W kalendarzu

Zdolność porozumiewania się w kilku językach niesie ze sobą wielkie korzyści - dla jednostek, organizacji, przedsiębiorstw. Zwiększa kreatywność, przełamuje stereotypy kulturowe, zachęca do wychodzenia poza utarte schematy myślenia i może pomóc w tworzeniu innowacyjnych produktów i usług.

(L. Orban)

Czym jest język?

Język to ukształtowany społecznie system budowania wypowiedzi, używany w procesie komunikacji interpersonalnej. Na język składają się dwa elementy:

• otwarty zbiór znaków, zbudowanych z fonemów, morfemów, wyrazów, stałych zwrotów i wyrażeń;
• reguły łączenia i tworzenia znaków (fonologia, morfologia, składnia).

Język służy do przedstawiania przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć za pomocą znaków. Zbiór znaków w języku jest otwarty i - jakkolwiek można powiedzieć, że pewna liczba znaków jest częścią języka - sam język jest bardziej systemem tworzenia znaków niż systemem znaków. Wynika to z faktu, że znakiem językowym jest każdy tekst, każda sformułowana wypowiedź, posiadająca znaczenie. Jednostka posługująca się językiem może więc za pomocą jego systemu tworzyć nieskończoną liczbę nowych znaków, także takich, z którymi nigdy się wcześniej nie zetknęła. Znaki te niekoniecznie wzbogacają jednak sam system językowy, gdyż użytkownicy nie uczą się na pamięć wszystkich zasłyszanych wypowiedzi, są jednak w stanie w oparciu o język stworzyć nowy tekst (znak) o tym samym, bądź zbliżonym znaczeniu.

Mówiąc o języku najczęściej myśli się o ludzkiej mowie, tj. systemie artykułowanych dźwięków, układających się zgodnie z konwencją. Nie należy jednak mylić tych dwóch pojęć, gdyż mowa oznacza używanie języka w procesie porozumiewania się.

Spośród języków używanych przez ludzi można wymienić:

• języki naturalne (np. polski, francuski, islandzki itp.);
• sztuczne (np. esperanto, interlingua).

Język mówiony jest utrwalany jako język pisany za pomocą pisma.

Oprócz tego można mówić o języku gestów (język migowy), ciała (np. balet) czy muzyki (notacja muzyczna).

Matematyka, w szczególności informatyka, używają szeregu sztucznych języków, tzw. języków formalnych, m.in. języków programowania.

Badaniami nad językami zajmują się lingwistyka i filologia, a także psycholingwistyka.

Języki Europy

Zdecydowana większość ludności Europy posługuje się językami z rodziny indoeuropejskiej. Trudno jest w sposób dokładny podać liczebność użytkowników poszczególnych języków z powodu dość częstej dwujęzyczności, a także z powodu migracji, które powodują, iż osoba posługująca się na co dzień określonym językiem nie traktuje go jako ojczysty. Innym powodem niemożności precyzyjnego ustalenia liczby posługujących się poszczególnymi językami jest zjawisko wypierania pewnych języków przez inne, np. szkockiego przez angielski czy prowansalskiego przez francuski.

Także lista języków używanych w Europie jest trudna do ustalenia, gdyż w latach ostatnich istnieje tendencja do wyodrębniania nowych języków, dotychczas uznawanych za gwary w obrębie innego języka. W Polsce przykładem takiego zjawiska jest kwestia odrębności języka śląskiego.

Na przestrzeni dziejów różne rodziny językowe uzyskiwały pozycję dominującą na kontynencie. Do początku naszej ery języki celtyckie, obecnie zajmujące niewielkie skrawki Europy, opanowały niemal całą Europę Zachodnią i dużą część Środkowej. W wiekach następnych Europę Zachodnią i Południową opanowała łacina i wyrosłe na jej gruncie języki romańskie. Około III-Vw. ekspansja Germanów rozprzestrzeniła ich języki na całym kontynencie. Ostatnią wielką rodziną językową, która pojawiła się, były języki słowiańskie, które około VII-IXw. opanowały wielkie obszary w Europie Środkowej i Wschodniej, a w kolejnych wiekach na zachodzie ustąpiły nieznacznie innym grupom językowym, zaś na wschodzie i północy wypierały języki fińskie.

Językowa mapa Europy nie jest ustalona na stałe i nadal się zmienia. Zmieniają się zasięgi terytorialne poszczególnych języków, zmienia się liczba osób, posługujących się konkretnymi językami, za sprawą imigrantów na kontynencie pojawiają się nowe języki. W wielokulturowych miastach, jak Londyn, Paryż, Bruksela czy Berlin, mieszkańcy posługują się setkami języków.

Języki w Unii Europejskiej

Język to jeden z najważniejszych elementów tożsamości kulturowej. Motto Unii Europejskiej - "Jedność w różnorodności" - świadczy o tym, że wielojęzyczność to jeden ze skarbów Europy, który Unia Europejska zawsze postrzegała jako duży atut. I choć UE z zaangażowaniem kontynuuje politykę integracji politycznej i gospodarczej państw członkowskich, jednocześnie aktywnie wspiera prawo obywateli do wyrażania się w mowie i na piśmie w swoim własnym języku.

Unia Europejska uznaje za oczywiste, że język i kultura są ze sobą nierozerwalnie powiązane i że język jest najbardziej bezpośrednim wyrazem kultury. Polityka językowa UE, formułowana z myślą o poszanowaniu różnorodności kulturowej, ma na celu wspieranie wielojęzyczności i w razie potrzeby ochronę zagrożonych języków.

W Unii Europejskiej obowiązują 24 języki urzędowe, a wraz z jej rozszerzaniem się liczba ta będzie wzrastać.

Języki urzędowe, które są jednocześnie językami roboczymi, to: angielski, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski.

Pierwsze rozporządzenie Wspólnoty w sprawie języków urzędowych zostało uchwalone 15 kwietnia 1958r. (Dz.U. 17 z 6.10.1958) Ustanowiło ono pierwsze języki urzędowe i robocze UE - francuski, niderlandzki, niemiecki i włoski, czyli języki pierwszych państw członkowskich. Od tamtej pory liczba języków urzędowych rosła w miarę, jak do UE przystępowały kolejne państwa. Języków urzędowych jest jednak mniej niż państw członkowskich, bowiem niektóre z nich posługują się tym samym językiem. Na przykład językami urzędowymi w Belgii są niderlandzki, francuski i niemiecki, a większość ludności Cypru posługuje się greckim, który ma status języka urzędowego.

Status języka urzędowego i roboczego oznacza, że:

• w każdym z tych języków można przesyłać dokumenty do instytucji UE i w każdym z nich uzyskać odpowiedź;
• rozporządzenia i inne unijne dokumenty prawne są publikowane w językach urzędowych, podobnie jak Dziennik Urzędowy.

Ze względu na ograniczenia czasowe i finansowe stosunkowo niewielka część dokumentów roboczych tłumaczona jest na wszystkie języki. W Komisji Europejskiej angielski, francuski i niemiecki są przeważnie używane jako języki proceduralne, natomiast w Parlamencie Europejskim dokumenty tłumaczone są na różne języki, z uwzględnieniem potrzeb europarlamentarzystów.

Instytucje UE zatrudniają na stałe około 4300 tłumaczy pisemnych i 800 tłumaczy konferencyjnych.

Języki regionalne i języki mniejszości w Unii Europejskiej

UE prowadzi politykę mającą na celu ochronę języków regionalnych i języków mniejszości, która opiera się na zapisie art. 22 Europejskiej Karty Praw Podstawowych stanowiącym, że Unia szanuje różnorodność kulturową, religijną i językową.

Parlament Europejski przyjął szereg rezolucji w sprawie działań wspierających języki regionalne i mniejszościowe. Działania dzielą się na dwie główne kategorie: finansowanie projektów oraz inicjatyw, mających na celu ochronę i wspieranie języków regionalnych i mniejszościowych (pomocy udzielano do 2000r.) oraz wsparcie finansowe Europejskiej Sieci Równości Językowej (ang. European Language Equality Network, ELEN), organizacji pozarządowej, mającej na celu promowanie i ochronę mniej używanych języków europejskich. Organizacja powstała w 2011r. na bazie rozwiązanego Europejskiego Biura ds. Języków Rzadziej Używanych (ang. European Bureau For Lesser Used Languages, EBLUL).

Organizacja, podobnie jak wcześniej Biuro, wyznaczone cele osiąga poprzez:

• dostarczanie instytucjom unijnym i instytucjom Rady Europy informacji na temat używania języków w poszczególnych regionach Europy oraz perspektyw ich przyszłego losu;
• rozpowszechnianie wiedzy wśród mniejszości językowych na temat programów Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady Europy je wspierających;
• przeprowadzanie analiz, organizowanie seminariów, konferencji i innego rodzaju spotkań, mających na celu zwrócenie uwagi na rzadko używane języki i posługujące się nimi społeczności.

Języki migowe w Unii Europejskiej

Język migowy to język naturalny, służący do porozumiewania się bez używania narządu słuchu. Do 1974r. języki migowe były pozbawione wersji pisanej. System zapisu - SignWriting - stworzyła Valerie Sutton w 1974r. na prośbę badaczy języka migowego z kopenhaskiego uniwersytetu.

Wbrew popularnym poglądom nie istnieje jeden ogólnoświatowy język migowy. Funkcję międzynarodowego języka migowego pełni sztuczny język gestuno. Jest on wykorzystywany w niewielkiej skali podczas oficjalnych kontaktów międzynarodowych osób niesłyszących - na kongresach, seminariach czy podczas zawodów sportowych osób o upośledzonym słuchu. Liczbę języków migowych trudno określić, ponieważ wciąż powstają nowe, a dodatkowo w niektórych krajach każda szkoła dla głuchoniemych posługuje się odmiennym językiem. Podobnie w Polsce istnieją lokalne odmiany polskiego języka migowego, różniące się nieco znakami i sposobami ich używania, podobnie jak w języku polskim istnieją gwary i dialekty lokalne.

Pierwsza polska szkoła dla głuchoniemych powstała w 1817r. w Warszawie i ta data wyznacza początek kształtowania się polskiego języka migowego.

Szacunkowo na całym świecie głuchoniemi używają około 200-300 odmiennych, w pełni wykształconych języków migowych. Jednak obszary, na których są stosowane, nie zawsze pokrywają się z granicami państw i języków mówionych. Każdy język migowy opiera się na swoim własnym słownictwie oraz systemie gramatycznym. Wbrew powszechnym poglądom, za pomocą języka migowego da się wypowiedzieć złożone pojęcia w każdym temacie, znanym osobom słyszącym, od tematów przyziemnych i mało konkretnych, aż po zagadnienia wysoko specjalistyczne lub o wysokim stopniu abstrakcji.

Szczegółowe statystyki na temat liczby użytkowników języków migowych w Unii Europejskiej nie są dostępne, lecz z badania Eurobarometru (międzynarodowy projekt regularnego badania opinii publicznej, realizowany na zlecenie Komisji Europejskiej), przeprowadzonego w 2001r. wynika, że język migowy zna 0,2% respondentów. Jeżeli przełożyć te dane na skalę UE, można założyć, że językami migowymi posługuje się około 900 tys. osób. Dane te trzeba jednak traktować krytycznie z uwagi na niewielki rozmiar próby. Inne dane sugerują, że krajowym językiem migowym, jako językiem ojczystym, posługuje się jedna na tysiąc osób, co z kolei oznaczałoby, że w UE takich osób jest około pół miliona. Oprócz osób niesłyszących, dla których język migowy jest językiem ojczystym, językami migowymi porozumiewają się osoby mające problemy ze słuchem, ich rodzina i znajomi oraz inne osoby, dla których jest to drugi lub trzeci język.

Status języków migowych jest różny w poszczególnych krajach UE. Część państw oficjalnie uznało krajowy język migowy w konstytucji. Inne państwa członkowskie stosują inne środki i akty prawne w celu nadania statusu urzędowego językom migowym.

Środki te mają poparcie Parlamentu Europejskiego, który w 1988r. przyjął pierwszą rezolucję w sprawie języków migowych. Rezolucja wzywała Komisję Europejską i państwa członkowskie do promowania języków migowych oraz zagwarantowania osobom niesłyszącym możliwości zdobywania wykształcenia i podejmowania pracy w wybranym przez siebie języku.

Polityka językowa UE

Aby ludzie i firmy mogli w pełni wykorzystać możliwości, jakie niesie ze sobą europejski wspólny rynek, potrzebna jest wielojęzyczność. Znajomość języków obcych jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o tym, czy dana osoba zostanie zatrudniona lub czy łatwo będzie jej przenieść się na inny rynek pracy. Wielojęzyczność może również zdecydować o tym, czy firma odniesie sukces.

Na początku XXIw. wyznaczono ambitny cel - osiągnięcie sytuacji, w której jak największa liczba Europejczyków opanuje dwa języki obce, w skrócie "język ojczysty plus dwa" (ang. Mother Tongue plus Two). W związku z tym za pośrednictwem licznych programów edukacyjnych i szkoleniowych realizowana jest aktywna polityka w dziedzinie promowania uczenia się oraz nauczania języków obcych.

Trzy główne kierunki unijnej polityki w dziedzinie wielojęzyczności to:

• zachęcanie do nauki języków obcych i promowanie różnorodności językowej w społeczeństwie;
• promowanie dynamicznej gospodarki wielojęzycznej;
• promowanie integracji społecznej poprzez propagowanie nauki języków obcych i przyjaznych postaw wobec nich.

Wspieranie nauki języków obcych i różnorodności językowej w zaleceniach Parlamentu Europejskiego powinno opierać się na trzech zasadniczych elementach:

• uczenie się języków przez całe życie, w tym również wczesne rozpoczynanie nauki;
• poprawa jakości nauczania języków;
• stworzenie środowiska przyjaznego dla nauki języków.

Choć większość inicjatyw rodzi się na szczeblu państw członkowskich, UE uzupełnia te działania, finansując akcje, mające na celu podnoszenie świadomości w tej dziedzinie, m.in. badania, projekty międzynarodowe, wymianę informacji, konferencje itp.

Parlament Europejski promuje naukę języków obcych, ale chce także, by obywatele mogli śledzić jego prace w swoim języku ojczystym. To dlatego w Parlamencie używa się wszystkich 24 języków urzędowych UE. Posłowie mogą zabierać głos w trakcie posiedzeń komisji parlamentarnych i na sesjach plenarnych w języku ojczystym, a ich wypowiedzi są tłumaczone na pozostałe języki urzędowe. Transmisje tych posiedzeń są dostępne w internecie, a użytkownicy mogę wybrać dowolny język tłumaczenia. Poza tym we wszystkich językach urzędowych dostępne są wszystkie dokumenty PE, dodatkowo informacje z Parlamentu można znaleźć we wszystkich językach także na Twitterze.

Znajomość języków obcych

Z badania Eurobarometru, przeprowadzonego w 2012r., wynika, że najpopularniejszymi językami obcymi, jakich uczą się Europejczycy, są: angielski, francuski, niemiecki, hiszpański. Najwięcej Europejczyków zna język angielski, chociaż dla większości nie jest on językiem ojczystym. W Danii 100% uczniów uczy się angielskiego, w Holandii 60% posługuje się obok angielskiego niemieckim. We Francji i Włoszech ponad 60% dzieci, młodzieży i studentów uczy się w szkołach języka hiszpańskiego. W krajach łacińskich, takich jak Hiszpania, Włochy, Portugalia, ludzie wykształceni znają często bardzo dobrze język francuski. W Niemczech największą popularnością cieszą się angielski, francuski i łacina.

W najlepiej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej od jakiegoś czasu stają się coraz popularniejsze w szkołach zwykłych i prywatnych takie języki jak: hiszpański, rosyjski i języki azjatyckie, ale też japoński i chiński, gdyż Japonia i Chiny są ważnymi partnerami handlowymi Europejczyków.

54% Europejczyków uważa, że może prowadzić swobodną konwersację w języku obcym, a 25% posługuje się co najmniej dwoma językami obcymi.

Jak się uczyć?

Nauka języka obcego może być przyjemnym i satysfakcjonującym doświadczeniem. Najważniejsze to wybrać metodę pasującą do osobistych potrzeb i do ilości czasu, który można poświęcić nauce.

Można na przykład:

• uczyć się samodzielnie - kursy językowe, przeznaczone do nauki indywidualnej, są dostępne w większości języków i w tak różnorodnej formie, jak DVD, CD-Rom, kasety magnetofonowe czy podręczniki;
• oglądać telewizję - wielu nadawców oferuje telewizyjne lub radiowe kursy językowe;
• surfować po Internecie - istnieje coraz więcej stron oferujących lekcje języków obcych, często z filmami lub nagraniami dźwiękowymi;
• uczyć się z nauczycielem - zaletą pracy w grupie jest to, że nauka z innymi uczniami może wpływać dodatnio na motywację, a nauczyciel może pokierować w zależności od potrzeb;
• uczyć się w pracy - pracodawcy coraz częściej zdają sobie sprawę, że znajomość języków obcych ma zasadnicze znaczenie dla sukcesu firmy i wiele dużych firm oferuje bezpłatne kursy lub dopłaty do kursów językowych;
• znaleźć partnera do nauki - nauka w tandemie, czyli współpraca dwóch native speaker'ów za pośrednictwem poczty elektronicznej lub telefonu itp.

KALENDARZ "JĘZYKOWY"

20 III - Międzynarodowy Dzień Frankofonii

Dzień (fr. La Journée internationale de la Francophonie) obchodzony jest w około 90 krajach świata.

Frankofonia (fr. La Francophonie, z łac. Francus - Francuz + gr. phone - głos, dźwięk) to termin utworzony w 1880r. przez francuskiego geografa Onésime Reclus, oznaczający wspólnotę ludzi i państw posługujących się językiem francuskim. Obecnie jest to międzynarodowa organizacja, skupiająca rządy krajów francuskojęzycznych, pod nazwą Międzynarodowa Organizacja Frankofonii (fr. L"Organisation Internationale de la Francophonie, OIF), a jej głównym celem jest promocja języka i kultury francuskiej. W skład organizacji wchodzi kilkadziesiąt państw członkowskich i obserwatorów, w tym Polska od 1997r.

23 IX - Międzynarodowy Dzień Języków Migowych

Pierwsze obchody Dnia Języka Migowego odbyły się 10 września 2011r. w Sztokholmie i pięciu innych miastach Szwecji, a także w innych krajach. Inicjatorkami i organizatorkami były Szwedki - Juli af Klintberg i Alexia Lefebvre. Od tamtej pory święto celebrowane było w wybranym dniu ostatniego tygodnia września. W 2018r. Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło Międzynarodowy Dzień Języków Migowych (ang. International Day of Sign Languages) na dzień 23 września.

26 IX - Europejski Dzień Języków

Europejski Dzień Języków (ang. European Day of Languages fr. Journée Européenne des Langues) to międzynarodowe święto, obchodzone w całej Europie.

Pierwsza edycja Europejskiego Dnia Języków została zorganizowana w 2001r. wspólnie przez Radę Europy oraz Unię Europejską na zakończenie proklamowanego przez Radę Europy, UE oraz UNESCO Europejskiego Roku Języków 2001. Odniosła ogromny sukces, wzbudzając zainteresowanie milionów ludzi w 45 uczestniczących w tym wydarzeniu krajach. W ramach obchodów Dnia Języków podnoszono zalety językowej różnorodności Europy oraz propagowano uczenie się języków. Sukces pierwszej edycji zachęcił Radę Europy do ustanowienia 26 września Europejskim Dniem Języków, który od tej pory obchodzony jest corocznie.

Podstawowe cele Europejskiego Dnia Języków to:

• ukazanie opinii publicznej znaczenia uczenia się i nauczania języków, jak również konieczności urozmaicania oferty językowej w celu szerzenia idei wielojęzyczności oraz porozumienia pomiędzy różnymi kulturami;
• promowanie różnorodności kulturowej i językowej Europy jako bogactwa, które należy rozwijać i pielęgnować;
• propagowanie uczenia się języków przez całe życie: zarówno w szkole, jak i poza nią, w celu kontynuacji nauki, jak i na potrzeby kariery zawodowej, zwiększenia mobilności czy też dla własnej przyjemności lub udziału w wymianie międzynarodowej.

Z okazji święta organizowane są najróżniejsze wydarzenia związane z językami: spektakle, zabawy dla dzieci, koncerty, kursy językowe, audycje radiowe i programy telewizyjne, konferencje itp. Możliwości są nieograniczone! W poszczególnych państwach obchody są koordynowane przez Krajowe Punkty Kontaktowe. Poszczególne wydarzenia organizowane są przez instytucje kultury, organizacje pozarządowe, szkoły i biblioteki.

30 IX - Międzynarodowy Dzień Tłumacza

Data obchodów Dnia Tłumacza (ang. International Translation Day) związana jest z dniem wspomnienia św. Hieronima, tłumacza Biblii, uznawanego za patrona tłumaczy. Dzień tłumacza był propagowany przez Międzynarodową Federację Tłumaczy (ang. International Federation of Translators) od momentu jej utworzenia w 1953r. W roku 1991r. organizacja podjęła inicjatywę w celu oficjalnego uznania Międzynarodowego Dnia Tłumacza, aby w ten sposób wyrazić solidarność branży tłumaczeniowej na całym świecie i zwrócić uwagę na zawód tłumacza w różnych krajach, niekoniecznie wywodzących się z tradycji chrześcijańskiej. Dzień jest okazją do wyrażenia dumy z wykonywania zawodu, którego ranga staje się coraz istotniejsza w erze postępującej globalizacji.

(Źródło: m.in. Wikipedia, Europejski Dzień Języków, PE)