Różności

• Czas to wielkość fizyczna, jeden z wymiarów czasoprzestrzeni.
• Może być rozumiany jako:
  • chwila, punkt czasowy,
  • odcinek czasu,
  • trwanie,
  • zbiór wszystkich punktów i okresów czasowych.
  • W mechanice relatywistycznej czas stanowi czwartą współrzędną czasoprzestrzeni.
• Jednym z tematów dyskusji filozofów i naukowców był spór o absolutny czy względny charakter czasu.
• Jednostki czasu:
  • sekunda (jednostka podstawowa w SI i CGS)
  • minuta = 60 sekund
  • kwadrans = 15 minut
  • godzina = 60 minut
  • doba (dzień) = 24 godziny
  • tydzień = 7 dni
  • miesiąc = 28, 29, 30 lub 31 dni
  • rok = 12 miesięcy = 365 lub 366 dni
  • dekada = 10 lat
  • wiek = 100 lat
  • millenium (tysiąclecie) = 1000 lat
• Ludziom do rachuby czasu służy kalendarz, a do odmierzania zegar.

JEDNOSTKI CZASU

Rok

Pory roku: wiosna - lato - jesień - zima. więcej »

Miesiące roku: styczeń - luty - marzec - kwiecień - maj - czerwiec - lipiec - sierpień - wrzesień - październik - listopad - grudzień.

Rok przestępny w kalendarzu gregoriańskim to taki, w którym luty ma 29 dni zamiast 28, a zatem rok przestępny ma 366 dni zamiast 365. Lata przestępne wprowadzono jako "poprawkę", umożliwiającą zgranie roku kalendarzowego z rokiem zwrotnikowym.

Rok przestępny (liczbowo) spełnia następujące warunki: jest podzielny przez 4, ale nie jest podzielny przez 100, chyba, że jest podzielny przez 400.

W kalendarzu juliańskim obowiązującym do roku 1582 przestępny był każdy rok podzielny przez 4.

Miesiąc

Miesiąc to bardzo stara, pozaukładowa miara czasu. Pierwotnie miesiąc wywodzi się z cyklu księżycowego, tj. 29 i pół dnia jakie Księżyc potrzebuje na przejście wszystkich swych faz. Geneza ta odbiła się także w polskiej nazwie, która jest archaicznym synonimem słowa "Księżyc" (księżyc = syn księcia, tj. Słońca).

W miarę integracji kalendarzowych systemów solarnych i lunarnych, pierwotna długość miesiąca przestała być powiązana z fizycznymi zmianami Księżyca.

W kalendarzu gregoriańskim istnieje następujący podział roku na miesiące:

Tydzień

Tydzień to pozaukładowa jednostka miary czasu, okres 7 dni. Ta miara czasu związana jest z fazami Księżyca i odpowiada mniej więcej 1/4 miesiąca. Znany już był Babilończykom w drugim tysiącleciu p.n.e. Tydzień został wprowadzony do kalendarza rzymskiego w 321 r. n.e., a później został przyjęty w średniowiecznym kalendarzu kościelnym.

Biblia przekazuje opis stworzenia świata w ciągu 7 dni tygodnia. Bóg stwarzał świat przez 6 dni, a siódmego dnia odpoczywał - stąd ostatni dzień tygodnia jest dniem świętym, poświęconym Bogu. W chrześcijaństwie jest to niedziela, w judaizmie - sobota. Dla wyznawców islamu dniem odpoczynku jest piątek.

Nazwy dni tygodnia w większości języków europejskich pochodzą od nazw rzymskich, utworzonych od nazw bóstw. W języku polskim wszystkie nazwy poza sobotą są nazwami słowiańskimi.

W Związku Radzieckim w 1929 roku w ramach walki z Cerkwią wprowadzono sześciodniowy tydzień roboczy, zwany nieprerywka z jednym dniem wolnym od pracy. W ten sposób chrześcijańska niedziela wypadała w coraz to inny dzień tygodnia. Siedmiodniowy tydzień został w ZSSR przywrócony dopiero dekretem z dnia 26 czerwca 1940 roku w przededniu wojny.

Dni tygodnia: poniedziałek - wtorek - środa - czwartek - piątek - sobota - niedziela.

Dzień, doba

Dzień - okres czasu między wschodem i zachodem Słońca. Czasem określenie to utożsamia się z dobą.

Doba - astronomiczna jednostka miary upływu czasu, równa trwaniu jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi. Dzieli się na 24 godziny, czyli 1440 minut, czyli 86400 sekund. Początek doby astronomicznej może wypadać, w zależności od przyjętego założenia, w różnych porach ziemskiego dnia:

• doba słoneczna - okres czasu pomiędzy dwoma górowaniami Słońca. Początek doby słonecznej wypada w tym samym momencie dla wszystkich miejsc leżących na tej samej długości geograficznej;
• doba gwiazdowa - okres czasu pomiędzy dwoma górowaniami punktu Barana;
• doba cywilna - okres pomiędzy godziną 00:00 jednego dnia i godziną 00:00 dnia następnego w danej strefie czasowej. Początek doby cywilnej jest w danym miejscu na Ziemi przesunięty o ok. 10-14 godzin w stosunku do początku doby słonecznej. Wynika to z podziału kuli ziemskiej na strefy czasowe, podziału na czas letni i zimowy oraz momentu górowania Słońca na danej długości geograficznej;
• doba pokładowa - czas odmierzany na statku przemieszczającym się przez strefy czasowe (np. statek wodny, samolot, statek kosmiczny) liczony od momentu rozpoczęcia podróży;
• doba hotelowa - czas przydziału apartamentu dla klienta, liczony od określonej pory doby cywilnej, wyznaczonej w sposób najwygodniejszy zarówno dla klienta, jak i obsługi hotelu, wynikający z najczęstszych pór wprowadzania się lub wyprowadzania gości z hotelu.

Doba jest pozaukładową jednostką miary, czyli nie należącą do układu SI.

Poniedziałek - pierwszy dzień tygodnia.

Polska nazwa dnia określa jego następstwo po niedzieli - dniu odpoczynku: "poniedziałek" = po niedzieli.

Łacińska nazwa dies Lunae (dzień Księżyca) wpłynęła na nazewnictwo innych języków europejskich, np. hiszp. lunes, ang. monday (od moon - Księżyc).

Wtorek - drugi dzień tygodnia.

Polska nazwa dnia wywodzi się od staropolskiego słowa "wtóry" = drugi.

Łacińska nazwa dies Martis (dzień Marsa) wpłynęła na nazewnictwo innych języków europejskich, np. hiszp. martes, ang. tuesday (dzień Tue, nordyckiego boga wojny).

Środa - trzeci dzień tygodnia.

Polska nazwa dnia określa jego położenie w środku tygodnia: "środa" = środek (tygodnia) (i faktycznie tak jest w tygodniu, który zaczyna się od niedzieli jak w krajach anglosaskich).

Łacińska nazwa dies Mercurii (dzień Merkurego) wpłynęła na nazewnictwo innych języków europejskich, np. hiszp. miércoles, ang. wednesday (dzień targowy, Merkury jest bogiem handlu).

Czwartek - czwarty dzień tygodnia.

Polska nazwa dnia określa jego kolejność w tygodniu.

Łacińska nazwa dies Iovis (dzień Jowisza) wpłynęła na nazewnictwo wielu języków europejskich, np. hiszp. jueves, ang. thursday (dzień Thora, nordyckiego odpowiednika Jowisza).

Piątek - piąty dzień tygodnia, święty dzień dla wyznawców islamu.

Polska nazwa dnia związana jest z jego kolejnością w tygodniu.

Łacińska nazwa dies Veneris (dzień Wenus) wpłynęła na nazewnictwo innych języków europejskich, np. hiszp. viernes, ang. friday (dzień Friggi, nordyckiej odpowiedniczki Wenus).

Sobota - szósty dzień tygodnia.

Polska nazwa oraz kilku innych języków europejskich (hiszp. sábado) wywodzi się od szabatu - świątecznego dnia odpoczynku obchodzonego przez wyznawców judaizmu, który trwa od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę.

Łacińska nazwa dies Saturni (dzień Saturna) wpłynęła na nazewnictwo pozostałych języków europejskich, np. ang. saturday.

Niedziela - siódmy dzień tygodnia, w tradycji chrześcijańskiej dzień święty, dzień Pański, dzień odpoczynku. W religii katolickiej dzień przeznaczony także na uczestnictwo we Mszy Św.

Właściwie w tradycji chrześcijańskiej niedziela, czyli Dzień Pański, to święto upamiętniające zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, stąd np. nazwa rosyjska) jest początkiem tygodnia. Opowieść o stworzeniu świata wyjaśnia genezę soboty - żydowskiego sabatu.

Polska nazwa dnia wywodzi się właśnie z biblijnego zakazu pracy w tym dniu: "niedziela" = nie działać.

Łacińska nazwa dies Solis (dzień Słońca) wpłynęła na nazewnictwo niektórych języków europejskich, np. ang. sunday. W językach romańskich, podobnie jak w polskim, na nazwę wpłynęło chrześcijaństwo, np. hiszp. domingo - "dzień pana" (od łac. feria dominica, chrześcijańskiej nazwy niedzieli).

Weekend (ang. week = tydzień + end = koniec) - potoczne określenie dwóch wolnych dni następujących po pięciu dniach pracy: soboty i niedzieli. Czasem także do weekendu zalicza się dni świąteczne, które wypadły przed sobotą lub po niedzieli.

KALENDARZ

Kalendarz - umowna, przyjęta w danej społeczności bądź kulturze rachuba czasu. Dzieli ona czas na powtarzające się cyklicznie okresy, związane najczęściej z cyklami przyrody.

Typy kalendarzy:

• słoneczny
• księżycowy
• księżycowo - słoneczny
• kalendarz stuletni
• stały - uniwersalny - wieczny

Przykłady kalendarzy:

• egipski - starogrecki - babiloński - Majów - aztecki
• rzymski - juliański - gregoriański
• chrześcijański - koptyjski - muzułmański - żydowski
• hinduski - kambodżański - laotański - tamilski - chiński
• francuski rewolucyjny

Kalendarz rzymski - kalendarz typu księżycowego stosowany w Imperium Rzymskim do reformy Juliusza Cezara, czyli do 46 r. p.n.e. włącznie. Za początek ery rzymskiej tzw. ab Urbe condita = "od założenia miasta (Rzym)" uznano 753r.p.n.e.

Początkowo rok rzymski liczył sobie 304 dni podzielonych na 10 miesięcy tzw. rok Romulusowy (4 miesiące po 31 dni i 6 miesięcy po 30 dni). Dopiero w VII lub VI wieku (wg tradycji za panowania króla Numy Pompiliusza) wprowadzono rok liczący 354 dni z 12 miesiącami liczącymi 28, 29 lub 31 dni.

Taki rozkład długości miesięcy powoduje, że średnia długość miesiąca wynosi 29,5 dnia (29 dni i 12 godzin), a poszczególne miesiące są mniej więcej zsynchronizowane z cyklem księżycowym tzw. synodycznym (29 dni, 12 godzin, 44 minuty i 2,78 sek).

Aby zsynchronizować rok kalendarzowy z cyklem zmian pór roku, oraz w ogóle z cyklem słonecznym, co 2 lata dodawano liczący 22 lub 23 dni miesiąc zwany mercedonius lub intercalaris. Pełna synchronizacja miała przy tym następować w cyklu dwudziestoletnim, tj. po upływie 20 lat kalendarzowych dana faza księżyca miała występować dokładnie tego samego dnia, co przed 20 laty.

Jednak kalendarz stał się przedmiotem manipulacji odpowiedzialnych za niego kapłanów (pontyfików), którzy skracali go lub wydłużali w zależności od doraźnych celów politycznych. Wymusiło to reformę juliańską w 46 r.p.n.e.

Nazwy miesięcy rzymskich (w nawiasie liczba dni):

• Martius (31) - poświęcony Marsowi,
• Aprilis (29) - poświęcony Wenus,
• Maius (31) - poświęcony wszystkim bogom,
• Iunius (29) - poświęcony prawdopodobnie Lucjuszowi Juniusowi Brutusowi, albo Junonie,
• Quintilis (31) = "piąty", później Iulius na cześć Juliusza Cezara, który urodził się w tym miesiącu,
• Sextilis (29) = "szósty", później Augustus na cześć cesarza Augusta,
• September (29) = "siódmy",
• October (31) = "ósmy",
• November (29) = "dziewiąty",
• December (29) = "dziesiąty",
• Ianuarius (29) - poświęcony Janusowi,
• Februarius (28) - poświęcony Februusowi.

Nazwy rzymskich miesięcy zostały przejęte przez większość języków europejskich.

Pierwotnie pierwszym miesiącem roku był marzec, a 15 marca (Idy marcowe) rozpoczynali urzędowanie konsulowie. W 155r.p.n.e. termin ten przesunięto o dwa i pół miesiąca wstecz, na 1 stycznia, gdyż w przeciwnym razie konsulowie desygnowani na ten rok nie zdążyliby na początek sezonu działań wojennych do Hiszpanii (gdzie aktualnie toczono wojnę). I tak już zostało do tej pory.

Współcześnie pierwszym miesiącem jest styczeń (Ianuarius), zatem nazwy niektórych miesięcy nie są już adekwatne, np. September = "siódmy", jest teraz dziewiątym miesiącem (wrzesień).

W każdym miesiącu tylko 3 dni miały swoje nazwy:

• Kalendy - 1. dzień miesiąca; od nich pochodzi nazwa "kalendarz",
• Nony - 5. dzień miesiąca 29-dniowego lub 7. - 31-dniowego,
• Idy - 13. dzień miesiąca 29-dniowego lub 15. - 31-dniowego.

Pozostałe dni oznaczano jego kolejnością w stosunku do Kalend, Non i Id licząc wstecz od tych dni, np.: Kalendy, 4. przed Nonami, 3. przed Nonami, przeddzień Non, Nony, 8. przed Idami, 7. przed Idami, ..., przeddzień Id, Idy, 17. przed Kalendami następnego miesiąca, 16. przed Kalendami, ..., przeddzień Kalend.

Nazwy dni tygodnia:

• dies Lunae - (dzień Luny) - poniedziałek,
• dies Martis - (dzień Marsa) - wtorek,
• dies Mercurii - (dzień Merkurego) - środa,
• dies Iovis - (dzień Jowisza) - czwartek,
• dies Veneris - (dzień Wenus) - piątek,
• dies Saturni albo Sabbatum - (dzień Saturna) - sobota,
• dies Solis - (dzień słońca) - niedziela.

Kalendarz juliański - kalendarz opracowany na życzenie Juliusza Cezara przez astronoma egipskiego Sosigenesa i wprowadzony w życie 1 stycznia roku 45 p.n.e. jako kalendarz obowiązujący w państwie rzymskim.

Kalendarz ten ustalał długość roku na 365 dni plus jeden dzień przestępny co 4 lata. Średnia długość roku wynosiła 365,25 dnia, co powodowało błąd jednego dnia za każde 128 lat (dziś wynosi on 15 dni).

Dopiero od 8 roku n.e. lata przestępne liczone były co 4 lata. Wcześniej, wbrew woli Cezara, liczono je najprawdopodobniej co 3 lata (zapewne przez pomyłkę albo niedbałość odpowiedzialnego kapłana), dlatego też cesarz Oktawian August zarządził, aby od roku 9 p.n.e. skorygować ten błąd nie wstawiając dni przestępnych - podobno dzięki temu sierpień nazwano jego imieniem. Na temat tego, które lata do 4 roku n.e. włącznie były przestępne, do dziś toczą się dyskusje historyków. Pewne są dopiero lata przestępne od 5 roku n.e. i stąd w Wikipedii dopiero od tego roku umieszczamy kalendarz dni tygodnia.

Kalendarz juliański opóźniał się w stosunku do astronomicznego, został więc zastąpiony przez obecnie obowiązujący kalendarz gregoriański. Odpowiednia bulla została wydana przez papieża w 1582 roku, jednak poszczególne kraje przyjęły nowy kalendarz w różnych latach (niektóre dopiero w XX wieku), a niektóre kościoły wciąż jeszcze posługują się kalendarzem juliańskim.

Kalendarz gregoriański - zreformowany kalendarz juliański autorstwa Aloysiusa Lillusa, według zaleceń soboru w Trydencie, wprowadzony bullą papieża Grzegorza XIII Inter Gravissimas 24 lutego 1582; obowiązywał od 4 października 1582, po którym to dniu datę zmieniono na 15 października, opuszczając 10 dni.

Średnia długość roku gregoriańskiego wynosi 365 97/400 dnia (365,2425), co skutkuje błędem 1 dnia na każde 2620 lat (podawana często informacja, że różnica narośnie po 3300 latach jest błędna, gdyż nie uwzględnia wiekowego wzrostu tempa precesji). Latami przestępnymi są lata podzielne przez 4, z wyjątkiem tych które dzielą się przez 100, a nie dzielą się przez 400. Zatem 1600 i 2000 są latami przestępnymi, a 1700, 1800, 1900, 2100 itd. - nie.

Większą dokładność mogłoby zapewnić dodatkowe opuszczanie dnia przestępnego co 4000 lat, co dałoby średnią długość roku 365 969/4000 = 365,24225 dnia. Jednak takie zmiany nie są potrzebne, gdyż i tak nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak zmieni się odległość Ziemi od Słońca, orbita obrotu, a co za tym idzie długość pełnego okrążenia Ziemi wokół Słońca.

Kalendarz gregoriański obowiązywał w krajach katolickich, w tym i Polsce, od 1582; w krajach protestanckich (Anglia, Szwecja, Holandia) wprowadzono go w XVIII wieku, a w krajach Europy Wschodniej i Bałkańskiej oraz Turcji - na początku XX wieku.

Proces przejścia z kalendarza juliańskiego na kalendarz gregoriański przebiegał różnie w poszczególnych państwach. Niektóre kraje katolickie, w tym Polska, dokonały tego natychmiast w 1582 roku, kiedy ukazała się bulla papieża Grzegorza XIII. Inne, protestanckie nieco później. Kraje prawosławne zwlekały najdłużej. Przedstawione poniżej oficjalne momenty przejścia państw na kalendarz gregoriański nie zawsze były akceptowane przez lokalny kościół, który używał wciąż kalendarza juliańskiego do obliczania świąt ruchomych. Do dziś kalendarz juliański jest używany przez Kościół Prawosławny jako kalendarz liturgiczny.

• Dzieje kalendarzy

DATA

Data to umowne oznaczenie dnia, miesiąca i roku, służy do zapisu kolejnych dni-dób w kalendarzu, a przez to m.in. do oznaczania ważnych wydarzeń historycznych.

• Różne sposoby zapisu daty:
• 27 sierpnia 2004
• 27.08.2004 lub 27.08.04
• 27 VIII 2004
• 2004-07-27 - standard międzynarodowy ISO 8601
• 27/08/04 lub 04/08/27 - zapis europejski
• 08/27/04 lub August 27, 2004 - zapis amerykański

STREFY CZASOWE

Strefa czasowa to wytyczony obszar powierzchni Ziemi o szerokości średnio 15° (360°/24) długości geograficznej, rozciągający się południkowo między biegunami, w którym urzędowo obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Przeważnie jest on średnim czasem słonecznym środkowego południka tej strefy, który różni się o całkowitą liczbę godzin od czasu uniwersalnego. Są jednak wprowadzone urzędowo strefy, w których czas różni się od czasu uniwersalnego o niecałkowitą liczbę godzin.

Wszystkie punkty położone na tym samym południku mają ten sam czas lokalny (miejscowy). Każda zmiana długości geograficznej powoduje zmianę lokalnego czasu - gdy ludzie zaczęli przemieszczać się coraz częściej i szybciej, stawało się to bardzo niewygodne. Czas uniwersalny i strefy czasowe zostały zaproponowane w 1878r. przez kanadyjskiego wynalazcę Sandforda Fleminga, zaś wprowadzono je w 1884r.

Całą Ziemię podzielono na 24 strefy czasowe o szerokości 15° każda. W praktyce strefy czasowe o granicach wytyczonych przez południki obowiązują jedynie na morzach i oceanach. Na lądach ich kształt jest zmodyfikowany tak, by w małych i średnich państwach obowiązywała tylko jedna strefa czasowa. Większe państwa znajdują się zwykle w kilku strefach czasowych (m.in. Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Rosja, Australia), choć nie jest to regułą - w Chinach obowiązuje jedna strefa czasowa, pomimo iż różnica w czasie słonecznym między wschodnimi i zachodnimi prowincjami wynosi ponad 3 godziny.

Poza standardowymi strefami, pomiędzy którymi różnice w czasie mierzone są pełnymi godzinami, istnieją strefy o różnicach rzędu 30 minut (m.in. UTC+3:30 używana w Iranie) lub kwadransa (m.in. UTC+5:45 w Nepalu). W przeszłości funkcjonowały także strefy o bardziej nieregularnych różnicach, jak np. UTC+0:20, stosowana w Holandii przed II wojną światową.

Na obowiązującą w danym kraju strefę czasową nierzadko wpływ ma czas stosowany w sąsiednich państwach. Przykładowo: Hiszpania i Francja znajdują się w strefie UTC+1:00, wspólnej ze znaczną częścią Europy, choć położone są na długościach geograficznych odpowiadających strefie UTC+0:00. Strefę czasową w Hiszpanii zmieniono z UTC+0:00 na UTC+1:00 po dojściu do władzy gen. Franco, który chciał w ten sposób symbolicznie zbliżyć kraj do nazistowskich Niemiec. Taką samą zmianę wprowadzono we Francji pod naciskiem Hitlera po kapitulacji tego kraju w 1940r. W Hiszpanii po demokratyzacji kilkukrotnie podejmowano debatę nad zmianą strefy czasowej, za każdym razem zakończoną zachowaniem status quo. Na niektórych wyspach leżących na Oceanie Spokojnym na wschód od południka 180° (tj. na półkuli zachodniej), jak Tokelau czy Tonga, związki polityczno - ekonomiczne z państwami wschodniej półkuli (Australia, Nowa Zelandia) spowodowały zaadoptowanie niestandardowych stref, jak UTC+14:00, które poprzez przesunięcie o 24 godziny w przód względem standardowych dla tych długości stref typu UTC-10:00, zapewniają spójność daty z tymi krajami (jednocześnie powstaje jednak różnica nawet 26 godzin między tymi wyspami a podobnie położonymi terytoriami, w których te strefy nie funkcjonują).

Międzynarodowa linia zmiany daty to umowna linia na mapie stref czasowych, przebiegająca głównie wzdłuż południka 180° (występują niewielkie odchylenia w przypadku obszarów zamieszkanych przez ludzi). Czas obowiązujący na terytoriach położonych na zachód od tej linii jest przesunięty o dobę do przodu względem czasu terytoriów położonych na wschód od niej; np. na Fidżi (UTC+12:00) jest zawsze ta sama godzina co na wyspie Baker (UTC-12:00), choć data stale różni się o jeden dzień.

Przesunięcia tej linii od południka 180° występują w przypadku Aleutów (w kierunku zachodnim) oraz Półwyspu Czukockiego, wysp Fidżi, Kermadec, Kiribati, Samoa (bez Samoa Amerykańskiego), Tokelau i Tonga (na wschód).

Przy przekraczaniu linii zmiany daty w podróży z zachodu na wschód odejmujemy jeden dzień od bieżącej daty (obowiązującej po zachodniej stronie linii), natomiast przy poruszaniu się w przeciwnym kierunku dodajemy jeden dzień do bieżącej daty (obowiązującej po wschodniej stronie linii).

Czas urzędowy to umowny czas obowiązujący na danym obszarze, najczęściej państwa lub mniejszej jednostki podziału terytorialnego.

Czas urzędowy najczęściej ustalany jest w taki sposób, by cała jednostka administracyjna znajdowała się w jednej strefie. W państwach o dużej rozciągłości równoleżnikowej na różnych obszarach może obowiązywać inny czas urzędowy.

W większości państw czas urzędowy odpowiada czasowi strefowemu odpowiedniej strefy czasowej. Często dąży się do ujednolicenia czasu wśród państw silnie powiązanych gospodarczo i komunikacyjnie (na przykład czas CET/CEST obowiązujący w większości państw Unii Europejskiej). W niektórych państwach czas urzędowy różni się od strefowego o 30 minut (np. Iran, Afganistan, Indie, Bangladesz, Mjanma czy Australia Południowa) lub 15 minut (Nepal).

Zgodnie z Ustawa z dnia 10 grudnia 2003r. o czasie urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2004 nr 16 poz. 144) czasem urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej jest czas środkowoeuropejski albo czas środkowoeuropejski letni w okresie od jego wprowadzenia do odwołania.

W latach 2017–2021 obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 listopada 2016r. w sprawie wprowadzenia i odwołania czasu letniego środkowoeuropejskiego w latach 2017-2021 (Dz.U. 2016 poz. 1833).

12 września 2017r. grupa posłów Polskiego Stronnictwa Ludowego złożyła w Sejmie projekt ustawy o zmianie ustawy o czasie urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadzającej w Polsce czas strefy UTC+02:00, nazwany w projekcie czasem środkowoeuropejskim letnim, jako całoroczny czas urzędowy.

W niektórych państwach wprowadza się urzędowo czas letni przesunięty o godzinę w stosunku do czasu strefowego.

Jako pierwszy o potrzebie stosowania czasu letniego pisał Benjamin Franklin. Jednakże humorystyczna wymowa tego artykułu sprawiła, że nie zaczęto się do niej stosować (Franklin postulował, by ludzie wstawali i kładli się spać wcześniej).

Poważnie temat zmiany czasu opisał Brytyjczyk William Willett w broszurce Waste of Daylight, wydanej w 1907r. Jednak pomimo znacznego lobby w rządzie brytyjskim nie udało mu się przeforsować tego pomysłu.

Niekiedy jako twórcę tego rozwiązania podaje się George'a Vernona Hudsona, który chciał lepiej wykorzystać długie dni lata.

Pionierami we wprowadzeniu czasu letniego byli Niemcy. W czasie I wojny światowej, 30 kwietnia 1916r., w Rzeszy i sojuszniczych Austro-Węgrzech oraz na okupowanych terenach Polski i Bałkanów czas przesunięto o godzinę do przodu. Dzień 1 maja rozpocząl się 30 kwietnia o godzinie 23:00, a 30 września zakończył się o godzinie 1:00 w nocy. W 1917r. zmiana nastąpiła w nocy z 15 na 16 kwietnia (z niedzieli na poniedziałek); wskazówki przesuwano jednak z godziny 2:00 na 3:00 i czas letni obowiązywał do nocy z 16 na 17 września. Podobnie było w 1918r.

Niedługo później i Brytyjczycy zaadaptowali to w Wielkiej Brytanii. 19 marca 1918r. Kongres Stanów Zjednoczonych wyjaśnił podział na strefy czasowe w USA i wprowadził na czas trwania wojny obowiązek stosowania czasu letniego w celu oszczędności paliwa, służącego do produkcji prądu. Ponownie po przerwie w USA w 1966r. Kongres uchwalił Uniform Time Act, wprowadzając po raz pierwszy podczas pokoju możliwość korzystania z czasu letniego.

Czas letni stosowany jest w prawie siedemdziesięciu krajach na świecie, między innymi prawie we wszystkich państwach w Europie. W całej Unii Europejskiej (dyrektywa UE 2000/84/EC) w ostatnią niedzielę marca o 1:00 czasu uniwersalnego (w zależności od strefy czasowej o 22:00, 00:00, 01:00, 02:00 lub 03:00 czasu lokalnego) zegary przestawia się godzinę do przodu, a w ostatnią niedzielę października o 1:00 czasu uniwersalnego (w zależności od strefy czasowej o 23:00, 1:00, 2:00, 3:00 lub 4:00 czasu lokalnego), o godzinę do tyłu. Zatem czas letni trwa około 7 miesięcy, czyli przez większą część roku.

W Polsce zmiana czasu została wprowadzona między I a II wojną światową tylko raz, w 1919r., później w czasie II wojny światowej, podczas okupacji hitlerowskiej w takich samych terminach, jak w Rzeszy Niemieckiej, następnie w latach 1945-1949, od 1957-1964, od 1977-1981 i nieprzerwanie od 1983r. (w związku ze stanem wojennym zrezygnowano ze zmiany czasu na letni w 1982r.). Do 1995r. czas letni w Polsce był odwoływany w ostatnią niedzielę września, a wprowadzany w ostatnią niedzielę marca, tak jak obecnie. Wcześniej dni zmiany czasu w Polsce były ogłaszane w Monitorze Polskim i tak na przykład w 1964r. zmiana czasu na letni nastąpiła dopiero 31 maja, a na zimowy 27 września.

Obecnie w Polsce czas letni wprowadzany i odwoływany jest zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów na podstawie ustawy o czasie urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Prezes Rady Ministrów wprowadza i odwołuje czas letni środkowoeuropejski, ustalając na okres co najmniej jednego roku kalendarzowego dokładne daty, od których następuje wprowadzenie lub odwołanie czasu letniego, uwzględniając istniejące standardy międzynarodowe w tym zakresie.

Zgodnie z rozporządzeniem zmiana czasu ze strefowego na letni polega na zmianie wskazań zegarów z godziny 2:00 na godzinę 3:00, która jest godziną początkową czasu letniego. Zmiana w drugą stronę, tj. z czasu letniego na czas strefowy, polega na cofnięciu wskazań zegarów z godziny 3:00 z powrotem na godzinę 2:00, którą w celu uniknięcia pomyłek oznacza się dodatkową literą "a". Po tej godzinie (od 2a:00 do 3a:00) następuje godzina 3:01 czasu środkowoeuropejskiego.

Nie w każdym roku zmieniano czas o tej samej godzinie. Na przykład zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 1962r. czas przesunięty w nocy z 26 maja na 27 maja był z godziny 1:00 na godzinę 2:00.

W Czechosłowacji zimą 1946/1947 zastosowano czas zimowy, kiedy od 1 grudnia 1946r. do 23 lutego 1947r. czas został przesunięty o 1 godzinę do tyłu w stosunku do czasu strefowego, więc w odwrotnym kierunku niż czas letni.

Stosowanie czasu letniego częściowo dostosowuje czas aktywności ludzi do czasu, kiedy Słońce znajduje się nad horyzontem. Gdy dzień trwa 12 godzin, a jasno jest na godzinę przed wschodem i po zachodzie Słońca, to w czasie zimowym będą to godziny od 5 do 19, natomiast w czasie letnim od 6 do 20. Stosowanie czasu letniego powoduje więc oszczędzanie energii elektrycznej, ponieważ większość Polaków nie wstaje przed godziną 6:00 rano, za to wieczorem jest aktywna znacznie dłużej niż do 19:00.

Według niektórych badaczy, następnym skutkiem jest zwiększone bezpieczeństwo na drogach, ponieważ kierowcy poruszają się gdy jest jasno. Oddziaływanie to należy traktować jako hipotetyczne, gdyż paradoksalnie, wg raportów bezpieczeństwa w ruchu drogowym, publikowanych rokrocznie przez policję, więcej wypadków zdarza się w czasie dobrych warunków i widzialności, a mniej w złych warunkach i nocą. Ciekawym skutkiem mogą też być wcześniejsze powroty do domu, przed zapadnięciem zachodu Słońca, przez co zmniejsza się liczba włamań do domów.

Zakładane oszczędności energii elektrycznej zmniejszają się podczas pięciu najbardziej ciemnych miesięcy: listopada, grudnia, stycznia, lutego i marca - później się włącza światło wieczorem, ale za to wcześniej rano. Dlatego zimą wraca się do czasu podstawowego - w Polsce czasu środkowoeuropejskiego, zwanego również zimowym.

Dla ludzi o ustabilizowanym trybie życia zmiana czasu jest męcząca i potrzebują oni kilku dni, by dostosować swój zegar biologiczny do nowych warunków - analogicznie jak przy podróżach między strefami czasowymi, chociaż w mniejszym zakresie.

Krótszy sen przy zmianie czasu może powodować zwiększoną liczbę wypadków drogowych, depresje i zawały serca.

Przeprowadzana dwa razy w Polsce zmiana czasu jest bardzo kosztowna i skomplikowana. Na przykład w transporcie kolejowym przy odwoływaniu czasu letniego pociągi pasażerskie, które są na trasie w chwili przestawiania zegarów, muszą wydłużyć postój o co najwyżej godzinę na najbliższym posterunku ruchu lub punkcie ekspedycyjnym, na którym mają postój handlowy, aby jechać dalej zgodnie z rozkładem jazdy. Natomiast przy wprowadzaniu czasu letniego, wszystkie pociągi, które są na trasie w chwili przestawiania zegarów, są opóźniane o dodatkową godzinę. Przestawienie czasu z letniego na zimowy sprawia kłopoty również w transporcie lotniczym oraz systemach informatycznych (kłopoty przeliczania przy przechowywaniu i wyświetlaniu czasu w zależności od pory roku). Aby uniknąć problemów, banki z reguły na ten czas całkowicie blokują dostęp do swoich usług.

Nie ma zgody co do opłacalności stosowania czasu letniego, między innymi z uwagi na zmieniające się zużycie energii elektrycznej każdego roku oraz zmiany zużycia prądu zależnie od pogody. W Nowej Zelandii, w pierwszym tygodniu po zmianie czasu, zużycie energii elektrycznej zmniejszyło się o 5%; badania w USA wykazały mniejsze zużycie energii elektrycznej o 1% każdego dnia. Według innych naukowców, w jednym ze stanów w USA - Indianie - zmiana czasu powoduje więcej strat, niż korzyści. Wyjaśniono to zwiększonym korzystaniem z klimatyzatorów i wentylatorów. W Polsce następuje przesunięcie godzin szczytu obciążenia sieci energetycznej.

Warto zajrzeć

• Godzina info
• Czas strefowy czyli strefy godzinne
• World Clock
• Zegar Światowy, mapa Stref Czasowych
• Kalkulator stref czasowych