banner

Program komputerowy (ang. Computer Program) to zrozumiały dla komputera ciąg poleceń, który po wczytaniu do pamięci operacyjnej jest wykonywany przez procesor.

Określenie "program komputerowy" jest często używane zamiennie z określeniami "oprogramowanie" i "aplikacja".

Programy komputerowe

Oprogramowanie (ang. Software) to całość informacji w postaci zestawu instrukcji, zaimplementowanych interfejsów i zintegrowanych danych przeznaczonych dla komputera do realizacji wyznaczonych celów. Celem oprogramowania jest przetwarzanie danych w określonym przez twórcę zakresie.

Oprogramowanie jest synonimem terminów "program komputerowy" oraz "aplikacja", przy czym stosuje się go zazwyczaj do określania większych programów oraz ich zbiorów.

Oprogramowanie odróżnia się od materialnej części komputera, czyli sprzętu komputerowego (ang. Hardware).

Podział ten jest nieostry, gdyż współcześnie wiele elementów sprzętu komputerowego ma "wszyte" weń na stałe oprogramowanie, stanowiące jego integralną część, bez którego elementy te nie mogłyby funkcjonować. Np. większość drukarek komputerowych ma w swojej pamięci zestaw komend, przy pomocy których realizuje proces drukowania i których odpowiednik znajduje się w pamięci komputera stanowiąc programowy sterownik tego urządzenia. Wiele urządzeń – typu karty graficzne, płyty główne ma własne oprogramowanie nazywane BIOS-em. W stosunku do wbudowanego oprogramowania niektórych urządzeń używa się słowa Firmware.

Oprogramowanie tworzą programiści w procesie programowania. Oprogramowanie jako przejaw twórczości jest chronione prawem autorskim, twórcy zezwalają na korzystanie z niego na warunkach określanych w licencji.

Symbol prawa autorskiego

Prawo autorskie (ang. Copyright, symbol: ©) to pojęcie prawnicze oznaczające ogół praw przysługujących twórcy dzieła albo zespół norm prawnych wchodzących w skład prawa własności intelektualnej, upoważniających twórcę do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści finansowej.

W Polsce prawo to jest regulowane "Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych" z roku 1994 (z późniejszymi zmianami). Zgodnie z ustawą, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Prawo autorskie działa automatycznie – ochrona praw autorskich rozpoczyna się z chwilą ustalenia utworu, bez konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności przez jego twórcę. Utwór nie musi przy tym być skończony.

Zgodnie z prawem autorskim użytkownik programu może:

  • zainstalować program na jednym komputerze;
  • wykonać jedną kopię zapasową programu;
  • odsprzedać program z jednoczesną utratą prawa do korzystania z niego.

Użytkownikowi programu nie wolno:

  • dokonywać zmian w programie;
  • przebudowywać programu, zmieniać jego układu ani też wykonywać operacji mających na celu stworzenie nowego programu o podobnych lub innych właściwościach;
  • robić czegokolwiek, na co nie otrzymał zgody autora lub producenta.

Przywileje użytkownika:

  • otrzymuje pełny i wartościowy produkt;
  • ma prawo zwrotu programu w okresie gwarancji;
  • może zakupić nowe wersje programu (tzw. Upgrade) po niższej cenie;
  • otrzymuje instrukcję instalacji i komplet podręczników do obsługi programu.

Upgrade (czyt. Apgrejt) - program (lub zestaw programów), który producent lub dostawca oprogramowania przekazuje użytkownikowi zarejestrowanego programu w celu zastąpienia starszej wersji nowszą.

Licencja oprogramowania

Licencja oprogramowania to umowa na korzystanie z dzieła, jakim jest aplikacja komputerowa, zawierana pomiędzy podmiotem, któremu przysługują majątkowe prawa autorskie do utworu, a osobą, która zamierza z danej aplikacji korzystać. Umowa taka powinna określać przede wszystkim formy wykorzystania dzieła, czyli warunki na jakich licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z programu. Legalnie zakupiony program ma numer licencyjny, służący do jego identyfikacji. Do licencji najczęściej dołączona jest karta rejestracyjna.

Licencje na oprogramowanie są najczęściej bardzo restrykcyjne i większość użytkowników nie czyta ich w całości. Większość takich licencji ogranicza liczbę komputerów, na których można zainstalować oprogramowanie, liczbę użytkowników którzy mogą go używać i wprowadzają wiele innych ograniczeń, które nie są bezpośrednio związane z technologią. Standardowym elementem każdej niemal licencji oprogramowania jest klauzula o wyłączonej odpowiedzialności producenta z tytułu używania oprogramowania przez licencjobiorcę, której znaczenie polega na braku jakiejkolwiek odpowiedzialności producentów oprogramowania za np. skutki błędów w programach.

Ważniejsze rodzaje licencji oprogramowania:

  • Adware

    Licencja obejmuje oprogramowanie rozpowszechniane za darmo, ale zawierające funkcję wyświetlającą reklamy, zwykle w postaci bannerów. Wydawca oprogramowania zarabia właśnie na tych reklamach. Zwykle jest też możliwość zakupu wersji programu bez reklam.

    Jest najczęściej używana w aplikacjach łączących się z Internetem ze względu na wymianę wyświetlanych bannerów. Najbardziej znanym tego typu programem jest w Polsce komunikator "Gadu-Gadu".

  • Copyleft
    Symbol licencji Copyleft

    System licencjonowania praw autorskich, zezwalający na modyfikację pracy i jej dalszą redystrybucję na identycznych warunkach.

    Nazwa etymologicznie jest odwróceniem znaczenia słowa Copyright i jednocześnie swoistą grą słowną. Copy - kopiowanie i Right - prawo - to inaczej zastrzeżenie wszelkich praw do kopiowania, natomiast Left oznacza lewo i jednocześnie odmiana słowa Leave - porzucić, zatem termin Copyleft może być rozumiany jako świadome "porzucenie" zastrzeżeń do kopiowania.

    Idea Copyleft polega na takim wykorzystaniu systemu praw autorskich, że osiąga zupełnie odwrotne cele niż Copyright (poszerzenie wolności zamiast jej ograniczenia).

  • Freeware

    Licencja umożliwiająca darmowe rozprowadzanie aplikacji bez ujawnienia kodu źródłowego. Czasami zawiera dodatkowe ograniczenia, np. część Freeware jest całkowicie darmowa jedynie do użytku domowego.

    Programy na licencji Freeware mogą być nieodpłatnie wykorzystywane, jednak zabrania się czerpania korzyści finansowych z ich dystrybucji przez osoby trzecie. Licencja nie dotyczy dystrybucji produktów (dokumentów, grafiki, innych programów itd.) stworzonych przy użyciu programów na licencji Freeware, więc nie ogranicza możliwości ani nie narzuca konieczności pobierania opłat za wytworzone produkty.

    Termin Freeware bywa również używany jako synonim oprogramowania objętego tą licencją.

  • GNU General Public License

    Licencja wolnego i otwartego oprogramowania, której celem jest przekazanie użytkownikom czterech podstawowych wolności:

    • wolność uruchamiania programu w dowolnym celu (wolność 0);
    • wolność analizowania, jak program działa i dostosowywania go do swoich potrzeb (wolność 1);
    • wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii programu (wolność 2);
    • wolność udoskonalania programu i publicznego rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu może z nich skorzystać cała społeczność (wolność 3).

    Tylko jeżeli program spełnia wszystkie cztery wolności jednocześnie, wówczas może być uznany za Wolne Oprogramowanie.

  • Shareware

    Licencja programu komputerowego, który jest rozpowszechniany bez opłat z pewnymi ograniczeniami lub z niewielkimi opłatami do wypróbowania przez użytkowników w określonym czasie. Czasami po określonej liczbie dni (wersja Trial) lub po określonej liczbie uruchomień (np. 30 razy) za taki program trzeba zapłacić lub zrezygnować z korzystania z niego, odinstalowując go. Niektóre programy po skończeniu okresu próbnego same się usuwają w czasie pracy.

    Czasami producent oprogramowania wydaje jedną wersję na licencji Shareware, a drugą (zazwyczaj z ograniczeniami, np. z blokadą dostępu do niektórych funkcji) na licencji Freeware.

  • Trial (z ang. próba)

    Licencja polegająca na tym, że program komputerowy można używać przez z góry ustalony czas (od 7 do 90 dni). Programy na tej licencji są w pełni funkcjonalne. Po upływie ustalonego czasu jedyną rzeczą, na którą pozwoli program to rejestracja albo usunięcie z dysku twardego. Zazwyczaj wersje próbne rozprowadzane są na tej licencji.

  • Domena publiczna (ang. Public Domain)

    Terminu "domena publiczna" używa się w odniesieniu do oprogramowania, które z jakichś względów nie jest objęte majątkowymi prawami autorskimi.

    Mylnie do tej kategorii zalicza się niekiedy oprogramowanie dostępne na zasadach licencji Copyleft, Freeware lub Shareware.

    W polskim systemie prawa autorskiego, regulowanym przez "Ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych", termin "domena publiczna" nie występuje, posługują się nim jednak środowiska związane z rozwojem tzw. wolnej kultury i otwartej edukacji. Koalicja Otwartej Edukacji organizuje coroczne obchody Dnia Domeny Publicznej.

    Są też programy demonstracyjne (Demo), przeważnie bezpłatne, które producenci oferują użytkownikom, chcąc przedstawić im swój produkt. Prezentują one możliwości programu, nie pozwalają jednak na ich pełne wykorzystanie.

    Nielegalne posługiwanie się programem komputerowym bez zgody autora lub producenta i bez uiszczenia odpowiedniej opłaty nazywane jest piractwem komputerowym i stanowi łamanie praw autorskich.

Programy komputerowe można zaklasyfikować według ich zastosowań. Wyróżnia się zatem systemy operacyjne, aplikacje użytkowe, gry wideo, kompilatory i inne.

System operacyjny OS (ang. Operating System) to oprogramowanie zarządzające systemem komputerowym, tworzące środowisko do uruchamiania i kontroli zadań użytkownika.

W celu uruchamiania i kontroli zadań użytkownika system operacyjny zajmuje się:

  • planowaniem oraz przydziałem czasu procesora poszczególnym zadaniom;
  • kontrolą i przydziałem pamięci operacyjnej dla uruchomionych zadań;
  • dostarcza mechanizmy do synchronizacji zadań i komunikacji pomiędzy zadaniami;
  • obsługuje sprzęt oraz zapewnia równolegle wykonywanym zadaniom jednolity dostęp do sprzętu.

Dodatkowe przykładowe zadania, którymi może, ale nie musi zajmować się system operacyjny, to: ustalanie połączeń sieciowych i zarządzanie plikami.

Wiele systemów operacyjnych posiada środowiska graficzne ułatwiające komunikacje maszyny z użytkownikiem.

Potocznie, ale niezbyt poprawnie, mówi się "system operacyjny", mając na myśli całość oprogramowania dostarczanego z zakupionym komputerem.

Najczęściej wykorzystywane systemy operacyjne:

Logo systemu operacyjnego DOS
MS-DOS, Dyskowy System Operacyjny (ang. Microsoft Disk Operating System)

System operacyjny stworzony przez firmę Microsoft.

Obsługa komputera polegała na wpisywaniu z klawiatury ściśle określonych poleceń.

Choć MS-DOS sam w sobie jest środowiskiem tekstowym, rolę graficznej nakładki działającej na nim spełniać miał DOS Shell oraz wczesne wersje systemu Microsoft Windows. Od rozwiązań Microsoftu bardziej popularny okazał się jednak Norton Commander - napisany poza firmą Microsoft DOS-owy menedżer plików, umożliwiający łatwiejsze wydawanie poleceń komputerowi, polegające często na naciśnięciu jednego klawisza.

Firma Microsoft oficjalnie zaprzestała rozwoju MS-DOS jako samodzielnego systemu. Ostatnia samodzielna wersja nosi numer 6.22.

Logo systemu operacyjnego Windows
Microsoft Windows (ang. Windows - okna)

System porozumiewa się z użytkownikiem za pomocą okien, w których pojawiają się uruchamiane programy i informacje, zawartość dysku twardego czy innego nośnika informacji.

Systemy rodziny Windows działają na serwerach, systemach wbudowanych oraz na komputerach osobistych, z którymi są najczęściej kojarzone.

Logo systemu operacyjnego Unix
UNIX (Unix Time-Sharing System)

System operacyjny rozwijany od 1969r. W latach 70. i 80. zdobył bardzo dużą popularność, co zaowocowało powstaniem wielu odmian i implementacji. Część z nich, w szczególności Linux oraz OS X, jest w użyciu do dziś.

Unix miał duży wkład w rozwój systemów operacyjnych, wprowadzając wiele koncepcji będących w powszechnym użyciu do dziś. Do najbardziej znaczących należy idea hierarchicznego systemu plików oraz reprezentacji niemal wszystkich składników systemu jako plików (również urządzeń peryferyjnych).

Logo systemu operacyjnego Apple
OS X (dawniej Mac OS X)

Rodzina uniksowych systemów operacyjnych produkowanych i rozprowadzanych przez Apple Inc. dostępnych (oficjalnie) jedynie dla komputerów Macintosh, instalowany fabrycznie w nich od 2002r.

Logo systemu operacyjnego Linux
Linux

Rodzina uniksopodobnych systemów operacyjnych. Linux jest jednym z przykładów wolnego i otwartego oprogramowania (FLOSS): jego kod źródłowy może być dowolnie wykorzystywany, modyfikowany i rozpowszechniany.

Maskotką i nieoficjalnym logo Linuksa jest objedzony, uśmiechnięty pingwin Tux.

Nazwa pochodzi najprawdopodobniej od słów Torvald"s Unix (Unix Torvaldsa, Linus Benedict Torvalds - fiński programista, twórca jądra Linux); często jest wyprowadzana również od angielskiej nazwy smokingu (tuxedo), ponieważ pingwin wygląda, jakby nosił smoking.

Podobno Linus Torvalds "miał fiksację na punkcie tłustego ptaka, nieumiejącego latać". Sam Torvalds natomiast stwierdził, że zaraził się rzadką chorobą zwaną pingwinią, gdy został ugryziony przez pingwina: "Pingwinia powoduje bezsenność i konieczność myślenia o pingwinach i o tym, jak się je kocha". Rzekoma choroba Torvaldsa jest żartem, choć rzeczywiście został on kiedyś uszczypnięty przez pingwina podczas wycieczki.

Tux stał się symbolem społeczności użytkowników Linuksa i zwolenników wolnego oprogramowania.

Tux jest bohaterem wielu linuksowych gier.

Programy użytkowe

Oprogramowanie użytkowe, inaczej oprogramowanie aplikacyjne, to oprogramowanie oferujące bezpośredni kontakt z człowiekiem, czyli interakcję z użytkownikiem komputera. Oprogramowanie użytkowe przeznaczone jest do wykonywania czynności poleconych przez użytkownika oraz rozwiązywania problemów zadanych przez użytkownika.

Określenia takie jak: program użytkowy, aplikacja czy aplikacja użytkowa są określeniami bliskoznacznymi dla oprogramowania użytkowego.

Oprogramowanie użytkowe wymaga uprzedniego uruchomienia systemu operacyjnego.

Jako typowe przykłady oprogramowania użytkowego mogą służyć następujące grupy programów:

  • programy biurowe;
  • programy do obsługi multimediów;
  • gry komputerowe;
  • inne rodzaje oprogramowania, przeznaczone do realizacji różnych potrzeb użytkowników.

Oprogramowanie użytkowe może być też realizowane jako aplikacja internetowa. Przykładem jest internetowy edytor o nazwie "Dysk Google" (ang. Google Drive, dawniej Google Docs).

Program biurowy to zazwyczaj zbiór aplikacji (pakiet biurowy), tworzonych na różne platformy systemowe i sprzętowe, najczęściej w celu uproszczenia i uwydajnienia pracy, zarówno do użytku komercyjnego, jak i niekomercyjnego.

Obecne programy biurowe wyróżniają się szerokim wyborem i zakresem możliwości. Z każdym rokiem na rynku pojawiają się nowe produkty i wersje aplikacji, oferujących coraz obszerniejsze funkcje i wyższy komfort użytkowania.

Do programów biurowych zalicza się:

  • procesory i edytory tekstu;
  • arkusze kalkulacyjne;
  • edytory i przeglądarki grafiki;
  • edytory prezentacji;
  • bazy danych;
  • organizery;
  • przeglądarki dokumentów PDF;
  • programy do zarządzania firmą: finansowo-księgowe, magazynowe, kadrowo-płacowe itp.;
  • transmitery faksów.

Do najbardziej popularnych pakietów biurowych zalicza się: Microsoft Office, OpenOffice, LibreOffice, WPS Office.

Logo Microsoft Office

Logo Microsoft Office

Logo OpenOffice

Logo OpenOffice

Logo LibreOffice

Logo LibreOffice

Logo WPS Office

Logo WPS Office

Procesor tekstu to zaawansowany edytor tekstowy, umożliwiający - oprócz edycji czystej zawartości tekstowej - także formatowanie tekstu, czyli nadanie mu odpowiedniej szaty typograficznej, np. stosowanie krojów pisma, ustalanie łamów, regulacja świateł itd., stosowanie różnych kolorów, łączenie tekstu z grafiką, a jednocześnie określenie formatu papieru, na którym dany dokument ma być wydrukowany.

Pliki, zapisane przez procesor tekstu, muszą zawierać także informacje o sposobie jego wyświetlania i wyglądzie postaci wydrukowanej, co powoduje, że są znacznie większe oraz zdecydowanie bardziej skomplikowane wewnętrznie. Większość procesorów tekstu pozwala także na bardziej zaawansowane czynności, jak wstawianie do dokumentu innych obiektów, np. tabel czy wykresów, dynamicznie edytowalnych w innych programach, osadzanie elementów graficznych wewnątrz dokumentu lub łączenie z obiektami w innych plikach, tworzenie prostej grafiki wewnątrz dokumentu, statystyki dokumentu, podpisy, chronienie hasłem, historię zmian. W dokumentach mogą znajdować się także odnośniki do stron internetowych, elementy animowane itd.

Jednocześnie procesory tekstu posiadają moduły, pomagające w poprawnym pisaniu, takie jak: określanie języka, sprawdzanie pisowni, gramatyki, stylu, proponowanie wyrazów bliskoznacznych itp., co możliwe jest także w edytorach, jednak spotykane znacznie rzadziej. Bezpośrednio z procesorów tekstu można także wysyłać pocztę elektroniczną oraz przygotowywać dokumenty do publikowania w postaci PDF lub stron www.

Procesory tekstów to m.in.:

  • Word (z pakietu MS Office);
  • WordPad;
  • Writer (z pakietów OpenOffice, LibreOffice i WPS Office).

Edytor tekstu to program komputerowy, ukierunkowany zasadniczo na samo wprowadzanie lub edycję tekstu, a nie na nadawanie mu zaawansowanych cech formatowania, do czego służy procesor tekstu. W zależności od zastosowań, edytory tekstu nie mają w ogóle możliwości zajmowania się wyglądem i formatowaniem tekstu, skupiając się tylko na wprowadzaniu samych znaków, lub też mają te możliwości bardzo ograniczone.

Przykładem edytora tekstu jest Notatnik.

Logo MS Word 2003

MS Word 2003

Logo MS Word 2007

MS Word 2007

Logo MS Word 2010

MS Word 2010

Logo MS Word 2013

MS Word 2013

Logo MS Word 2018

MS Word 2018

Logo WordPad

WordPad

Logo OpenOffice Writer

OpenOffice Writer

Logo LibreOffice Writer

LibreOffice Writer

Logo WPS Writer

WPS Writer

Logo Notatnik

Notatnik

Arkusz kalkulacyjny to program komputerowy, przedstawiający dane, głównie liczbowe, w postaci zestawu dużych tabel dwuwymiarowych, pozwalający na automatyczną obróbkę tych danych oraz na prezentację ich w różny sposób.

Najważniejszym narzędziem arkusza kalkulacyjnego są funkcje (matematyczne, statystyczne, daty i czasu, finansowe, bazodanowe, logiczne), za pomocą których wprowadzone do arkusza dane są automatycznie przetwarzane. Możliwe jest także tworzenie różnego rodzaju symulacji.

Za pomocą arkusza kalkulacyjnego można także wizualizować dane, prezentując je w postaci wykresów (kolumnowych, słupkowych, kołowych, liniowych, warstwowych itd.), które pozwalają łatwiej zorientować się we wzajemnych zależnościach i tendencjach.

Popularnym narzędziem są tabele przestawne, pozwalające tworzyć rozmaite układy danych w oparciu o tabelę podstawową i wyświetlać te same dane, co w tabeli podstawowej, ale odmiennie układając zakres i położenie wierszy i kolumn, co uwypukla zależności niewidoczne w pierwotnym układzie.

W zaawansowanych arkuszach kalkulacyjnych dostępne są również języki makropoleceń i języki programowania, przetwarzanie danych.

Arkusze kalkulacyjne to m.in.:

  • Excel (z pakietu MS Office);
  • Calc (z pakietów OpenOffice i LibreOffice);
  • Spreadsheet (z pakietu WPS Office).
Logo MS Excel 2003

MS Excel 2003

Logo MS Excel 2007

MS Excel 2007

Logo MS Excel 2010

MS Excel 2010

Logo MS Excel 2013

MS Excel 2013

Logo MS Excel 2018

MS Excel 2018

Logo OpenOffice Calc

OpenOffice Calc

Logo LibreOffice Calc

LibreOffice Calc

Logo WPS Spreadsheet

WPS Spreadsheet

Edytor grafiki to program komputerowy, służący do tworzenia i modyfikacji plików graficznych. Edytor grafiki to m.in.: Paint, Paint.Net, GIMP, OpenOffice Draw, LibreOffice Draw, Adobe Photoshop, CorelDRAW, IrfanView.

Logo MS Paint

MS Paint

Logo MS Paint 3D

MS Paint 3D

Logo Paint.Net

Paint.Net

Logo GIMP

GIMP

Logo OpenOffice Draw

OpenOffice Draw

Logo LibreOffice Draw

LibreOffice Draw

Logo Adobe Photoshop 7

Adobe Photoshop 7

Logo Adobe Photoshop CS6

Adobe Photoshop CS6

Logo CorelDRAW

CorelDRAW

Logo IrfanView

IrfanView

Edytor prezentacji to program komputerowy, umożliwiający tworzenie grafiki reprezentacyjnej, czyli zestawów slajdów w celu zilustrowania zagadnienia.

Zaletą programów do tworzenia grafiki prezentacyjnej jest łatwość tworzenia i modyfikowania poszczególnych slajdów i całych pokazów, a także możność wykorzystania szerokiego spektrum elementów multimedialnych.

Większość programów zawiera także specjalne kreatory do automatycznego utworzenia pewnych typowych prezentacji, które można potem zmodyfikować stosownie do indywidualnych potrzeb autora.

Edytory prezentacji to m.in.:

  • PowerPoint (z pakietu MS Office);
  • Impress (z pakietów OpenOffice i LibreOffice);
  • Presentation (z pakietu WPS Office).
Logo MS PowerPoint 2003

MS PowerPoint 2003

Logo MS PowerPoint 2007

MS PowerPoint 2007

Logo MS PowerPoint 2010

MS PowerPoint 2010

Logo MS PowerPoint 2013

MS PowerPoint 2013

Logo MS PowerPoint 2018

MS PowerPoint 2018

Logo OpenOffice Impress

OpenOffice Impress

Logo LibreOffice Impress

LibreOffice Impress

Logo WPS Presentation

WPS Presentation

Gra komputerowa, gra wideo (ang. Video Game)

  • Obydwa określenia interaktywnej rozrywki: "gra wideo" i "gra komputerowa" są stosowane zamiennie w terminologii naukowej.
  • Rodzaj oprogramowania komputerowego przeznaczonego do celów rozrywkowych bądź edukacyjnych (rozrywka interaktywna) i wymagającego od użytkownika (gracza) rozwiązywania zadań logicznych lub zręcznościowych.
  • Gry komputerowe mogą być uruchamiane na komputerach osobistych, specjalnych automatach, konsolach do gry, telewizorach, telefonach komórkowych oraz innych mobilnych urządzeniach, nazywanych łącznie platformami sprzętowymi.
  • Zadania stawiane przed graczem w grach komputerowych różnią się w zależności od gatunku i mogą polegać na przykład na rozwiązaniu zadania logicznego, eliminacji wirtualnych przeciwników czy też rywalizacji ze sztuczną inteligencją bądź innymi graczami (gra wieloosobowa).
  • Interaktywna rozrywka w celach zawodowych nosi nazwę sportu elektronicznego.

Instalacja programu (oprogramowania) lub krótko instalacja (ang. Installation) to w informatyce proces, polegający na skopiowaniu plików aplikacji na dysk komputera użytkownika z jednoczesnym dostosowaniem parametrów instalowanego programu do potrzeb i warunków sprzętowych oraz środowiska systemu operacyjnego, a także zwykle odpowiednią modyfikację parametrów tego środowiska. Proces taki przeprowadzany jest przez specjalny program komputerowy lub skrypt instalacyjny dostarczany na rozmaitych nośnikach (dyskietki, CD, DVD, pamięć przenośna) lub przez sieć i zwykle pozwalający na określenie niektórych parametrów instalacji. Po zakończeniu instalacji i ewentualnych zmianach konfiguracyjnych wynikających z upodobań użytkownika program jest gotowy do wielokrotnego użycia i wykonywania zadań, dla których został napisany.

Instalacja programu komputerowego

Dysk instalacyjny (ang. Installation Disk) - dysk lub zestaw dysków (dyskietek lub dysków optycznych - CD, DVD) dostarczanych przez producenta, na którym znajduje się oprogramowanie w postaci skompresowanej; podczas instalacji program jest rozpakowywany i dostosowywany (konfigurowany) do potrzeb użytkownika i jego zestawu sprzętowego.

Uruchamianie programu instalacyjnego następuje zazwyczaj automatycznie po włożeniu dysku instalacyjnego do napędu. Jeśli nie, program instalacyjny można uruchomić na kilka sposobów:

  • dwukrotne kliknięcie w oknie Mój komputer na ikonie programu, która pojawi się w miejscu ikony napędu, w którym znajduje się dysk instalacyjny;
  • przeglądanie zawartości dysku instalacyjnego, uruchomienie pliku wykonywalnego programu - SETUP.EXE, INSTAL.EXE lub o nazwie takiej samej jak nazwa instalowanego programu (zawartość dysku instalacyjnego wyświetli się po zaznaczeniu ikony dysku i wybraniu polecenia OTWÓRZ z menu PLIK lub z menu podręcznego, rozwijanego prawym przyciskiem myszy);
  • wykorzystanie polecenia URUCHOM z menu START w celu uruchomienia pliku wykonywalnego programu;
  • wykorzystanie aplikacji DODAJ/USUŃ PROGRAMY (Windows XP) czy PROGRAMY I FUNKCJE (Windows 7 i 8) w PANELU STEROWANIA.

Na proces instalacji mogą składać się niżej wymienione etapy:

  • wywołanie instalatora;
  • zebranie danych o konfiguracji sprzętu/środowisku;
  • pobranie od użytkownika danych dotyczących opcji instalacji, kluczy licencyjnych itp.;
  • pobranie źródeł/plików;
  • kompilacja źródeł (występuje najczęściej w przypadku wolnego oprogramowania, gdzie źródła są ogólnodostępne);
  • dekompresja lub kopiowanie plików;
  • konfiguracja poinstalacyjna (np. konfiguracja środowiska, konfiguracja zainstalowanego programu);
  • zapisanie ustawień (np. do plików konfiguracyjnych, do rejestru systemowego).

Jeżeli program ingeruje w konfigurację systemu operacyjnego bądź integruje się z nim, to pomiędzy niektórymi etapami instalacji może wystąpić konieczność ponownego uruchomienia komputera.

Podczas procesu instalacji niektórych programów należy wpisać numer licencji, który można odnaleźć w dokumentacji dołączonej do programu.

Podczas procesu instalacji użytkownik może sam zdecydować o lokalizacji kopiowanego programu na dysku twardym, jak również w wielu przypadkach o parametrach programu, które mają wpływ na jego funkcjonowanie.

Podczas instalacji aplikacji w systemie operacyjnym Windows w menu START, w folderze PROGRAMY utworzony zostaje skrót do instalowanego programu. Często też na PULPICIE zostaje umieszczona ikona skrótu do instalowanego programu (zazwyczaj podczas instalacji pojawia się zapytanie dotyczące utworzenia skrótu na PULPICIE).

Program instalacyjny przekazuje użytkownikowi informacje o przebiegu procesu.

Klasyfikacja instalacji ze względu na pochodzenie źródeł:

  • instalacja lokalna – występuje w przypadku, kiedy źródła instalacji wywoływane są na komputerze, na którym docelowo znajdzie się program instalowany;
  • instalacja zdalna – występuje wówczas, gdy źródła lub instalator są wywoływane lub pobierane w trakcie instalacji z komputera zdalnego (np. z sieci lokalnej, z internetu).

Klasyfikacja instalacji ze względu na przebieg instalacji:

  • instalacja cicha (ang. Silent Installation) - polega na przyjęciu domyślnych, ustawionych przez twórcę programu odpowiedzi na zapytania instalatora, przebiega całkowicie automatycznie od momentu wywołania instalatora;
  • instalacja nienadzorowana (ang. Unattended Installation) - polega na wcześniejszym przygotowaniu przez użytkownika konfiguracji instalatora i zapisaniu jej w postaci pliku odpowiedzi bądź skryptu instalacyjnego, co powoduje, że po wywołaniu instalacji z odpowiednim parametrem definiującym ścieżkę do pliku odpowiedzi proces przebiega tak jak w instalacji cichej, więc pozwala to zaoszczędzić czas administratorom, którzy nie muszą instalować tego samego programu wiele razy;
  • instalacja samodzielna/indywidualna - polega na osobistym skopiowaniu i skonfigurowaniu programu przez jego przyszłego użytkownika.

Preinstalacja - proces polegający na umieszczeniu źródeł instalacji w pamięci stałej lokalnego komputera celem późniejszego uruchomienia instalatora; preinstalację od pobrania/kopiowania plików odróżnia najczęściej zapisanie automatycznego wywołania instalatora przy następnym uruchomieniu komputera; z preinstalacją spotykamy się najczęściej w przypadku systemów operacyjnych sprzedawanych wraz z gotowymi zestawami komputerowymi.

Reinstalacja - zespół procesów dezinstalacji i ponownej instalacji następujących po sobie kolejno; występuje najczęściej w celach naprawczych, aktualizacji bądź zmiany istotnych opcji programu.

Deinstalacja - proces polegający na usunięciu plików i przywróceniu zmian dokonanych w konfiguracji środowiska do stanu przed instalacją danego programu. Deinstalację, podobnie jak ich instalację, można przeprowadzić za pomocą aplikacji aplikacji DODAJ/USUŃ PROGRAMY (Windows XP) czy PROGRAMY I FUNKCJE (Windows 7 i 8) w PANELU STEROWANIA.

(Źródła: m.in. Wikipedia, Wikibooks)