W kalendarzu

Woda symbolizuje życie, płodność i oczyszczenie, choć bywa także ukazywana jako siła zła, zwłaszcza w przeciwstawieniu wody czystej i brudnej.

Woda jest częstym elementem mitów kosmogonicznych (gr. kósmos - wszechświat, ład, porządek oraz gónos - pochodzenie; całość wyobrażeń o pochodzeniu świata dla danej religii lub systemu filozoficznego).

Bywa też uważana za medium, ułatwiające przejście z jednego świata do drugiego. W mitologii greckiej Charon (bóg umierających i konających, przewoźnik dusz przez rzekę Acheron (lub Styks); w mitologii etruskiej "demon śmierci") przewoził łodzią duszę zmarłego do Hadesu (kraina Hadesa, boga świata podziemnego i zmarłych), gdzie pijąc wodę ze źródła Lete (jedna z pięciu rzek Hadesu) zapominała o minionej egzystencji).

W wielu religiach zanurzenie w wodzie symbolizuje oczyszczenie i odrodzenie.

• Prapoczątek:
  • Genesis: na początku Duch Boży unosił się na wodami;
  • kosmiczne jajo unoszące się na wodzie;
  • Okeanos: morze unoszące dysk ziemi.
• Źródło życia, zmartwychwstanie:
  • wszystko, co żywe, potrzebuje wody;
  • wszystkie zarodki są mokre;
  • źródła cudownej wody życia, wody lecznicze;
  • woda na pustyni, oznaczająca ocalenie życia.
• Chaos, bezmiar, ruch: woda zawsze w ruchu, nie do zmierzenia, nie do opanowania, parująca i powracająca ożywczym deszczem lub niszczącym gradem.
• Oczyszczenie, obmycie:
  • chrzest: oczyszczenie z grzechu pierworodnego;
  • pokropienie wodą (święconą);
  • ablucja: rytualne oczyszczenie;
  • mycie, pranie: obmycie fizyczne.
• Niebezpieczeństwo, śmierć:
  • gradobicie, oberwanie chmury, powódź, potop, fale w czasie burzy, tsunami;
  • utonięcie;
  • mityczne potwory morskie (lewiatan).
• Zodiak: z wodą łączone są znaki zodiaku: Rak, Skorpion, Ryby.

Woda jest jedną z najpospolitszych substancji we Wszechświecie. Jest szeroko rozpowszechniona w Układzie Słonecznym.

Na Ziemi woda występuje głównie w oceanach, które pokrywają około 71% powierzchni globu, ale także w rzekach, jeziorach i w postaci stałej w lodowcach. Część wody znajduje się w atmosferze (chmury, para wodna). Niektóre związki chemiczne zawierają cząsteczki wody w swojej budowie, określa się ją wówczas mianem wody krystalizacyjnej. Zawartość wody włączonej w strukturę minerałów w płaszczu Ziemi może przekraczać łączną zawartość wody w oceanach i innych zbiornikach powierzchniowych nawet dziesięciokrotnie.

Dzięki ogromnej ilości wody Ziemia otrzymała miano Błękitnej Planety.

Zagadnienie pochodzenia wody na Ziemi, jak i tego, że na Ziemi jest znacznie więcej wody niż na innych skalistych planetach Układu Słonecznego, jest wciąż niejasne. Istnieje kilka hipotez co do tego, w jaki sposób woda mogła zebrać się na powierzchni Ziemi w ilości wystarczającej do wytworzenia oceanów. Główna hipoteza głosi, że woda w stanie wolnym lub w związkach chemicznych była obecna na Ziemi w trakcie formowania się planety.

Chemiczne i fizyczne właściwości wody

Woda (tlenek wodoru; nazwa systematyczna IUPAC: oksydan) to związek chemiczny o wzorze H²O, występujący w warunkach standardowych w stanie ciekłym. W stanie gazowym wodę określa się mianem pary wodnej, a w stałym stanie skupienia - lodem. Słowo "woda" jako nazwa związku chemicznego może się odnosić do każdego stanu skupienia.

Zmiany temperatury i ciśnienia powodują, że woda może zmieniać swoje stany skupienia. Pomiędzy nimi rozróżnia się następujace fazy przejściowe:

• ze stanu stałego w ciekły - topnienie;
• ze stanu ciekłego w stały - krzepnięcie;
• ze stanu ciekłego w gazowy - parowanie;
• ze stanu gazowego w ciekły - skraplanie;
• ze stanu stałego w gazowy - sublimacja;
• ze stanu gazowego w stały - resublimacja.

Woda występująca w przyrodzie jest roztworem soli i gazów. Najwięcej soli mineralnych zawiera woda morska i wody mineralne, najmniej woda z opadów atmosferycznych. Wodę o małej zawartości składników mineralnych nazywa się wodą miękką, natomiast zawierającą znaczne ilości soli wapnia i magnezu - wodą twardą. Oprócz tego wody naturalne zawierają rozpuszczone substancje pochodzenia organicznego.

Właściwości wody, jako cieczy nie zawsze są zgodne z podstawowymi prawami fizyki.

Inaczej niż inne ciecze, których gęstość maleje wraz z ogrzewaniem, woda największą gestość osiąga w temperaturze 4°C. Dalsze oziębianie wody lub jej podgrzewanie powoduje zmniejszanie jej gęstości. Dzięki temu lód jest lekki i pływa po wodzie, podczas gdy normalnie inne ciała stałe zawsze toną w cieczach, powstających przy ich topnieniu.

Woda inaczej niż inne ciecze zmienia swoją objętość w zależności od temperatury. W zakresie temperatur od 0°C do 4°C woda "kurczy się", maleje jej objętość przy rosnącej gęstości, by w temperaturze 4°C osiagnąć minimum objętości. Dopiero pod wpływem dalszego ogrzewania woda "rozszerza się" i w temperaturze około 8°C osiąga objętość mniej więcej taką samą, jak w 0°C. Od tego momentu woda zachowuje się już jak normalne ciecze i zwiększa swoją objętość wraz ze wzrostem temperatury.

Właśnie to zjawisko tłumaczy rozkład temperatur w zbiorniku wodnym w zimie. Woda o największej gęstości opada na dno i dzięki temu zimą na dnie woda ma zawsze temperaturę +4°C, natomiast latem na dole zbiornika panuje najniższa temperatura, również +4°C.

Duża zmiana objętości właściwej wody zachodzi zarówno podczas jej topnienia, jak i krzepnięcia. Przechodząc w lód woda zwiększa objętość o ok 10%.

Jakie to ma znaczenie i czy można to zaobserwować?

Woda zostawiona w zamkniętym naczyniu na mrozie rozerwie je. Wstrzymanie krążenia wody w rurach centralnego ogrzewania może doprowadzić do ich pęknięcia na skutek zamarznięcia wody. Woda jest też głównym czynnikiem powodującym wietrzenie skał, a lód na powierzchni wody pełni rolę izolatora i chroni przed utratą ciepła, głębsze warstwy.

Spośród niezwykłych i ważnych z biologicznego punktu widzenia właściwości wody ciekłej jest jej duże ciepło właściwe, czyli ilość ciepła, potrzebna do ogrzania 1kg substancji o jeden stopień.

Bardzo wysokie wartości ciepła własciwego, parowania, topnienia i krzepnięcia powodują, że woda ogrzewa się bardzo wolno, ale za to długo utrzymuje ciepło. Pochłanianie i oddawanie ciepła przy przechodzeniu ze stanu ciekłego w stan stały (lód) lub ze stanu ciekłego w parę przebiegają powoli. Dzięki temu woda wpływa łagodząco na klimat i zmniejsza wahania temperatury. Ogromne masy wody, takie jak oceany, spełniają zatem ważną rolę regulatorów temperatury na Ziemi. Latem wchłaniają nadmiar energii cieplnej, a zimą oddają ją otoczeniu.

• Obieg wody w przyrodzie

Osobliwością jest sposób zamiany wody ciekłej w parę, zachodzi bowiem w każdej temperaturze. Paruje nie tylko woda, lecz również śnieg i lód, nawet w temp ponizej 0°C - jest to wówczas proces sublimacji (przejście bezpośrednio ze stanu stałego w gazowy). Parowanie zwiększa się przy wzroście temperatury.

W temperaturze 100°C przy normalnym ciśnieniu woda zaczyna wrzeć. Temperatura wrzenia wody zależy od jej ciśnienia. Przy niższym ciśnieniu, np. w wysokich górach, gdzie powietrze jest rozrzedzone, woda wrze w temperaturach niższych niż 100°c: w Himalajach nawet w temperaturze poniżej 70°C.

Woda jest "lepka". Lepkość wody, czyli opór, jaki stawiają cząsteczki wody podczas przemieszczania się obok siebie, ma np. znaczenie przy rozprowadzaniu substancji wewnątrz organizmów żywych.

Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem. Rozpuszcza doskonale wiele związków chemicznych stałych, ciekłych i gazowych, prawie wszystkie substancje nieorganiczne i wiele organicznych. Z tego względu uznawana jest za rozpuszczalnik uniwersalny. Rozpuszcza nawet, choć w bardzo minimalnym stopniu, złoto i srebro.

W zwykłej temperaturze woda jest cieczą przezroczystą, bez smaku i zapachu. Barwa wody, jej przezroczystość, zależy od składu substancji w niej rozpuszczonych lub zawieszonych, które wpływają na stopień odbicia, rozproszenia i pochłaniania światła przez wodę. Czasami wydawać sie może, że barwa wody jest niebieska, a spowodowane to jest tym, że rozproszeniu silniej ulegają krótkofalowe częsci widma światła. Wysoka przezroczystość wód w okolicach równika spowodowana jest małą ilością substancji odżywczych i soli, a przez to małą ilością planktonu. Woda w Morzu Sargassowym, niezwykle przezroczysta, pod wzgledem właściwości optycznych prawie nie różni sie od wody destylowanej.

Ze względu na bardzo małe przewodnictwo cieplne woda i lód są bardzo dobrymi izolatorami cieplnymi.

Woda = życie

Woda jest niezbędnym dla życia związkiem chemicznym na Ziemi. To właśnie w niej pojawiło się życie na Ziemi, do dziś proces zapłodnienia, a także rozwój życia przebiega w środowisku wodnym. To woda sprawia, że życie jest ciągle możliwe.

Woda nie tylko otacza organizmy, ale stanowi ich główny składnik - przeciętnie 2/3 masy organizmów. Zawartość wody jest wartością zmienną zależną od rodzaju, wieku i stanu organizmu.

Rekordzistami wśród zwierząt są meduzy parzydełkowców , które w 97% składają się z wody. Sporo wody zawierają glony - 85% i ślimaki - 84%.

Najważniejszą właściwością wody dla życia organizmów jest bycie dobrym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych, dlatego woda jest doskonałym czynnikiem transportującym. Krew zawiera aż 90% tego płynu, dzięki czemu może przenosić substancje pokarmowe, hormony, witaminy, enzymy, tlen.

Woda przyczynia się do każdej reakcji chemicznej, zachodzącej w ciele, w tym do trawienia i oczyszczania substancji toksycznych. Dzięki niej wątroba i nerki mogą prawidłowo wypełniać swoje funkcję "filtra", a krew i limfa wydalać niebezpieczne substancje.

Woda sama wchodzi w reakcje i może być produktem końcowym. Można się o tym przekonać, wydychając parę wodną - produkt oddychania komórkowego. Proces ten dostarcza energii, niezbędnej do zachodzenia wszystkich funkcji życiowych.

Nagrzewanie i ochładzanie wody następuje bardzo wolno, a to chroni organizmy przed gwałtownymi zmianami temperatury wewnątrz organizmu. Duże ciepło parowania pozwala na regulowanie temperatury ciała. Podczas pocenia się w upalne dni wraz z parującą wodą organizm traci nadmiar ciepła i w ten sposób ochładza ciało, chroniąc się przed przegrzaniem.

Dla roślin woda jest też niezbędna do procesu fotosyntezy. Dzięki temu rośliny są producentami materii organicznej, są pierwszym ogniwem łańcucha pokarmowego. Bez fotosyntezy nie byłoby materii organicznej. Woda wraz z rozpuszczonymi w niej substancjami wpływa na turgor, tzn jędrność komórek roślinnych, utrzymuje odpowiednie rozmiary i kształty komórek.

Dla organizmów wodnych ważną właściwością wody jest zależność jej gęstości od zmian temperatury otoczenia, dzięki czemu zimą zamarzają tylko powierzchniowe warstwy wody, natomiast na dnie pozostaje woda w stanie ciekłym o temp +4°C. Zamarzanie wody w rzekach i jeziorach tylko na powierzchni umożliwia przetrwanie organizmom żywym w głębi wody.

Organizm człowieka też jest w bogaty w wodę. Najwięcej, bo 97%, zawierają łzy, 90% krew, tkanka nerwowa ma jej 88%. Najmniej wody zawierają kości - 20%, szkliwo zęba - 10%.

Ciało kobiet to w 60% woda, mężczyźni mają tej substancji jeszcze więcej, nawet do 70%. Najwięcej wody znajduje się w ciele noworodka - około 95%, w ciałach niemowląt i małych dzieci - nawet do 77%.

Podczas jednego dnia człowiek traci prawie 2 litry wody, zgromadzonej w organizmie, głównie za sprawą oddawania moczu oraz pocenia. Utrata już 1% wody sprawia, że czuje się pragnienie, natomiast strata 20% może zaowocować utratą życia. Człowiek bez jedzenia może przeżyć kilka tygodni, natomiast bez wody zaledwie kilka dni.

Braki te trzeba uzupełniać, korzystając ze źródeł zewnętrznych, należy jednak uważać, gdyż możliwe jest "przepicie się" wodą.

Według najnowszych badań, spożycie zbyt dużej ilości płynów jest równie niebezpieczne, co jej niedobór i może prowadzić do hiponatremii - stanu, w którym nerki nie radzą sobie ze zbyt dużą ilością płynów, a w organizmie spada poziom jonów sodu i komórki "puchną". Głównymi objawami "przedawkowania" wody są mdłości, drżenie mięśni, trudności z oddychaniem, a w skrajnych przypadkach skończyć się to może nawet obrzękiem mózgu, zaburzeniami oddychania, śpiączką i śmiercią. Takie przypadki zdarzały się głównie wśród sportowców, którzy bezpośrednio przed wysiłkiem i zaraz po nim przyswajali ogromne ilości wody.

Przyjęta ilość wody, którą powinien wypić człowiek i może to zrobić bez przykrych konsekwencji, wynosi 2,5-3 litrów, a powinna być pita w małych ilościach przez cały dzień. Picie wody w odstępach czasowych, małymi łykami powoduje, że jest ona stopniowo wchłaniana i dostarczana do poszczególnych komórek, co sprzyja prawidłowemu nawodnieniu organizmu. Wypicie zalecanej ilości wody na raz powoduje szybki przepływ przez układ pokarmowy oraz szybkie jej wydalenie. Najlepiej po prostu spożywać tyle płynów, ile domaga się organizm, a "powie" o tym poprzez pragnienie.

Zasoby wody

Ziemia nazywana jest niebieską planetą dlatego, że znaczną jej część zajmuje woda. Jej objętość, która powstała w ciągu 3,5 mld lat, jest niezmienna i szacuje się ją na ok 1,4 mld km³. Hydrosfera obejmuje wody atmosferyczne, powierzchniowe i gruntowe w postaci gazowej, ciekłej i stałej. Większość stanowią morza i oceany - 96,5%, wody podziemne - 1,7% lodowce - 1,7%, a rzeki i jeziora - 0,0132%. Tylko 0,001% wody znajduje sie w atmosferze.

Jak łatwo zauważyć, wody Ziemi są przede wszystkim słone. Wody słodkie stanowią zaledwie 2,5% całkowitych zasobów, a z tej objętości aż 68,7% uwięziona jest w lodowcach i śniegach. W dalszej kolejności magazynem słodkiej wody są wody gruntowe do głębokości 100m - 30%. Niewielka część słodkiej wody, bo tylko około 0,3%, jest dostępna w postaci rzek, bagien i jezior.

Człowiek, jako źródło wody pitnej, wykorzystuje słodką wodę, pochodzącą z wód powierzchniowych i podziemnych, która stanowi niecały 1% całkowitych zapasów wody.

Zasoby wodne Polski w porównaniu z krajami europejskimi są małe. Wpływają na to niekorzystne warunki klimatyczne i hydrologiczne. Polska leży na terenie, gdzie ścierają się wpływy klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Ilość opadów maleje w kierunku z zachodu na wschód, od oceanu w głąb kontynentu, dlatego w krajach Europy Zachodniej w porównaniu z Polską opady są większe. Dodatkowo na terenie Polski duże jest zróżnicowanie opadów, np. W Tatrach wynoszą ok. 1800mm, pojezierzach do 800mm, a na nizinach wielkopolskich miejscami nawet poniżej 500mm. Natomiast parowanie jest podobne do sąsiednich krajów europejskich. Większość opadów charakteryzuje duża intensywność, co w połączeniu z uwolnieniem znacznych objętości wody, pochodzących z topniejących śniegów powoduje, że w Polsce woda w większym stopniu odpływa, niż wsiąka w podłoże. Stąd procent magazynowanych wód podziemnych jest bardzo niski w porównianiu z innymi krajami europejskimi. Zmiany klimatyczne w Polsce pociagają za sobą z jednej strony zwiększenie zasięgu i częstotliwości susz, a z drugiej nasilenie gwałtownych opadów, stwarzających zagrożenia powodziowe.

Problem wody na świecie

Można zauważyć, że na Ziemi dostępna słodka woda należy raczej do zasobów deficytowych, zwłaszcza, jeśli weźmie się pod uwagę jej nierównomierne rozmieszczenie na planecie. Tereny pustynne i strefy suche, gdzie dostęp do wody jest utrudniony, stanowią około 40% powierzchni Ziemi. Ilość dostępnej wody zależy od kilku czynników: ilości opadów, szybkości parowania, wielkości przepływu w rzekach, ilości wód podziemnych oraz zużycia, związanego z działalnością człowieka.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) ponad miliard ludzi na świecie nie ma w ogóle dostępu do czystej wody pitnej, w Europie jest ich ponad 100 mln. Istotnym problemem jest też pogarszająca się jakość wód, spowodowana działalnością człowieka. Rozwój urbanizacji, przemysłu, rolnictwa, wzrost liczby ludności Ziemi skutkują większą eksploatacją zasobów wodnych oraz wzrostem ich zanieczyszczenia. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) ostrzega, że zapotrzebowanie na wodę pitną wzrośnie o 55% do 2050r. Dodatkowo czynnikiem niekorzystnie wpływającym na stan hydrosfery są zmiany klimatyczne, przynoszące ekstremalne warunki pogodowe (intensywne opady, powodzie, susze). Przewiduje się, że wzrost średnich temperatur o jedynie 4°C może doprowadzić do zniknięcia wszystkich lodowców. W ostatnich dziesięcioleciach powierzchnia pokrywy lodowej na Arktyce na Biegunie Północnym skurczyła się o 10%, grubość lodu nad powierzchnią wody zmniejszyła się o 40%, a tempo topnienia lodowców rośnie coraz szybciej. Prawdopodobnie 75% lodowców w Alpach Szwajcarskich zniknie do 2050r. Konsekwencją zmian klimatycznych będą coraz częstsze susze i powodzie, w konsekwencji których kolejne społeczności będą odcinane od źródeł wody pitnej.

Zapasy słodkiej wody nie są niewyczerpywalne. Dotyczy to przede wszystkim wód podziemnych - głównego ich magazynu na Ziemi. Wody te są w większym stopniu zużywane, niż mogą się odnowić w naturalnym obiegu hydrologicznym. Dodatkowo wzrasta stopień zanieczyszczeń tych wód. Glównym żródłem dla odnowienia zasobów wody sa opady atmosferyczne, które przenikając w głąb podłoża zasilają wody podziemne lub spływają wodami powierzchniowymi do morza. Jeśli opady są bardzo intensywne, powoduje to głównie odpływ powierzchniowy wód, a w niewielkim tylko stopniu przenikanie do podłoża i zasilanie wód gruntowych.

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że pod względem zasobów wody Polska ma zbliżone warunki do Egiptu. W przeliczeniu na jednego mieszkańca ilość wody klasyfikuje Polskę na jednym z ostatnich miejsc w Europie, przed Belgią i Maltą, natomiast według dostępności wody plasuje się wraz z Belgią i Niemcami w grupie państw o bardzo małych zasobach.

Obecnie na jednego mieszkańca przypada około 1600m³/rok wody, a w okresach suszy wskaźnik ten spada nawet poniżej 1000m³/rok/osobę, podczas gdy dla porównania, na jednego mieszkańca Europy przypada średnio w ciągu roku około 4500m³/rok, a na Ziemi około 7300m³/rok.

Polska, chociaż można to uznać za nieprawdopodobne, jest zagrożona deficytem wody. To między innymi dlatego woda jest w Polsce coraz droższa.

W historii ludzkości o dostęp do wody prowadzono wojny. Do dziś w rejonach, gdzie występują susze, dochodzi do tzw. "wodnego piractwa", czyli wzajemnej kradzieży wody. Problem ten można i należy rozwiązywać współpracą między państwami graniczącymi. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zawarto ponad 200 międzynarodowych umów, dotyczących wzajemnego korzystania z zasobów wodnych. Niestety, nie obyło się też bez konfliktów zbrojnych.

Jednak problem czystej pitnej wody nie jest tylko problemem wód transgranicznych.

W przybliżeniu jedna ósma mieszkańców Ziemi cierpi z powodu pragnienia i chorób, wywołanych spożywaniem zanieczyszczonej wody. Jedynie 3% z nich żyje w Europie, 53% pochodzi z Azji, 38% z Afryki.

Problem ma wiele oblicz. Dla wielu społeczności oznacza wysiłek codziennego pokonywania wielkich odległości, aby zdobyć wystarczającą ilość wody - czystej lub zanieczyszczonej. Dla innych brak wody oznacza cierpienie z pragnienia, niedożywienia i chorób. Zanieczyszczona woda jest przyczyną przeszło 80% chorób mieszkańców krajów rozwijających się. 1,7 miliona osób umiera rokrocznie z powodu złej jakości wody pitnej, braku kanalizacji lub złej higieny, wynikającej z braku wody. Podobne historie są rzeczywistością dla setek tysięcy rodzin mieszkających w Sudanie, Afganistanie i innych miejscach, gdzie woda pitna jest dobrem luksusowym.

Brak dostępu do wody pitnej nie uśmierca w sposób spektakularny i czytelny dla opinii publicznej jak powodzie, trzęsienia ziemi i wojny. Jego ofiary odchodzą w ciszy - są to przede wszystkim noworodki i dzieci, zamieszkujące zarówno obszary rolnicze, jak i slumsy wielkich miast. Według szacunków WHO z powodu braku dostępu do czystej wody na świecie co 15 sekund ginie człowiek, w tym co 20 sekund umiera dziecko. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ, ang. United Nations, UN) szacuje, że dziecko urodzone w kraju rozwiniętym konsumuje 30-50 razy więcej wody niż dziecko, które przyszło na świat w kraju rozwijającym się.

Każdego dnia do światowych zasobów wody trafiają 2 miliony ton zanieczyszczeń. Przykładowo:

• 1 litr zużytego oleju silnikowego wylany do rzeki lub kanalizacji jest w stanie zanieczyścić 1 milion litrów wody;
• 90% wód kanalizacyjnych w krajach rozwijających się trafia do wód powierzchniowych bez oczyszczenia;
• Przy zanieczyszczeniu 1m³ wód podziemnych niezdatne do użycia staje się 5m² powierzchni.

Niemal połowa największych rzek na świecie jest poważnie zanieczyszczona lub zagrożona wyschnięciem.

Aż 70% światowego zużycia wody przypada na rolnictwo. Ze względu na niską jakość systemów irygacyjnych, wykorzystywanych w krajach rozwijających się, znaczna część wody przeznaczana na nawadnianie upraw jest marnotrawiona.

Na przemysł przypada 22% światowego zużycia wody. Prognozy wskazują, że o ile w 1995r. zużycie to wyniosło 725km³, to w 2025r. wyniesie już 1.170km³.

Na skutek rabunkowej gospodarki zmniejsza się powierzchnia lasów, które są naturalnym czynnikiem, sprzyjającym utrzymaniu odpowiedniej jakości i ilości światowych zasobów wody.

Od połowy XXw., na skutek eksplozji demograficznej, wydatnie zwiększyła się całkowita liczebność ludzi na Ziemi. W 2018r. populacja światowa liczyła ponad 7,6 mld ludzi. Według prognoz ONZ w 2023r. populacja na świecie wzrośnie do 8 mld, a około 2056r. do 10 mld. Zmiany demograficzne wpływają znacząco na jakość i ilość wody zdatnej do spożycia. Podczas gdy populacja bardziej rozwiniętych krajów stabilizuje się, gorzej rozwinięte regiony odnotowują znaczny przyrost liczebności mieszkańców, szczególnie w dużych miastach. Na ulegających przyśpieszonej urbanizacji obszarach rozbudowa infrastruktury, koniecznej do zaopatrzenia ludności w wodę pitną i techniczną, nie nadąża za potrzebami. W państwach dotkniętych niedostatkiem wody jest ona często przedmiotem spekulacji. W niektórych miastach ceny wody u prywatnych dostawców są ponad sto razy wyższe od oficjalnych.

Współczesny świat przez wielu nazywany jest globalną wioską. Gospodarki wszystkich państw stają się coraz bardziej współzależne, zanikają kolejne bariery komunikacyjne. Jednakże problemy społeczne i ekologiczne nabierają globalnego charakteru. Kryzys wodny jest wymownym świadectwem tego faktu. Brak dostępu do wody może dotknąć każdego mieszkańca Ziemi. Świadomie lub nie, wszyscy przyczyniają się do zmniejszania zasobów wody pitnej. Tylko połączone wysiłki wszystkich społeczeństw, rządów i instytucji mogą zapobiec pogłębianiu się tego kryzysu.

Dla większości mieszkańców Europy i Ameryki Pn swobodny dostęp do wody pitnej jest czymś oczywistym. Każdego dnia zużywa się olbrzymie jej ilości - gotując, myjąc się, piorąc, zmywając. Świadomość, że życiodajny płyn pokrywa prawie 71% powierzchni globu powoduje, iż traktuje się go jako dobro nieograniczone i ogólnodostępne. Tymczasem w 2050r. nawet 7 miliardów ludzi w 60 krajach może cierpieć z powodu niedostatku wody pitnej.

Prawo do wody i godnych warunków sanitarnych

Dostęp do wody pitnej jest niezbędnym warunkiem dla rozwoju społeczeństw i walki z ubóstwem. Bez zaspokojenia tej potrzeby rozwój edukacji i opieki zdrowotnej są niemożliwe. Właśnie dlatego można go uznać za czynnik powiększający przepaść pomiędzy krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się.

Narastające zagrożenia, związane z pogarszającym się stanem zasobów wody pitnej spowodowały, że rozwiązań w tej kwestii poszukuje się w skali globalnej, na forum najważniejszych organizacji międzynarodowych. Kwestia kryzysu wodnego włączona została do założeń Milenijnych Celów Rozwoju.

28 czerwca 2010r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję, w której uznano dostęp do czystej wody i sanitariatów jako prawo człowieka. 122 przedstawicieli głosowało za, nikt przeciw, a 41, w tym przedstawiciel Polski, wstrzymało się od głosu. Inicjatorem rezolucji była Boliwia.

Prawo do wody nie może być w pełni realizowane bez spełnienia poniższych kryteriów:

• dostępności wody dla wszystkich na zasadach równości - żadna grupa społeczna, etniczna, religijna i inna nie może mieć ograniczonego prawa do wody; infrastruktura wodna i sanitarna oraz kontrola dostaw wody nie mogą w żadnym wypadku stanowić narzędzia represji, walki politycznej lub być użyte przeciwko ludności w czasie konfliktów zbrojnych;
• dostępności wody w wystarczającej ilości - nie tylko brak wody jest problemem, ale także jej mała ilość; prawo do wody zakłada, że każdy człowiek ma wystarczająco dużo wody do użytku domowego i osobistego; przyjmuje się, że dla zapewnienia właściwych warunków zdrowotnych i higienicznych, przygotowania pokarmów, picia i sprzątania potrzeba 20-50 litrów wody dziennie na osobę;
• woda, która jest udostępniana ludności, musi być bezpieczna - należy stale kontrolować jakość wody; miliony ludzi na świecie chorują i umierają dlatego, że piją brudną wodę; dostęp do zanieczyszczonych źródeł nie może być rozumiany jako realizacja prawa do wody;
• woda jako substancja niezbędna do życia powinna być dostępna dla każdego, niezależnie od statusu materialnego - oznacza to, że cena wody oraz obsługi infrastruktury powinna być na tyle niska, aby każdego było stać na wystarczającą ilość wody dla siebie i rodziny.

W Polsce trudno jest wyobrazić sobie sytuację, w której nie ma dostępu do studni ani kranu, a także do łazienki lub innego ustronnego miejsca, gdzie można załatwić potrzeby fizjologiczne. Brak wody rodzi wiele konsekwencji zdrowotnych, które wiążą się z brakiem higieny i groźnymi infekcjami. Brak sanitariatów ma niemałe konsekwencje społeczne, związane z brakiem prywatności, poczuciem wstydu i zagrożenia. Stworzenie dogodnych i bezpiecznych warunków do spełnienia tych podstawowych potrzeb człowieka, jakimi są picie, jedzenie i defekacja, to obowiązek państwa w ramach realizacji podstawowych praw człowieka.

Podstawową koncepcją w dyskusji na temat praw człowieka jest godność, która wynika z samej istoty człowieczeństwa. W rezolucji ONZ nt. prawa do czystej wody i sanitariatów uznano, że brak dostępu do bezpiecznego ujęcia wody oraz sanitariatów urąga ludzkiej godności.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r. gwarantuje wszystkim ludziom prawo do poziomu życia odpowiadającego potrzebom zdrowia i dobrobytu jej samej i jej rodziny (Art. 25).

Artykuł 12 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966r. stwierdza prawo każdego do korzystania z najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego (Dz.U. 1977 nr 38 poz. 169).

Artykuł 24 Konwencji o Prawach Dziecka z 1989r. zapewnia, że Państwa-Strony uznają prawo dziecka do jak najwyższego poziomu zdrowia i udogodnień w zakresie leczenia chorób oraz rehabilitacji zdrowotnej, a także Państwa-Strony będą dążyły do pełnej realizacji tego prawa, a w szczególności podejmą niezbędne kroki w celu (...) zwalczania chorób i niedożywienia, w tym - w ramach podstawowej opieki zdrowotnej - przez wykorzystanie między innymi łatwo dostępnych technik oraz przez dostarczanie odpowiednich pożywnych produktów żywnościowych i wody pitnej, z uwzględnieniem niebezpieczeństwa oraz ryzyka zanieczyszczenia środowiska naturalnego (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526).

Ochrona i oszczędność wody

• Ochrona wód w Polsce

Pomimo tego, iż Polska nie posiada dużych zasobów wody, to jednak nieliczni z nas potrafią i chcą racjonalnie i oszczędnie z niej korzystać. Odkręcając kurek z wodą rzadko myślimy o tym, w jaki sposób woda dotarła do naszego mieszkania i co się będzie z nią działo, kiedy nasze mieszkanie opuści. Dlatego też warto promować wśród nas programy, które uczą lepszego gospodarowania tą wspaniałą substancją.

Człowiek poprzez swoje różnorodne działania niekorzystnie oddziaływuje na ilość i jakość wody na Ziemi. Niestety większa część naszych poczynań wpływa negatywnie na jakość życiodajnego skarbu, jakim jest woda. Jednocześnie wśród wielu ludzi wzrasta świadomość ekologiczna, a tym sam poczucie odpowiedzialności za stan naszego środowiska. Dlatego wiele organizacji i instytucji podejmuje działania, które mają poprawić jakości wody. Realizowane są programy edukacyjne poświęcone wodzie, których tematyka jest bardzo różnorodna. Dzięki temu możemy zauważyć, że zasoby wodne Ziemi można chronić na wiele sposobów podejmując zróżnicowane działania.

Wiele programów dotyczy poprawy jakości wody, czyli ograniczenia ilości ścieków i zanieczyszczeń do niej trafiających. Innym rodzajem inicjatyw podejmowanych przez wiele organizacji są te, które skupiają się na ochronie rzek, jezior i terenów podmokłych. Miejsca te pełnią ważną rolę we właściwym obiegu wody krążącej w środowisku oraz stanowią ważne ostoje dla wielu gatunków roślin i zwierząt.

Bardzo potrzebne są również projekty mające na celu zmniejszenie skutków klęsk żywiołowych, powodowanych przez powodzie czy silne opady atmosferyczne. Ogromnie ważną rolę pełnią również programy, które mają za zadanie pomoc w umożliwieniu swobodnego dostępu do czystej wody. Właśnie dostęp do wody zapewnia rozwój społeczeństw oraz jest warunkiem koniecznym do walki z ubóstwem.

Ta różnorodność inicjatyw mobilizuje do podejmowania indywidualnych działaniach sprzyjających poprawie stanu środowiska. Wielu z nas może powiedzieć, że nie ma wpływu na stopień skażenia wody czy też jej brak w niektórych rejonach świata. I jest to prawda, ponieważ aż 65 % światowych zasobów słodkiej wody pochłania rolnictwo i przemysł.

Nie jest to jednak usprawiedliwieniem dla nas. Każdego dnia możemy oszczędzać wodę oraz każdego dnia możemy podejmować działania, które będą ograniczały ilość zanieczyszczeń do niej trafiających.

• Polska - Klimat do zmian - woda

Pamiętaj o kilku zasadach, może niektóre z nich uda Ci się wprowadzić w życie!!!

1. Racjonalnie korzystaj z wody
   • Przechowuj wodę do picia w lodówce, a nie odkręcaj kranu za każdym razem, kiedy chcesz się napić zimnej wody.
   • Nie używaj bieżącej wody do rozmrażania mięsa lub mrożonek. Odmrażaj jedzenie przez noc w lodówce lub mikrofalówce.
   • Nigdy nie wylewaj niepotrzebnie wody, kiedy można jej użyć, np. do podlewania kwiatów, ogrodu, czy sprzątania.
   • Nie pozwól, aby woda była odkręcana, kiedy golisz się lub myjesz twarz. Gdy nie zakręcasz kranu podczas mycia zębów, marnujesz 5 litrów wody.
   • Używaj małej ilości wody do kąpieli. Na kąpiel w wannie zużywamy każdorazowo przynajmniej 120 litrów wody, kąpiąc się pod prysznicem zużywamy 50 litrów w ciągu pięciu minut. Małe dzieci chętnie urządzają sobie zabawę pod prysznicem. Jeżeli mają zamiar spędzić tam 15 minut, to już lepiej niech razem pójdą do wanny. Napełniaj wannę w 1/3, a przedtem zatkaj odpływ korkiem. Początkowy napływ zimnej wody może być ogrzany przez dodanie później gorącej.
   • Bierz szybki prysznic. Zastąp natrysk wersją oszczędnościową, z małym strumieniem.
   • Zmień wszystkie krany na te oszczędzające wodę (z napowietrzaczami).
   • Zainstaluj natychmiastowy podgrzewacz wody do kuchni, aby nie odkręcać wody, czekając na jej podgrzanie.
   • Używaj zmywarki tylko wtedy, kiedy ją uzupełnisz lub ustaw na program oszczędnościowy.
   • Kiedy zmywasz ręcznie, napełnij jedną komorę zlewu lub miskę wodą z płynem. Spłukuj szybko pod niewielkim strumieniem bieżącej wody.
   • Aby dobrze spłukać odpady ze zlewozmywaka, potrzeba dużo wody. Jeśli masz taką możliwość, załóż kompostownik na odpadki jedzenia, gdyż nawet kosz na śmieci nie jest do tego odpowiednim miejscem.
   • Wypracuj wodooszczędne przyzwyczajenia dotyczące prania bielizny: za każdym razem wypełnij całkowicie pralkę, nie stosuj prania wstępnego, staraj się prać rzadziej (ręczniki przeważnie nie są brudne po jednorazowym ich użyciu), skróć program płukania bielizny.
   • Koniecznie napraw kapiące krany wymieniając uszczelki. Jeżeli np. kran kapie z częstotliwością 1 kropli na sekundę, można oczekiwać utraty 11.935 litrów wody rocznie.
   • Unikaj zbędnego spłukiwania toalety. Chusteczki, owady i inne tego typu śmieci wynieś raczej do kosza na odpadki, niż do toalety.
   • Sprawdź, czy nie wycieka woda ze zbiornika toalety. Dodaj do zbiornika barwnik spożywczy. Jeżeli występuje przeciek, barwnik pojawi się w ciągu 30 minut. Sprawdź, czy nie ma tam zużytych, zardzewiałych czy zepsutych części.
   • Sprawdź, czy instalacje wodociągowe nie mają przecieków. Odczytaj swój wodomierz przed i po dwugodzinnym nie korzystaniu z wody. Jeżeli nie wykazuje dokładnie tego samego, masz przeciek.
   • Zaizoluj rury. Będziesz miał szybciej ciepłą wodę i unikniesz jej marnowania, kiedy się podgrzewa.
   • Ogranicz podlewanie ogródka. Na podlewanie ogródka zużywa się ogromne ilości wody. Rośliny okrywowe, np. bluszcz angielski, są twoim sprzymierzeńcem, ponieważ zatrzymują wodę i wilgoć w glebie. Jeżeli podlewasz ogródek, to rób to raz w tygodniu przez 20 minut zamiast codziennie krótko przez 7 minut. Podlewaj zawsze wieczorem. Jest to bardziej korzystne dla roślin. Woda o tej porze znacznie mniej paruje. W ten sposób oszczędzasz wodę, a jednocześnie zapobiegasz tworzeniu się u roślin zbyt krótkich korzeni. Kup konewkę, postaw zbiornik na wodę deszczową, podlewaj rośliny tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne, zasadź rośliny okrywowe.
   • Myj samochód przy użyciu wiadra. Mycie auta za pomocą węża powoduje zużycie dużej ilości wody. Mycie samochodu w myjni jest zachęcające ze względu na czas i wygodę, lecz zużycie wody wynosi wówczas 300 litrów (30 wiader). Mówimy tu o myciu auta z kurzu. Czyszczenie z resztek oleju, benzyny należy dokonać w autoryzowanej, ekologicznej myjni. Niektóre myjnie nie dysponują zamkniętym obiegiem wody. Strzeż się węża oraz myjni nieprzyjaznych środowisku. Pomyśl o korzyściach płynących z użycia wiadra nie zapominając o tym, że samochodu nie myje się nad jeziorem czy w rzece.
2. Nie zanieczyszczaj wody
   • Używaj sitka do zlewozmywaka podczas mycia naczyń. Resztki jedzenia na naczyniach przyczyniają się do zanieczyszczenia wody.
   • Używaj do mycia naczyń środków ekologicznych. Najmniej szkodzące środowisku środki do mycia naczyń to: zwykłe, szare mydło i mydło w płynie. Zaleca się także specjalne środki do mycia. Środki w formie koncentratu są też na ogół skromniej opakowane, za to bardziej wydajne.
   • Miska klozetowa to nie kosz na śmieci. Wszystko, co wrzucasz do miski klozetowej, stanowi dodatkowe zanieczyszczenie wód powierzchniowych i obciążenie oczyszczalni ścieków. Dotyczy to również: fusów herbacianych, przeterminowanych lekarstw, resztek jedzenia, podpasek higienicznych.
   • Nie wylewaj trujących środków chemicznych do kanalizacji.
3. Chroń tereny przyrodnicze - podpisz petycję, nie zrywaj roślin wodnych, nie płosz zwierząt.
4. Wspieraj akcje informacyjne oraz programy pomocowe dla regionów, gdzie dostęp do wody jest ograniczony.
5. Rozmawiaj z rodziną i znajomymi o sposobach ochrony zasobów wodnych Błękitnej Planety.

W lutym 2009r. National Geographic Channel przygotował raport pt. Polacy a świadomość oszczędzania wody z badania, przeprowadzonego na reprezentatywnej, ogólnopolskiej, losowej 1005-osobowej próbie osób w wieku powyżej 15 lat. Miało ono na celu sprawdzić wiedzę Polaków na temat problemów globalnych, w szczególności o wyczerpujących się zasobach wodnych. Badani odpowiadali również na pytania dotyczące znanych im sposobów oszczędzania wody.

Warto zajrzeć

• Woda
• Woda nas uwodzi
• Woda dla zdrowia
• Quizy z działu: woda

KALENDARZ WODY

2 II - Światowy Dzień Mokradeł

Dzień nazywany również: Światowy Dzień Obszarów Wodno - Błotnych, Światowy Dzień Terenów Podmokłych, Międzynarodowy Dzień Mokradeł (ang. World Wetland Day), obchodzony jest jako uwieńczenie Światowego Tygodnia Mokradeł (ang. World Wetlands Week), trwającego od 28 stycznia.

Data upamiętnia podpisanie tzw. Konwencji ramsarskiej (ang. Ramsar Convention on Wetlands) - układu międzynarodowego, dotyczącego ochrony przyrody, o pełnej nazwie Konwencja o obszarach wodno - błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, który został podpisany 2 lutego 1971r. podczas konferencji w irańskim kurorcie Ramsar nad brzegiem Morza Kaspijskiego. Konwencja weszła w życie 21 grudnia 1975r. Jest otwarta do podpisania na czas nieokreślony. Początkowymi sygnatariuszami Konwencji było 18 państw, obecnie jest ich około 170. Co trzy lata odbywają się spotkania uczestniczących w konwencji państw, a siedziba organizacji mieści się w Szwajcarii w mieście Gland.

Polska ratyfikowała Konwencję 6 stycznia 1977r. (Dz.U. 1978 nr 7 poz. 24). Za wdrażanie w Polsce postanowień Konwencji odpowiedzialny jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska.

Celem porozumienia jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych jako "wodno - błotne". Szczególnie chodzi o populacje ptaków wodnych, zamieszkujących te tereny lub okresowo w nich przebywające. Najwięcej obszarów, wykazanych w spisie Konwencji, ma Wielka Brytania, a największą powierzchnię tych obszarów - Kanada. W Polsce w 2018r. było 19 obszarów przyrody chronionej o łącznej powierzchni około 153 tys. ha, wpisanych na listę Konwencji.

Światowy Dzień Mokradeł, obchodzony od 1997r., obecnie organizowany jest w ponad 95 krajach przez przyrodnicze organizacje pozarządowe, agencje rządowe oraz instytucje. W Polsce są to np. parki narodowe, regionalne zarządy gospodarki wodnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, uczelnie i różne organizacje, m.in. Centrum Ochrony Mokradeł, WWF Polska. W czasie Dnia (lub Tygodnia) Mokradeł organizowane są konferencje, wycieczki edukacyjne, konkursy, audycje w mediach, a czasem następuje uruchamianie nowych programów ochronnych lub powoływanie nowych obszarów chronionych.

Zasadniczym celem obchodów Dnia Mokradeł jest podnoszenie świadomości społecznej w zakresie roli ekologicznej i gospodarczej obszarów wodno - błotnych. Zgodnie z Konwencją ramsarską mokradło to obszar leżący na pograniczu środowiska wodnego i lądowego, czyli zarówno obszary podmokłe (bagna), jak i wszelkie wody śródlądowe, a także najpłytsze przybrzeżne wody morskie, ale w czasie Dnia Mokradeł uwaga poświęcana jest również nieco szerszym obszarom, np. łęgom, które poza powodziami nie są pokryte ani przesycone wodą.

W poszczególnych latach Dzień Mokradeł ma przypisane przez biuro Konwencji ramsarskiej hasło, choć w poszczególnych krajach może być ono modyfikowane, np. w Polsce:

• 2008 - Zdrowe bagna - zdrowi ludzie
• 2009 - Od źródeł do ujścia
• 2010 - Ochrona mokradeł szansą dla klimatu
• 2011 - Lasy dla wód i mokradeł
• 2012 - Turystyka na terenach podmokłych - wspaniałe doświadczenie
• 2013 - Mokradła dbają o wodę
• 2014 - Mokradła a rolnictwo - partnerstwo dla wzrostu
• 2015 - Mokradła a nasza przyszłość: zacznij działać!
• 2016 - Mokradła w zrównoważonym rozwoju
• 2017 - Mokradła zmniejszają ryzyko katastrof
• 2018 - Mokradła dla zrównoważonej przyszłości miast
• 2019 - Mokradła a zmiany klimatu
• 2020 - Życie na bagnach
• 2021 - Mokradła i woda
• 2022 - Działania na rzecz terenów podmokłych dla ludzi i przyrody (Doceniaj - zarządzaj - przywracaj - kochaj)
• 2023 - Już czas na przywrócenie mokradeł

• World Wetland Day

14 III - Międzynarodowy Dzień Sprzeciwu Wobec Tam

Dzień (ang. International Day of Action for Rivers) koordynowany jest przez International Rivers Network ze Stanów Zjednoczonych. Został przyjęty przez uczestników pierwszego Międzynarodowego Spotkania Osób Dotkniętych Tamami w marcu 1997r. w Kurytybie w Brazylii przez przedstawicieli 20 krajów. W Polsce organizatorem wydarzenia jest klub Gaja.

W tym dniu w wielu miejscach na Ziemi organizacje ekologiczne i społeczne informują obywateli o negatywnych skutkach budowy wielkich tam.

Zapory wodne były budowane od bardzo wielu lat w celu zapobiegania powodziom, pozyskiwania energii oraz magazynowania wody. Na dzień dzisiejszy niemal połowa rzek na całym świecie została przegrodzona przynajmniej jedną dużą zaporą, jednakże działania te nie przynoszą takich korzyści, jakich się spodziewali ich zwolennicy. Zmieniając środowisko fizyczne rzek i ich dolin, człowiek wpływa na warunki życia roślin i zwierząt, niszczy roślinność wraz z związanymi z nią zwierzętami poprzez prace wykonywane w korycie rzeki lub w dolinie.

• STOP! przegradzaniu rzek

22 III - Światowy Dzień Wody

Dzień Wody (ang. World Water Day, WWD) został uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1992r. w czasie konferencji "Szczyt Ziemi 1992" w Rio de Janeiro (Brazylia). Od początku obchody Dnia są koordynowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wody (ang. United Nations Water, UN-Water) przy współudziale Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO), Europejskiej Komisji Gospodarczej przy ONZ (United Nations Economic Commission for Europe, UNECE) i Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (ang. Food and Agriculture Organization, FAO).

Ideą obchodów jest zwrócenie uwagi społeczności świata na najważniejsze problemy związane z zasobami słodkiej wody na Ziemi oraz uświadomienie państwom członkowskim wpływu prawidłowej gospodarki wodnej na ich kondycję gospodarczą i społeczną.

Corocznie Dzień Wody obchodzony jest pod innym hasłem:

• 1993 - Pierwsze obchody (brak hasła)
• 1994 - Troska o wodę jest obowiązkiem każdego człowieka
• 1995 - Kobiety a woda
• 1996 - Woda dla spragnionych miast
• 1997 - Zasoby wodne świata: czy ich wystarczy?
• 1998 - Wody podziemne - niewidoczne zasoby
• 1999 - Wszyscy mamy wpływ na wykorzystanie wody
• 2000 - Woda dla XXI wieku
• 2001 - Woda a zdrowie
• 2002 - Woda dla rozwoju
• 2003 - Woda dla przyszłości
• 2004 - Woda i kataklizmy
• 2005 - Woda dla życia
• 2006 - Woda a kultura (koordynatorem było UNESCO)
• 2007 - Niedobór wody (koordynatorem było FAO)
• 2008 - Woda a stan sanitarny świata
• 2009 - Wody transgraniczne
• 2010 - Jakość wody - Czysta Woda dla Zdrowego Świata
• 2011 - Woda dla miast
• 2012 - Znaczenie wody dla produkcji żywności na świecie
• 2013 - Współpraca w dziedzinie wody
• 2014 - Woda i energia
• 2015 - Woda a zrównoważony rozwój
• 2016 - Woda a praca
• 2017 - Ścieki jako nieograniczone źródło wody
• 2018 - Natura dla wody
• 2019 - Nie pominąć nikogo
• 2020 - Woda i zmiany klimatu
• 2021 - Wartość wody
• 2022 - Wody gruntowe
• 2023 - Przyspieszanie zmian
• 2024 - Woda dla pokoju

22 III - Światowy Dzień Ochrony Bałtyku

Dzień (ang. Baltic Day) został ustanowiony w 1997r. przez Komisję Helsińską jako element Światowego Dnia Wody.

Komisja Helsińska (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, ang. Baltic Marine Environment Protection Commission - Helsinki Commission, HELCOM) to organ wykonawczy Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzonej w Helsinkach dnia 22 marca 1974r., powtórnie podpisanej 9 kwietnia 1992r. (Dz.U. 2000 nr 28 poz. 346), którą Polska przyjęła wraz z ośmioma pozostałymi państwami nadbałtyckimi oraz Wspólnotą Europejską.

Dzień został ustanowiony, aby zwrócić uwagę społeczności międzynarodowej na problemy związane z ochroną Morza Bałtyckiego.

Bałtyk to morze śródziemne Europy północnej. Powstało około 10-12 tysięcy lat temu.

Środowisko Bałtyku jest szczególnie narażone na degradację. Ze względu na cieśniny ma bardzo słabą wymianę wody z Morzem Północnym i Atlantykiem - potrzeba na to około 30 lat. Musi więc minąć czas życia jednego pokolenia, aby wpuszczone do Bałtyku zanieczyszczenia z niego "wypłynęły". A na brzegach tego morza leży dziewięć państw, wpływa do niego ponad 20 większych rzek, z których prawie połowa płynie w Polsce.

Do stosunkowo niewielkiego Morza Bałtyckiego trafiają ścieki komunalne, zanieczyszczenia przemysłowe, nawozy chemiczne, pestycydy i herbicydy, detergenty, skażenia wynikłe z zaśmiecenia, po prostu Wszystkie nieoczyszczone ścieki produkowane przez kraje nadbałtyckie, z powierzchni 1.700.000 km², zamieszkałej przez około 80 milionów osób!

Oprócz gospodarki komunalnej zagrożenie dla wód Bałtyku stanowią energetyka wiatrowa, transport morski, turystyka i rekreacja, rolnictwo, rybołówstwo, gazociągi i wydobycie surowców. To wszystko sprawia, że Bałtyk jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie.

Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony środowiska Morza Bałtyckiego jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz eksploatacji jego zasobów, np. poprzez ograniczenie zużycia sztucznych nawozów w rolnictwie oraz skuteczniejsze oczyszczanie ścieków.

Należy przy tym mieć na uwadze, że praktycznie cały obszar Polski znajduje się w zlewni Bałtyku, więc wszyscy Polacy mają wpływ na to, co do niego wpływa.

1-7 IV - Tydzień Czystości Wód (pl)

Wydarzenie odbywające się w Polsce od 2008r.. Obchody to przede wszystkim spotkania, na których mówi się o istocie ochrony wód w Polsce i na świecie. To także konkursy i zabawy, które mają zachęcić do przyłączenia się do akcji. Na problem zanieczyszczeń zwraca się także uwagę dzieci i młodzieży, którym udzielane są wskazówki dotyczące tego, jak oszczędzać wodę. Tydzień Czystości Wód nie ogranicza się tylko do formy informacyjnej - chętni mogą przyłączyć się do wielu lokalnych działań na rzecz czystości wody, na przykład oczyszczania linii brzegowej różnych cieków i zbiorników wodnych oraz szukania nielegalnych rur odprowadzających ścieki.

V - Europejski Dzień Morza

Święto (ang. European Maritime Day) zostało ustanowione w 2008r. przez Radę Unii Europejskiej. Obchody trwają przez dwa dni w 2. połowie maja. Ich celem jest zaprezentowanie znaczenia mórz i oceanów w codziennym życiu. Wydarzenie przypominać ma o problemie zanieczyszczenia wód i oceanów, konsekwencjach zmian klimatu i efektywności wykorzystania zasobów morskich. Obchody skierowane są do specjalistów morskich i przedsiębiorców, związanych z morzem, aby nawiązali wzajemne kontakty, omówili aktualne problemy i podjęli wspólne działania w celu ich eliminacji. Konferencjom towarzyszą zwykle targi, wystawy i konkursy.

• European Maritime Day

8 VI - Światowy Dzień Oceanów

Dzień (ang. World Oceans Day) został ustanowiony przez Rząd Kanady w 1992r., a oficjalnie uznany przez ONZ w 2009r. Stanowi okazję do podejmowania działań, mających na celu ochronę dzikiej przyrody i zagrożonych siedlisk w morzach i oceanach. Święto ma przypominać, że wszyscy są zależni od oceanów.

W tym dniu Rada Zarządzania Zasobami Morskimi (ang. Marine Stewardship Council, MSC), organizacja pozarządowa, nakłania ludzi na całym świecie do działania na rzecz ochrony zasobów mórz i oceanów.

17 VI - Światowy Dzień Walki z Pustynnieniem i Suszą

Dzień (ang. World Combat Day to Desertification and Drought) został ogłoszony w 1994r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

Na przełomie lat 60. i 70. XXw. w Afryce Subsaharyjskiej wystąpiła susza, która pochłonęła ponad 200 tysięcy ludzi i miliony zwierząt. Sytuacja ta skłoniła do podjęcia szeregu działań. We wrześniu 1973r. powołano Międzyregionalny Komitet Stałej Kontroli Susz w Sahel (ang. Inter-State Permanent Committee on Drought Control in the Sahel), złożony z 9 państw.

Na przełomie sierpnia i września 1977r. obradowała Konferencja Narodów Zjednoczonych dotycząca Pustynnienia (ang. United Nations Conference on Desertification) w Nairobi. Po raz pierwszy uznano proces rozprzestrzeniana się obszarów pustynnych za problem światowy oraz przyjęto plan działań do walki z pustynnieniem.

W czerwiecu 1992r. w Rio de Janeiro na Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (ang. United Nations Conference on Environment and Development), zwanej "Szczyt Ziemi 1992" (ang. Earth Summit 1992), odbywającej się pod hasłem "Środowisko i Rozwój", przyjęto Agendę 21 - dokument programowy, który przedstawia sposób opracowania i wdrażania programów zrównoważonego rozwoju w życie lokalne.

17 czerwca 1994r. w Paryżu przyjęta została Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w państwach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce (ang. United Nations Convention to Combat Desertification in those Countries Experiencing serious Drought and/or Desertification, Particulary in Africa) i podpisana tamże 14 października w imieniu Wspólnoty Europejskiej. Konwencja weszła w życie 26 grudnia 1996r. Polska przyjęła Konwencję 17 listopada 2001r., a w życie weszła 12 lutego 2012r. (Dz.U. 2002 nr 185 poz. 1538).

W 2002r. w Johannesburgu, na Światowym Szczycie Zrównoważonego Rozwoju (ang. World Summit on Sustainable Development), zwanym "Szczyt Ziemi 2002" (ang. Earth Summit 2002), rządy wezwały, by Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska (ang. Global Environment Facility, GEF) pełnił funkcję mechanizmu finansowego Konwencji z 1994r.

Celem obchodów Światowego Dnia Walki z Pustynnieniem i Suszą jest zwrócenie uwagi na sposoby zapobiegania pustynnieniu i suszy. Zgromadzenie wezwało państwa, by wykorzystały ten czas do pogłębienia świadomości na temat potrzeby międzynarodowej współpracy w zakresie zwalczania zjawiska pustynnienia i skutków suszy oraz realizacji postanowień Konwencji z 1994r.

VI - Święto Morza (pl)

Święto portowców, żeglarzy, rybaków, stoczniowców i innych pracowników związanych z morzem, a także Święto Marynarki Wojennej, odbywające się w ostatnią niedzielę czerwca i będące zwieńczeniem Dni Morza.

Początki Święta Morza sięgają 1923r. i inicjatywy Antoniego Abrahama, Jana Radtkego i Stefana Żeromskiego. Zinstytucjonalizowane obchody rozpoczęły się jednak dopiero w 1932r. w przedwojennej Gdyni dzięki inicjatywie Andrzeja Wachowiaka oraz Ligi Morskiej i Kolonialnej. Uroczystości o charakterze państwowym, odbywające się w Gdyni według ustalonego zwyczaju 29 czerwca, miały patriotyczny charakter, angażowały najważniejszych polityków i duchownych, a także rzesze obywateli, którzy tłumnie przyjeżdżali do Gdyni, by wziąć udział w uroczystościach. Obchody związane były m.in. z próbami popularyzacji tematyki morskiej oraz promocją pozytywnego wizerunku Marynarki Wojennej i przemysłu stoczniowego.

W trakcie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 Święto nie było organizowane, lecz jego tradycja trwała w działaniach ruchu oporu, m.in. w formie znaków składowych poczty polowej, sprzedawanych w latach 1943 i 1944 przez członków konspiracji na cele pomorskiej Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski".

Po II wojnie światowej obchody Święta Morza wznowiono w 1945r. w Gdańsku. W dobie Polski Ludowej centralne uroczystości odbywały się w różnych miastach nadmorskich, np. w 1947r. w Szczecinie, połączone z manifestacją "Trzymajmy straż nad Odrą", później również w Kołobrzegu, Świnoujściu, Pucku, Gdyni, Ustce.

Obecnie, niezależne od miejsca obchodzenia centralnych, lokalne obchody święta morskiego są organizowane przez każde nadmorskie miasto i niektóre wsie portowe. W programie bywa zwykle parada okrętów, sztuczne ognie, wianki, orszak Neptuna i występy artystyczne, m.in. koncert szantów.

• Święto Morza w Gdańsku. PKF 18/45

VIII - Światowy Tydzień Wody

Akcja (ang. World Water Week) organizowana od 1991r. przez Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Wodny (ang. Stockholm International Water Institute, SIWI).

Podczas Tygodnia Wody:

• odbywają się seminaria, warsztaty i wycieczki, m.in. zwiedzanie sztokholmskiej elektrowni wodnej w Kaeppala oraz stołecznego "morskiego osiedla" mieszkaniowego na dawnych terenach przemysłowych dzielnicy Hammarby, które zbudowano ściśle według norm ekologicznych;
• wręczana jest Sztokholmska Nagroda Wody (ang. Stockholm Water Prize), której patronuje król Szwecji Karol XVI Gustaw; z nagrodą wiąże się premia pieniężna w kwocie 1 mln koron szwedzkich (ok. 450 tys. złotych);
• ogłaszany jest laureat Szwedzkiej Nagrody Wód Bałtyku (ang. Swedish Baltic Sea Water Award), przyznawanej od 1999r. za działalność na rzecz ochrony tego akwenu, w wysokości 150 tys. koron szwedzkich; wśród Polaków laureatami nagrody byli: w 2008r. prof. Krzysztof Skóra, dyrektor Stacji Morskiej UG na Helu, a w 2010r. prof. Maciej Nowicki, założyciel i szef EkoFunduszu oraz prof. Marek Gromiec, przewodniczący Krajowej Rady Gospodarki Wodnej; wcześniej również Frantschach Swiecie SA (obecnie Mondi Świecie SA), Miasto Gdańsk i PURAC Polska.

• World Water Week

18 IX - Światowy Dzień Monitoringu Wód

Dzień (ang. World Water Monitoring Day, WWMD) obchodzony jest w ramach międzynarodowego programu edukacyjnego EarthEcho Water Challenge, trwającego od 22 marca do 31 grudnia każdego roku, budującego świadomość ludzi oraz ich zaangażowanie w sprawy ochrony zasobów wody na całym świecie poprzez zachęcanie do prowadzenia podstawowego monitoringu wody w zbiornikach znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie i dzielenia się wynikami.

Łatwy do zastosowania zestaw pozwala wszystkim, począwszy od dzieci, na dorosłych skończywszy, pobieranie próbek wody z miejscowych zbiorników celem sprawdzenia podstawowych parametrów jakości wody, obejmujących temperaturę, kwasowość (pH), przejrzystość (mętność) oraz zwartość tlenu w wodzie (DO). Wyniki badań są udostępniane społeczeństwom, biorącym udział w przedsięwzięciu, na całym świecie za pośrednictwem strony WWMD.

Przedział czasowy do prowadzenia monitoringu został po raz pierwszy przedłużony w 2009r. Uczestnicy zachęcani są do obchodzenia we wrześniu Światowego Dnia Monitoringu Wód wspólnie z koordynatorami akcji: Federacją ds. Ochrony Środowiska Wodnego (ang. Water Environment Federation, WEF) i Międzynarodowym Stowarzyszeniem ds. Ochrony Wody (ang. International Water Association, IWA) lub do obserwowania swojego przedsięwzięcia w wybranym czasie zawartym w tym przedłużonym okresie. Termin nadsyłania danych do bazy danych WWMD to 31 grudnia.

Monitorowanie stanu czystości wód powierzchniowych: rzek, jezior oraz innych zbiorników wodnych jest w Polsce jednym z ważnych ustawowych zadań Inspekcji Ochrony Środowiska. Kompleksowe badania wód prowadzone są co roku w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska i obejmują zakres wskaźników biologicznych, fizykochemicznych oraz chemicznych, zgodnie z Wojewódzkim Programem Monitoringu Środowiska, ustalanym na okres 6 lat. Podstawowym celem badań jest ocena jakości wody. Informacja ta jest wykorzystywana przez odpowiednie organy przy podejmowaniu działań, zmierzających do poprawy lub utrzymania aktualnego stanu. Wyniki monitoringu służą także ocenie oraz identyfikacji rodzajów i wielkości znaczących oddziaływań antropogenicznych, na które narażone są wody wskutek działalności człowieka, a także oceny długoterminowych zmian, zachodzących w wodach w warunkach naturalnych. Ponadto służą także ocenie skuteczności działań podjętych dla poprawy jakości wód i wyjaśnienia przyczyn w przypadku braku skuteczności tych działań.

IX - Światowy Dzień Morza

Dzień Morza (ang. World Maritime Day) lub - jak podają niektóre źródła - Światowy Dzień Morski, obchodzony w ostatnim pełnym tygodniu września, został ustanowiony przez Międzynarodową Organizację Morską (ang. International Maritime Organisation, IMO). Dzień ten ma za zadanie skupienie uwagi na znaczeniu bezpieczeństwa żeglugi, bezpieczeństwa morskiego i ochrony środowiska morskiego oraz podkreślenie szczególnego aspektu pracy IMO.

• Światowy Dzień Morza 2018 w Polsce

IX - Światowy Dzień Rzek

Dzień Rzek (ang. World River Day), obchodzony w ostatnią niedzielę września to święto, którego celem jest uświadamianie społeczeństwa na temat znaczenia rzek w życiu człowieka oraz potrzeby ich ochrony. Pomysłodawca, Kanadyjczyk Mark Angelo, już w latach 80. XXw. podejmował inicjatywy na rzecz ochrony rzek w swoim kraju. Na skalę globalną pierwszy raz zorganizowano je w 2005r. W inicjatywę tę angażuje się co roku ponad milion ludzi na całym świecie.

Rzeki, niosąc codziennie miliony litrów wody, dają jednocześnie schronienie i dom dla tysięcy gatunków fauny. To nad nimi z oczywistych przyczyn powstawały miasta, były nośnikiem transportu i źródłem poboru wody, a także miejscem dla rekreacji.

Obecnie transport odbywa się najczęściej na kołach jadących po asfalcie, a do rzek spuszcza się ścieki. Zamoczenie się w nich bywa zatem krokiem ryzykownym, na który rzadko kto się decyduje. Ale mieszkańcy rzek nie mają wyjścia - muszą gdzieś żyć.

Chorują i wymierają więc cenne dla lokalnych ekosystemów gatunki, na których miejscu pojawiają się gatunki inwazyjne. Niosąc w swych wodach azot i fosfor pochodzące ze sztucznych nawozów stosowanych w rolnictwie, polskie rzeki zatruwają i tak już zatrute Morze Bałtyckie. Ich dna, z których wydobywa się kamienie i żwir, nie tylko tracą różnorodność, ale dodatkowo stwarzają ryzyko naruszenia stabilności nadrzecznych mostów i budynków. Ponadto rzeki poddaje są piętrzeniu wody w efekcie budowy stopni, tam, jazów oraz elektrowni wodnych. Wycina się również rosnące nad nimi drzewa. To powoduje z jednej strony zalewanie nadbrzeżnych terenów, a z drugiej - gwałtowny spadek poziomu wód. Stąd przesuszenia i wymywanie podłoża rzek.

• Jak zaadoptować rzekę
• Rzeka idealna
• Fundacja OnWater.pl
• Wisła od źródeł do ujścia. Wzdłuż dawnego szlaku łososia cz. 1

Lata i dekady ONZ

• 1981-1990 - Międzynarodowa Dekada Wody Pitnej (ang. International Drinking Water Decade)
• 1998 - Międzynarodowy Rok Oceanu (ang. International Year of the Ocean)

• 2003 - Międzynarodowy Rok Słodkiej Wody (ang. International Year of Freshwater)
• 2005-2015 - Międzynarodowa Dekada "Woda dla życia" (ang. International Decade for Action "Water for Life")
• 2006 - Międzynarodowy Rok Pustyń i Pustynnienia (ang. International Year of Deserts and Desertification)

• 2010-2020 - Dekada Pustyń i Walki z Pustynnieniem (ang. Decade for Deserts and the Fight against Desertification)

• 2013 - Międzynarodowy Rok Współpracy w Dziedzinie Wody (ang. International Year of Water Cooperation)
• 2018-2028 - Międzynarodowa Dekada Wody (ang. International Decade of Water)
• 2018-2028 - Międzynarodowa Dekada Akcji "Woda na rzecz zrównoważonego rozwoju" (ang. International Decade for Action "Water for Sustainable Development")

• 2021-2030 - Międzynarodowa Dekada Nauki Oceanicznej na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (ang. International Decade of Ocean Science for Sustainable Development)

Woda w przysłowiach i poezji

• Nie można wejść dwa razy do tej samej wody - nic nie zdarza się dwa razy.
• O chlebie i wodzie - wikt więzienny.
• Końce w wodę (zaplątanego węzła) - ukryć prawdę.
• Rzucić kogoś na głęboką wodę - postawić trudne zadanie, wyzwanie, nie oferując pomocy.
• Mącić wodę - wprowadzać zamieszanie, intrygować.
• W mętnej wodzie ryby łowić - korzystać z zamieszania.
• Na wodzie pisane - natychmiast znika bez śladu.
• Cicha woda (brzegi rwie) - pozory mylą, groźba pod pozorem spokoju.

Nad wodą wielką i czystą...

(A. Mickiewicz)

Woda

(W. Szymborska)

Woda

(E. Zechenter - Spławińska)

(Źródła: m.in. Wikipedia, PFOZW, Dar Natury, Unesco.pl, Ulica Ekologiczna, Kalendarz Internetowy, WIOS Gdańsk, Hel, National Geographic PL, Softwater, GDOS, Gap Polska)