczności wyznania prawosławnego i grecko-katolickiego. Według typów architektonicznych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie. Obrzędowość, ikonografia i technika związane z kulturą poszczególnych grup etnicznych rozwijały się na przestrzeni dziejów. Świątynie są świadectwem odrębnych tradycji budowlanych, zakorzenionych w tradycji Kościoła Wschodniego. Zawierają elementy lokalnego budownictwa i symboliczne odniesienia do kosmogonii danej społeczności. Trójdzielne świątynie wieńczą namiotowe lub cebulaste hełmy. W obrębie obszarów wpisanych, poza cerkwiami znajdują się drewniane dzwonnice, cmentarze i bramy, wewnątrz cerkwi – ikonostasy i polichromie.

Cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu

Cerkiew pw. św. Paraskiewy w Kwiatoniu

Cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy w Owczarach

Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Smolniku
Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Turzańsku

Na terytorium Ukrainy znajdują się: cerkiew pw. Zesłania Ducha Świętego w Potyliczu, cerkiew pw. św. Dymitra w Matkowie, cerkiew pw. Świętej Trójcy w Żółkwi, cerkiew pw. św. Jerzego w Drohobyczu, cerkiew pw. Św. Ducha w Rohatyniu, cerkiew pw. Narodzenia Theotokos w Werbiążu Niżnym, cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Jasinie, cerkiew pw. św. Michała w Użoku.

15. Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi

(K I, II, IV / 2017)

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku znajduje się na Górnym Śląsku, w jednym z głównym obszarów wydobywczych w Europie Środkowej. Obiekt obejmuje w całości podziemną kopalnię wraz ze sztolniami, szybami, galeriami oraz systemem gospodarowania wodami podziemnymi. Na powierzchni zachowała się XIX-wieczna przepompownia parowa, która jest świadectwem ciągłości prac nad odprowadzaniem wody z kopalni od ponad 300 lat. Dzięki specjalnemu systemowi zbędną wodę wykorzystywano do zaopatrywania miasta w wodę pitną i do użytku przemysłowego. Kopalnia w Tarnowskich Górach miała znaczący udział w światowej produkcji ołowiu i cynku.

Liga Polskich Miast i Miejsc UNESCO

Miasta i obiekty w Polsce, znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, w celu przekazywania informacji, współpracy i promocji skupiły się w Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO z siedzibą w Toruniu - jednym z wyróżnionych przez UNESCO miast.

Liga Polskich Miast i Miejsc UNESCO

Błękitna Tarcza

Straty powstałe w dobrach kultury w wyniku konfliktów zbrojnych, jak również podczas katastrof naturalnych, spowodowały, że w 1996r. w Paryżu został założony Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy (ang. International Committee of the Blue Shield, ICBS). Utworzyły go cztery organizacje pozarządowe: Międzynarodowa Rada Archiwów (ang. The International Council on Archives, ICA), Międzynarodowa Rada Muzeów (ang. International Council of Museums, ICOM), Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ang. International Council on Monuments and Sites, ICOMOS), Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Bibliotekarzy i Bibliotek (ang. The International Federation of Library Associations and Institutions, IFLA). Obecnie w Komitecie zasiada też przedstawiciel Rady Koordynacyjnej Stowarzyszenia Archiwów Audiowizualnych (ang. The Co-ordinating Council of Audiovisual Archives Associations, CCAAA)

Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy swoim działaniem obejmuje muzea i archiwa, zabytki i biblioteki. Łączy wiedzę, doświadczenie i kreuje międzynarodową współpracę ekspertów z pięciu organizacji, zajmujących się dziedzictwem kulturowym. Jest niezrównaną skarbnicą fachowej wiedzy, dostępnej w formie doradztwa lub bezpośredniej pomocy w sytuacjach kryzysowych, takich jak np. wojna w byłej Jugosławii i szkody spowodowane przez huragan w Ameryce Środkowej.

Misją Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy jest praca na rzecz ochrony światowego dziedzictwa kulturowego przez koordynację przygotowań do współpracy i działania w sytuacjach kryzysowych.

Błękitna Tarcza jest odpowiednikiem Czerwonego Krzyża w zakresie ochrony dóbr kultury na wypadek szczególnych zagrożeń czasu wojny i pokoju.

Znaczenie działań Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy zostało uznane w "Drugim Protokole do Konwencji Haskiej", uzgodnionym w kwietniu 1999r. przez 84 kraje. W ten sposób została określona nowa rola Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy, jaką jest doradztwo Międzyrządowemu Komitetowi Ochrony Dóbr Kulturalnych w Razie Konfliktu Zbrojnego.

Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy przyjął godło - emblemat: niebiesko-biały znaczek, zwycięzcę konkursu na znak służący ochronie obiektów zabytkowych przed zniszczeniem w trakcie działań zbrojnych. Konkurs ogłoszono wśród uczestników Konwencji Haskiej (Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego podpisana w Hadze 14 maja 1954r.). Autorem zwycięskiego projektu był prof. Jan Zachwatowicz, który w Polsce w latach 1945-1957 był Generalnym Konserwatorem Zabytków, autorem i realizatorem programu powojennej odbudowy zabytków w kraju, a także aktywnym działaczem międzynarodowym (między innymi sygnatariuszem Karty Weneckiej).

Kierunki działania organizacji określono i przyjęto na seminarium zorganizowanym z inicjatywy ICBS pod auspicjami UNESCO, w listopadzie 1998r. w Radenci (Słowenia).

8 marca 2002r. z inicjatywy Biura Spraw Obronnych Ministerstwa Kultury odbyło się w Warszawie spotkanie poświęcone wdrażaniu w Polsce Międzynarodowego Programu Błękitnej Tarczy - programu pomocy i doradztwa w ratowaniu zagrożonych zabytków. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele pięciu organizacji pozarządowych: Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, Polskiego Komitetu Narodowego ICOM, Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS oraz Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków. W spotkaniu udział wzięli ponadto przedstawiciele Ministerstwa Kultury oraz Centrum Szkolenia dla Ochrony Ludności i Dóbr Kultury w Krakowie.

Na podstawie przedstawionych informacji, odnoszących się do polskich doświadczeń i osiągnięć w dziedzinie ochrony dóbr kultury, a także w obliczu nadzwyczajnych zagrożeń oraz inicjatyw międzynarodowych, zmierzających do ustanowienia narodowych komitetów Błękitnej Tarczy, uczestnicy spotkania wyrazili wolę współpracy we wdrażaniu Programu Błękitnej Tarczy w Polsce, porozumieli się w sprawie utworzenia w Warszawie, Krakowie i Toruniu centrów informacyjno-organizacyjnych programu Błękitna Tarcza oraz zaproponowali, by Biuro Spraw Obronnych pełniło rolę punktu koordynującego dla wdrażania programu Błękitnej Tarczy.

Polski Komitet Błękitnej Tarczy

KALENDARZ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

18 IV - Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków (ang. International Day for Monuments and Sites) lub inaczej Światowy Dzień Dziedzictwa (ang. World Heritage Day), obchodzony na całym świecie, został ustanowiony przez Komitet Wykonawczy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS w 1983r. i wpisany przez UNESCO do rejestru ważnych imprez o znaczeniu światowym.

Celem Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków jest przede wszystkim przybliżenie społeczeństwu problemów ochrony spuścizny minionych pokoleń.

W Polsce ideą obchodów jest prezentowanie dóbr kultury o istotnym znaczeniu dla europejskiego i światowego dziedzictwa kulturowego. Główne obchody Dnia Zabytków odbywają się w Krakowie, Toruniu, Warszawie i innych obiektach z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Małe, kameralne uroczystości odbywają się w kilkudziesięciu mniejszych ośrodkach, poczuwających się do troski o zachowanie zabytków.

W ramach obchodów tego święta Generalny Konserwator Zabytków honoruje konserwatorów, opiekunów i właścicieli zabytków, którzy w szczególny sposób przyczynili się do opieki nad nimi, przyznając nagrody w konkursie "Zabytek zadbany". Maksymalnie cztery równorzędne nagrody przyznawane są w czterech kategoriach: zabytki sakralne, zabytki architektury i budownictwa mieszkalnego oraz użyteczności publicznej, zabytki dziedzictwa przemysłowego, zabytki architektury obronnej.

Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ang. International Council on Monuments and Sites, ICOMOS) to pozarządowa ekspercka organizacja międzynarodowa powołana do życia na Kongresie założycielskim w Warszawie w 1965r. Siedziba ICOMOS Międzynarodowego znajduje się w Paryżu.

Do głównych zadań ICOMOS należy rozpowszechnianie metod ochrony dziedzictwa kulturowego i konserwacji zabytków, wspieranie nowych badań dotyczących teorii i technologii służących przetrwaniu historycznego dziedzictwa: budowli i zespołów architektonicznych, założeń urbanistycznych i historycznych miast, założeń pałacowo-ogrodowych i rezydencjonalnych oraz miejsc archeologicznych i krajobrazu kulturowego. Ważną formą działalności jest opiniowanie obiektów kandydujących do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego oraz monitorowanie miast, miejsc i obiektów znajdujących się na Liście.

W ramach ICOMOS działają komitety narodowe w poszczególnych krajach oraz komitety specjalistyczne. ICOMOS zrzesza około 7500 członków z ponad 130 krajów świata. Są to wybitni eksperci w zakresie konserwacji i ochrony dziedzictwa, historycy, historycy sztuki, architektury, urbanistyki, archeolodzy, geografowie, antropolodzy i prawnicy.

W Polsce działa Polski Komitet Narodowy ICOMOS, zrzeszający około 200 najwybitniejszych polskich specjalistów z zakresu ochrony dziedzictwa i konserwacji zabytków. Celem organizacji jest popularyzacja polskich osiągnięć w dziedzinie ochrony zabytków za granicą oraz przeniesienie na grunt Polski najlepszych doświadczeń zagranicznych.

IX - Europejskie Dni Dziedzictwa

Obchody (ang. European Heritage Days, EHD) to największy w Europie projekt społeczny i edukacyjny, najważniejsze święto zabytków kultury Starego Kontynentu. Ich idea narodziła się 3 października 1985r. w Granadzie w Hiszpanii podczas II Konferencji Rady Europy, na której minister kultury Francji zaproponował zorganizowanie w całej Europie zainicjowanych we Francji w 1984r. "Dni Otwartych Zabytków". Wówczas po raz pierwszy bezpłatnie udostępniono zwiedzającym obiekty, do których dostęp dotychczas był ograniczony. Inicjatywa cieszyła się tak dużym zainteresowaniem, że w 1991r. zainspirowała Radę Europy do ustanowienia Europejskich Dni Dziedzictwa.

Głównym celem Europejskich Dni Dziedzictwa jest promowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz przypominanie o wspólnych korzeniach kultury europejskiej. Imprezy skierowane są do bardzo szerokiej i różnorodnej grupy odbiorców, co nadaje im wymiar uniwersalny. Właśnie takie inicjatywy sprawiają, że idea EDD zyskuje nowych zwolenników, stając się tym samym najważniejszym wydarzeniem kulturalnym Starego Kontynentu.

Z każdym rokiem imprezy organizowane w ramach EDD zyskują na popularności. W obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa uczestniczą wszystkie państwa europejskie oraz Turcja, Armenia, Azerbejdżan i Gruzja. Polska włączyła się do tej akcji w 1993r. Co roku we wrześniu organizatorzy udostępniają do zwiedzania szerokiej publiczności zabytki i miejsca kultury, przygotowują festyny, jarmarki, imprezy plenerowe, inscenizacje, turnieje rycerskie, wystawy, odczyty naukowe, konkursy, spotkania z twórcami kultury i wiele innych imprez o różnorodnym charakterze, skierowanych do różnych grup społecznych i wiekowych. Dzięki temu obywatele państw uczestniczących w EDD mają doskonałą okazję do poznania dorobku kulturowego regionu, który zamieszkują.

W Polsce organizatorzy i koordynatorzy EDD proponują ponad 1000 imprez. Z możliwości uczestniczenia w tej największej imprezie kulturalnej Europy korzysta kilkaset tysięcy Polaków. Mają oni niepowtarzalną okazję bezpłatnie, pod opieką przewodników, zwiedzić miejsca, które na co dzień są dla nich niedostępne, odkryć historię swojego regionu, poznać jego często nieznane i niedoceniane bogactwo kulturowe oraz dowiedzieć się, jak wyglądało w dawnych czasach życie naszych przodków.

Tematy Europejskich Dni Dziedzictwa w Polsce w ostatnich latach:

2007 - Ludzie gościńca. Wędrowcy, pielgrzymi, tułacze
2008 - Korzenie tradycji. Od ojcowizny do ojczyzny
2009 - Zabytkom na odsiecz! Szlakiem grodów, zamków i twierdz
2010 - Od pomysłu do przemysłu
2011 - Kamienie milowe
2012 - Tajemnice codzienności
2013 - Nie od razu Polskę zbudowano
2014 - Dziedzictwo - źródło tożsamości
2015 - Utracone dziedzictwo
2016 - Gdzie duch spotyka się z przestrzenią - świątynie, arcydzieła, pomniki
2017 - Krajobraz dziedzictwa - dziedzictwo krajobrazu
2018 - Niepodległa dla wszystkich
2019 - Polski splot

Europejskie Dni Dziedzictwa z roku na rok cieszą się coraz większym zainteresowaniem i poparciem tak władz samorządowych i instytucji kultury, jak i osób prywatnych. Z każdym rokiem coraz bardziej wpisują się w świadomość społeczną Polaków, a przy tym stają się ważnym instrumentem edukacji i promocji ochrony dziedzictwa narodowego.

Koordynatorem Europejskich Dni Dziedzictwa w Polsce jest Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Europejska Stolica Kultury

Europejskie miasto wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku może zaprezentować życie kulturalne miasta, całego regionu i państwa.

W większości przypadków miasta starają się wykorzystać tę okazję i związane z nią fundusze na rozwinięcie swojej oferty kulturalnej tak, by mogły przyciągnąć międzynarodową publiczność. Wybrany ośrodek przez 12 miesięcy przedstawia swoje dziedzictwo historyczne. Miasta i regiony organizują specjalnie na tę okazję koncerty, festiwale, pokazy, konferencje i inne działania reklamujące miasto i region.

Idea, by użyć kultury do głębszego zintegrowania Europejczyków, zrodziła się 13 czerwca 1985r. podczas spotkania Rady Unii Europejskiej. Przedstawiła ją grecka minister kultury Melina Mercouri.

Inicjatywa Europejskich Miast Kultury szybko się przyjęła w Europie. Podobna inicjatywa pojawiła się też w Ameryce.

W 1999r. jej nazwę zmieniono na Europejskie Stolice Kultury, wprowadzono też zmiany procedury wyboru miast - organizatorów, które obowiązują od 2005r. Co roku typowane są dwa państwa z Unii Europejskiej, z których chętne miasta na 9 lat wcześniej składają swoje kandydatury. Spośród zgłoszonych miast Unia Europejska wybiera po jednym z obu państw. Ponadto, od 2021r. co trzy lata będzie wybierana trzecia stolica, z państwa będącego kandydatem do Unii Europejskiej lub należącego do EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, ESWH, EFTA, ang. European Free Trade Association). W 2021r. stolicą kultury będzie serbski Nowy Sad.

Miasta kandydackie muszą spełnić szereg warunków przewidzianych w aktach prawa unijnego, m.in. promowanie własnej kultury poprzez instytucję Ambasadora Kultury, czyli twórcy silnie związanego z miastem, współpracę międzynarodową, akcentowanie wartości europejskich oraz prowadzenie działań kulturalnych promujących miasto i region. Nie bez znaczenia są też metody propagowania informacji o kandydacie: coraz większą wagę przykłada się tu do technologii informatycznych.

Europejskie Stolice Kultury

1985: Ateny (Grecja)
1986: Florencja (Włochy)
1987: Amsterdam (Holandia)
1988: Berlin Zachodni (Berlin Zachodni)
1989: Paryż (Francja)
1990: Glasgow (Wielka Brytania)
1991: Dublin (Irlandia)
1992: Madryt (Hiszpania)
1993: Antwerpia (Belgia)
1994: Lizbona (Portugalia)
1995: Luksemburg (Luksemburg)
1996: Kopenhaga (Dania)
1997: Saloniki (Grecja)
1998: Sztokholm (Szwecja)
1999: Weimar (Niemcy)
2000: Reykjavík (Islandia), Bergen (Norwegia), Helsinki (Finlandia), Bruksela (Belgia), Praga (Czechy), Kraków (Polska), Santiago de Compostela (Hiszpania), Awinion (Francja), Bolonia (Włochy)
2001: Rotterdam (Holandia), Porto (Portugalia)
2002: Brugia (Belgia), Salamanka (Hiszpania)
2003: Graz (Austria)
2004: Genua (Włochy), Lille (Francja)
2005: Cork (Irlandia)
2006: Patras (Grecja)
2007: Luksemburg (Luksemburg), Sybin (Rumunia)
2008: Liverpool (Wielka Brytania), Stavanger (Norwegia)
2009: Wilno (Litwa)[2], Linz (Austria)
2010: Essen/Zagłębie Ruhry (Niemcy), Pecz (Węgry), Stambuł (Turcja)
2011: Turku (Finlandia), Tallinn (Estonia)
2012: Guimaraes (Portugalia), Maribor (Słowenia)
2013: Marsylia-Prowansja (Francja), Koszyce (Słowacja)
2014: Umea (Szwecja), Ryga (Łotwa)
2015: Mons (Belgia), Pilzno (Czechy)
2016: Wrocław (Polska), San Sebastián (Hiszpania)
2017: Aarhus (Dania), Pafos (Cypr)
2018: Leeuwarden (Holandia), Valletta (Malta)
2019: Matera (Włochy), Płowdiw (Bułgaria)
2020: Rijeka (Chorwacja), Galway (Irlandia)
2021: Timișoara (Rumunia), Eleusis (Grecja), Nowy Sad (Serbia)
2022: Kowno (Litwa), Esch-sur-Alzette (Luksemburg)
2023: Veszprém (Węgry), Eleusis (Grecja) i Timișoara (Rumunia)
2024 - Tartu (Estonia), Bad Ischl (Austria), Bodø (Norwegia)
2025 - Nova Gorica (Słowenia, kandydatura łączona z Gorizią po włoskiej stronie granicy), Chemnitz (Niemcy)
2026 - Trenczyn (Słowacja), Oulu (Finlandia)
2027 - Lipawa (Łotwa), Évora (Portugalia)
2028 - Czechy, Francja oraz miasto z kraju kandydującego do UE (Budva/Czarnogóra lub Skopje/Macedonia Północna)
2029 - Polska, Szwecja
2030 - Cypr, Belgia
2031 - Malta, Hiszpania
2032 - Bułgaria, Dania
2033 - Holandia, Włochy

Do tej pory tylko dwa polskie miasta zostały wyróżnione tym tytułem. Pierwszym był Kraków, wybrany w 2000r. Rok ten był traktowany przez Unię Europejską wyjątkowo, jako podkreślenie trwałego dziedzictwa i wkładu miast europejskich w osiągnięcia kultury i cywilizacji światowej. W związku z tym wybrano aż dziewięć miast, w tym dwa miasta z nowych państw członkowskich UE, mających wstąpić dopiero 1 maja 2004r. - Kraków i Pragę. Decyzja o wyborze spośród polskich miast właśnie Krakowa została podjęta przez rząd polski. Nie odbywały się prezentacje ani konkursy poszczególnych miast.

9 listopada 2009r. minister kultury i dziedzictwa narodowego ogłosił oficjalny konkurs o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016, w którym wszystkie polskie miasta miały równe szanse w jego otrzymaniu. Chęć wystartowania wyraziły: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Lublin, Łódź, Poznań, Szczecin, Toruń, Warszawa i Wrocław.

21 czerwca 2011r. tytuł Europejskiej Stolicy Kultury na rok 2016 został przyznany miastom: Wrocław w Polsce i San Sebastian w Hiszpanii. Głównym autorem zwycięskiej aplikacji ESK Wrocław jest prof. hab. Adam Chmielewski, filozof nauki i polityki, profesor na Uniwersytecie Wrocławskim.

18 V - Międzynarodowy Dzień Muzeów

Idea tego dnia (ang. International Museum Day, IMD) powstała w 1977r. w Moskwie podczas zgromadzenia generalnego Międzynarodowej Rady Muzeów (ang. International Council of Museums, ICOM), międzypaństwowej, pozarządowej organizacji muzeów, utworzonej w 1946r. przy wsparciu UNESCO w celu reprezentacji interesów muzeów. Organizacja ma swoją siedzibę w Paryżu i posiada w poszczególnych krajach Komitety Narodowe. Siedzibą Polskiego Komitetu Narodowego ICOM (PKN ICOM) jest Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Większości Polakom słowo "muzeum" przywodzi zapewne na myśl puste i ciche sale, wielkie kapcie, w których można się ślizgać po lśniącej podłodze, przeszklone gabloty, nad którymi trzeba się nisko pochylać, żeby przeczytać informacje na doczepionych do eksponatów karteczkach. Stereotypowy obraz dopełniają czujne panie, które siedzą w rogach sal i pilnują, żeby nikt niczego nie dotknął i nie sfotografował.

W rzeczywistości współczesne muzea idą z duchem czasu i walczą o publiczność, starają się przełamać stereotypy myślowe organizując m.in. koncerty, spotkania, wykłady, warsztaty i nocne zwiedzanie.

Międzynarodowy Dzień Muzeów jest świętem, w którym podkreśla się udział muzeów w zachowaniu bogatego i różnorodnego dorobku kulturowego poszczególnych krajów. W tym dniu muzea organizują różne wystawy, spotkania i seminaria, które mają być źródłem refleksji o roli muzeów we współczesnym świecie.

ICOM nie organizuje obchodów Międzynarodowego Dnia Muzeów - to zadanie należy do placówek w poszczególnych krajach. Rada podsuwa pomysły i zachęca muzea na całym świecie do aktywności, ale decyzję o sposobie obchodów święta pozostawia placówkom w danych krajach. One bowiem najlepiej wiedzą, jak działać w lokalnych warunkach i w jaki sposób zaciekawić miejscową publiczność.

Dzień Muzeów stwarza okazję - dla specjalistów od muzeów - do wywiązania się z zadań na rzecz społeczeństwa i jego rozwoju, oraz zwrócenia uwagi na wyzwania, przed którymi stają muzealnicy w myśl dewizy Rady:

Muzea są ważnym środkiem wymiany kulturalnej, wzbogacania kultur i rozwoju wzajemnego zrozumienia, współpracy i pokoju między narodami.

Od 1992r. każdego roku komitet doradczy ICOM decyduje, czemu będą poświęcone obchody Międzynarodowych Dni Muzeów. W kolejnych latach hasłami obchodów były:

1992 - Museums and Environment - Muzea i Środowisko
1993 - Museums and Indigenous Peoples - Muzea i rdzennej ludności
1994 - Behind the Scenes in Museums - Na tyłach Muzeów
1995 - Response and responsibility - Odpowiedź i odpowiedzialność
1996 - Collecting today for tomorrow - Zbieranie dziś na jutro
1997 - The fight against illicit traffic of cultural property - Walka przeciwko nielegalnemu obrotowi dobrami kultury
1998 - The fight against illicit traffic of cultural property - Walka przeciwko nielegalnemu obrotowi dobrami kultury
1999 - Pleasures of discovery - Przyjemność odkrywania
2000 - Museums for Peace and Harmony in Society - Muzea dla pokoju i harmonii w społeczeństwie
2001 - Museums: building community - Muzea: budowanie społeczności
2002 - Museums and Globalisation - Muzea i globalizacja
2003 - Museums and Friends - Muzea i przyjaciele
2004 - Museums and Intangible Heritage - Muzea i Dziedzictwo Uniwersalne
2005 - Museums bridging cultures - Muzea pomostem kultur
2006 - Museums and young people - Muzea i młodzi ludzie
2007 - Museums and Universal Heritage - Muzea i dziedzictwo uniwersalne
2008 - Museums as agents of social change and development - Muzea jako emisariusze przemian społecznych i rozwoju
2009 - Museums and tourism - Muzea i turystyka
2010 - Museums for social harmony - Muzea dla harmonii społecznej
2011 - Museum and Memory - Muzeum i pamięć
2012 - Museums in a Changing World. New challenges, New inspirations - Muzea zmieniają świat. Nowe wyzwania, nowe inspiracje
2013 - Museums (memory + creativity) = social change - Muzea (pamięć + kreatywność) = zmiana społeczna
2014 - Museum collections make connections -
2015 - Museums for a sustainable society - Muzea dla zrównoważonego społeczeństwa
2016 - Museums and Cultural Landscapes - Muzea i krajobrazy kulturowe
2017 - Museums and contested histories: Saying the unspeakable in museums - Muzea i sporne karty w dziejach. Odsłonięcie białych kart historii
2018 - Hyperconnected museums: New approaches, new publics -
2019 - Museums as Cultural Hubs: The future of tradition - Muzea jako ośrodki kultury: przyszłość tradycji
2020 - Explore online! - Zwiedzaj online!
2021 - The Future of Museums: Recover and Reimagine - Przyszłość Muzeów - Odzyskaj i wymyśl na nowo
2022 - The Power of Museums - Siła muzeów
2023 - Discover museums - Odkryj muzea

V - Europejska Noc Muzeów

Wydarzenie (niem. Lange Nacht der Museen, ang. European Nights of Museums), w Polsce zwane krótko Nocą Muzeów, to akcja ściśle związana z Międzynarodowym Dniem Muzeów. Każdego roku przystępuje do projektu ponad 1,5 tys. europejskich placówek. Akcja ma miejsce w noc z soboty na niedzielę w okolicy 18 maja.

Pierwsza Noc Muzeów odbyła się w Berlinie w styczniu 1997r. Pomysł spotkał się z dużym zainteresowaniem publiczności, muzea w innych krajach poszły za ciosem. Francuzi zainicjowali organizację Nocy jednocześnie w całej Europie. Od 1999r. była to Europejska Wiosna Muzeów, a od 2005r. Noc Muzeów. Obecnie nocne zwiedzanie odbywa się w ponad 120 miastach Europy.

W ramach tej inicjatywy instytucje muzealne i galerie organizują dla zwiedzających liczne atrakcje - w godzinach nocnych odbywają się m.in. koncerty, spektakle teatralne, pokazy filmowe, spotkania z artystami, happeningi, wykłady i konkursy, przy czym wstęp na większość imprez jest wolny.

W Polsce pierwszą Noc Muzeów zorganizowano w 2003r. w poznańskim Muzeum Narodowym. Ideę natychmiast podchwyciły inne ośrodki. Obecnie swoje podwoje otwierają nocą placówki muzealne w całym kraju. Nocne zwiedzanie zwykle nic nie kosztuje, czasami tylko zwiedzający muszą jednorazowo uiścić symboliczną opłatę, np. w wysokości jednego złotego.

Placówki prześcigają się w wymyślaniu atrakcji podczas Nocy Muzeów. Wśród propozycji znaleźć można m.in. wykłady, koncerty muzyczne we wnętrzach muzealnych, oprowadzanie w towarzystwie kuratora lub przewodnika, występy chórów, warsztaty dla dzieci, zwiedzanie przygotowane z myślą o osobach niewidzących, konkursy, prezentacje multimedialne i pokazy filmowe.

Organizatorzy Nocy Muzeów starają się nie tylko zapewnić jak najwięcej atrakcji zwiedzającym, ale również ułatwiają im dotarcie do placówek, w których odbywają się imprezy, dowożąc ich na miejsce przygotowanymi na tę okazję autobusami i tramwajami. Niekiedy sama przejażdżka jest niezłą gratką dla miłośników kultury, ponieważ część środków lokomocji to obiekty zabytkowe, które trafiają na ulice miast tylko przy wyjątkowych okazjach.

Noc Muzeów to jedna z akcji, dzięki którym stereotyp muzeum jako miejsca nudnego i pustego odchodzi w szybkim tempie do lamusa. W dzisiejszych muzeach coraz trudniej się nudzić.

Warto zajrzeć

(Źródła: m.in. Polski Komitet ds Unesco, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wikipedia)

W kalendarzu

Dziedzictwo kulturowe, ochrona zabytków