Komputer i Internet

SYSTEM PLIKÓW

System plików to wewnętrzna struktura używana przez komputer do organizowania danych na dysku twardym lub partycji.

Dysk (twardy dysk) to fizyczny składnik komputera, służący do przechowywania danych. Oczywiście można posiadać w komputerze więcej niż jeden dysk. Pierwszy dysk oznaczony jest jako Dysk 0, następne Dysk 1, Dysk 2 itd. Już Windows XP Professional umożliwia zdefiniowanie dysku jako podstawowy lub dynamiczny. Dysk podstawowy posiada jedną lub więcej partycji. Dysk dynamiczny zawiera woluminy dynamiczne, które mogą swoją przestrzeń rozciągać na kilku dyskach.

Partycja to część dysku, która w systemie funkcjonuje tak, jakby była osobnym dyskiem. Partycja, którą używamy do uruchamiania systemu operacyjnego, nazywana jest partycją podstawową. Pozostałe określane są jako partycje rozszerzone. Partycja podstawowa nie może być dzielona na mniejsze części. W przypadku partycji rozszerzonej istnieje możliwość ustawienia na niej jednego bądź kilku dysków logicznych.

Wolumin - w oknie "Mój komputer" figurują jako dyski lokalne. Są to partycje lub dyski logiczne formatowane przy użyciu systemu plików FAT, FAT32 lub NTFS, które mają przypisaną literę. Dyski podstawowe mogą zawierać jedynie woluminy podstawowe (sformatowane jako partycje podstawowe lub dyski logiczne). Dyski dynamiczne mogą natomiast obsługiwać woluminy proste, rozłożone i łączone (dwa ostatnie wykorzystują przestrzeń z więcej niż jednego dysku).

Podczas instalowania w komputerze nowego dysku twardego należy go sformatować przy użyciu systemu plików, aby można go było używać.

W systemach Windows są dostępne do wyboru trzy systemy plików: NTFS, FAT32 oraz starszy, rzadko używany system FAT (nazywany również systemem FAT16).

System NTFS to preferowany system plików dla systemów Windows. W porównaniu z wcześniejszym systemem plików FAT32 system NTFS zapewnia wiele korzyści. Są to między innymi:

• możliwość automatycznego odzyskiwania danych po wystąpieniu błędów dotyczących dysku;
• usprawniona obsługa większych dysków twardych;
• wyższy poziom bezpieczeństwa dzięki możliwości ograniczenia dostępu określonych użytkowników do wybranych plików przy użyciu uprawnień i szyfrowania.

System FAT32 (oraz rzadziej używany system FAT) był stosowany w niektórych wcześniejszych wersjach systemu Windows, a obecnie jest używany w przypadku większości dysków USB flash. System plików FAT32 nie udostępnia funkcji zabezpieczeń oferowanych przez system NTFS, w związku z czym wszelkie pliki zapisane na dysku twardym lub partycji systemu Windows sformatowanych w systemie FAT32 mogą zostać odczytane przez każdego użytkownika mającego dostęp do komputera. Oprócz tego w systemie plików FAT32 występują ograniczenia rozmiaru. Użytkownik nie może utworzyć partycji FAT32 większej niż 32 GB, a rozmiar pojedynczego pliku zapisanego na partycji FAT32 nie może przekraczać 4 GB.

Główną przyczyną, dla której może zachodzić potrzeba sformatowania dysku twardego lub partycji w systemie plików FAT32, jest chęć uruchamiania na tym samym komputerze systemu Windows 95, Windows 98 lub Windows Millennium Edition zamiennie z systemem Windows XP czy Windows 7. Taka konfiguracja nosi nazwę konfiguracji z możliwością uruchamiania wielu systemów operacyjnych.

Partycje sformatowane w innych systemach plików można zwykle przekonwertować na system FAT32 czy NTFS.

Formatowanie dysku polega na skonfigurowaniu na nim systemu plików, aby system Windows mógł przechowywać informacje na dysku. Dyski twarde w nowych komputerach z systemem Windows są już sformatowane. W przypadku zakupu dodatkowego dysku twardego w celu zwiększenia możliwości magazynowania na komputerze może wystąpić konieczność jego sformatowania.

Urządzenia magazynujące, takie jak dyski flash USB i karty pamięci flash, są zwykle wstępnie sformatowane przez producenta, dlatego zazwyczaj nie ma potrzeby ich formatować.

Formatowanie powoduje wymazanie wszystkich informacji znajdujących się na dysku twardym. Jeśli na formatowanym dysku znajdują się dane, zostaną usunięte.

Polecenie formatowania znajduje się m.in. w menu podręcznym rozwijanym kliknięciem prawym przyciskiem myszy na elemencie, który chce się sformatować.

Informacje zgromadzone na dyskach zapisane są w postaci plików przechowywanych w odpowiednich katalogach (folderach).

Ścieżka dostępu to ciąg znaków określający położenie dowolnego obiektu w strukturze katalogu na dysku twardym lub innym nośniku danych (CD, pendrive itp.). Najczęściej ma postać listy katalogów odseparowanych ukośnikami: "/" (ang. Slash) w systemach Unix i adresach internetowych oraz "\" (ang. Backslash) w systemach Windows, np. C:\katalog1\katalog2\plik.txt

PLIK

Plik (ang. File) to uporządkowany zbiór danych o skończonej długości, posiadający szereg atrybutów i stanowiący dla użytkownika systemu operacyjnego całość. Nazwa pliku nie jest częścią tego pliku, lecz jest przechowywana w systemie plików.

Niektóre typy plików:

• katalogi (stosuje się też nazwy foldery lub teczki) (ang. Directory) - pliki zawierające spis odwołań do innych plików (w tym także do katalogów);
• pliki wykonywalne (ang. Executable Files), skrypty (ang. Scripts), pliki wsadowe (ang. Batch Files) - zawierające program do wykonania lub polecenia dla interpretera.

Ponadto system DOS rozróżnia pliki:

• pliki tekstowe (ang. Text File) - dane zapisane w formie kodów ASCII łącznie z kodami sterującymi urządzeniami (np. monitor, drukarka) do których mają być wysłane;
• pliki binarne - pozostałe pliki.

W systemach uniksowych pliki binarne i tekstowe są tożsame.

Tworzenie plików, zapisywanie i wprowadzanie w nich zmian

• Można tworzyć nowe pliki w dowolnym programie i nadawać każdemu z nich zrozumiałą nazwę, aby ułatwić organizację pracy. W większości programów do otwierania, zapisywania i tworzenia nowych plików służy menu "Plik".

  Należy kliknąć menu "Plik" programu, z którego się korzysta, a następnie kliknąć polecenie "Nowy" (przycisk ). Jeśli w programie można utworzyć więcej niż jeden rodzaj pliku, może być konieczne wybranie elementu z listy, na przykład szablonu dokumentu.

  Po zakończeniu pracy z nowym plikiem należy kliknąć menu "Plik", a następnie wybrać polecenie "Zapisz" lub "Zapisz jako" (zawsze otworzy się okno "Zapisz jako"):

  • aby zapisać plik w żądanym miejscu, po wybraniu polecenia zapisywania należy w otwartym oknie wyszukać folder, w którym ma być zapisany plik;
  • aby zapisać plik pod określoną nazwą, należy w polu "Nazwa pliku" wpisać żądaną nazwę;
  • program automatycznie przypisuje plikowi rozszerzenie, można jednak zmienić typ zapisywanego pliku, wybierając opcję w polu "Zapisz jako typ".
• W zależności od typu używanego pliku, podczas jego zapisywania może być możliwe dodawanie właściwości pliku takich jak znaczniki, nazwiska autorów czy oceny, właściwości te można również dodać za pomocą okienka szczegółów. Ułatwi to odnalezienie pliku następnym razem, gdy będzie potrzebny.
• Aby utworzyć nowy plik na PULPICIE lub w otwartym folderze, należy kliknąć prawym przyciskiem myszy pusty obszar, kliknąć polecenie "Nowy", a następnie wybrać nazwę programu dla typu pliku, który chce się utworzyć. Gdy zostanie wyświetlona ikona, należy kliknąć ją dwukrotnie, aby otworzyć plik i rozpocząć pracę.
• Podczas pracy z istniejącym plikiem należy ten plik często zapisywać, aby uniknąć utraty danych spowodowanej nieoczekiwaną awarią zasilania lub innymi problemami.
• Menu "Plik" --> polecenie "Zapisz" - nadpisuje plik, czyli zastępuje starą wersję pliku nową.
• Menu "Plik" --> polecenie "Zapisz jako" - umożliwia zapisanie nowej wersji pliku pod inną nazwą z zachowaniem wersji starej. Wykorzystanie polecenia automatycznie zamyka starszą wersję pliku bez zmian.
• Jeśli używany program nie ma menu "Plik" lub gdy nie można znaleźć przycisku "Zapisz" (), w celu wykonania tego samego zadania można użyć skrótu klawiaturowego CTRL+S.

Nazwa pliku składa się z trzech elementów:

• nazwa zasadnicza - nadawana przez użytkownika; wcześniej składała się z maksymalnie 8 znaków, a począwszy od Windows NT 3.5 może zawierać do 250 znaków (długa nazwa pliku, ang. Long File Name, LFN), wliczając w to spacje i znaki niealfanumeryczne (z wyjątkiem znaków o specjalnym znaczeniu dla jądra systemu: \ /: * ? " < > |);
• kropka rozdzielająca;
• rozszerzenie nazwy - sposób oznaczania typu pliku, określa tzw. format pliku; podpowiada, jakiego typu informacje przechowywane są w pliku;
  • ponieważ w nowoczesnych systemach nazwa pliku może sama w sobie zawierać kropki, przyjmuje się, że rozszerzeniem jest część nazwy po ostatniej kropce, a samo rozszerzenie nie zawiera kropek;
  • w systemie DOS długość rozszerzenia była ograniczona do 3 znaków; z tego powodu dla niektórych rodzajów plików przyjęły się dwa różne rozszerzenia, np. .jpg i .jpeg oraz .htm i .html.
• Najczęściej występujące formaty plików:
  • pliki wykonywalne - .exe, .com, .bat;
  • pliki tekstowe - .doc/.docx, .odt, .wps, .rtf, .txt, .htm/.html, .css, .js, .xml;
  • pliki arkusza kalkulacyjnego - .xls/.xlsx, .ods, .et;
  • pliki prezentacji multimedialnych - .ppt/.pptx, .pps/.ppsx, .odp, .dps;
  • pliki graficzne - .bmp, .jpg/.jpeg, .gif, .png, .tiff, .odg, .pdn, .xcf, .psd, .cdr;
  • pliki dźwiękowe - .mp3, .wav, .ogg, .mid, .wma;
  • pliki video - .avi, .mpg/.mpeg, .mkv, .mp4, .rmvb, .flv .vcd, .dvd,;
  • pliki archiwów - .zip, .rar, .arj.
• Rozpoznawanie formatu pliku: "Panel sterowania" --> "Opcje folderów" --> karta "Widok" --> należy odznaczyć pole wyboru "Ukryj rozszerzenia znanych typów plików".

Właściwości pliku są informacjami opisowymi ułatwiającymi wyszukiwanie i organizowanie plików.

Właściwości nie są częścią zawartości pliku. Zawierają one informacje o plikach.

Oprócz znaczników, które są właściwościami niestandardowymi, mogącymi zawierać dowolny tekst wybrany przez użytkownika, pliki mogą mieć wiele innych właściwości, takich jak data modyfikacji, autor, klasyfikacja.

Aby wyświetlić najbardziej typowe właściwości należy otworzyć folder zawierający plik i kliknąć plik. Jego właściwości wyświetlą się w okienku szczegółów po lewej stronie otwartego okna (Windows XP) lub u dołu okna (Windows 7 i wyżej).

Jeżeli jest wymagane wyświetlenie wszystkich właściwości skojarzonych z plikiem, należy otworzyć folder zawierający plik, kliknąć plik prawym przyciskiem myszy i z menu podręcznego wybrać polecenie "Właściwości". Na karcie "Ogólne" znaleźć można najważniejsze informacje o pliku:

• nazwa pliku;
• typ pliku;
• "Otwierany za pomocą" - pole zawiera nazwę domyślnego programu, otwierającego plik, program domyślny można zmienić, klikając przycisk "Zmień";
• lokalizacja - miejsce położenia pliku w strukturze folderów;
• rozmiar pliku;
• data utworzenia, modyfikacji i ostatniego otwarcia;
• atrybuty pliku.

Atrybuty pliku zależą od systemu operacyjnego, a dokładniej od jego systemu plików; w systemie DOS (a więc i Windows) istnieje 6 atrybutów pliku:

• Tylko do odczytu - chroni pliki przed zmianą, usunięciem czy przeniesieniem;
• Ukryty - ukrywa pliki w widoku katalogu go zawierającym; plik ukryty (inaczej "niewidoczny") to plik, który przy normalnym wyświetleniu listy plików jest niewidoczny; pliki te zwykle są istotne dla działania systemu; istnieje sposób na zobaczenie takiego pliku:

  "Panel sterowania" --> "Opcje folderów" ("Opcje Eksploratora plików") --> karta "Widok" --> należy zaznaczyć opcję "Pokaż ukryte pliki i foldery" lub "Pokaż ukryte pliki, foldery i dyski";

• Systemowy - przydzielony dla plików wykorzystywanych przez system operacyjny i należących do tego systemu; nawet po włączeniu opcji pokazywania ukrytych plików system Windows nadal ukrywa pliki z atrybutem "Systemowy"; nie dotyczy to innych menedżerów plików, np. Total Commander;
• Archiwalny - atrybut pliku archiwalnego; określa czy dany plik został zmodyfikowany od momentu jego ostatniej archiwizacji, zazwyczaj jest nadawany każdemu plikowi zaraz po jego utworzeniu lub zmodyfikowaniu;
• Katalog - oznacza, że plik jest katalogiem;
• Volume - oznacza, że jest to tylko etykieta partycji.

Dodatkowo w systemach Windows obsługujących partycje NTFS używane są atrybuty:

• Szyfrowany - oznacza, że podczas zapisu zawartość pliku jest szyfrowana, a podczas odczytu deszyfrowana w sposób niewidoczny dla użytkownika; zabezpiecza to przed nieautoryzowanym dostępem do danych w nim zawartych;
• Skompresowany - oznacza, że podczas zapisu zawartość pliku jest kompresowana i tak zapisywana na zewnętrznym nośniku pamięci, a podczas odczytu dekompresowana w sposób niewidoczny dla użytkownika; taki plik potrzebuje mniej miejsca do zapisania jego zawartości;
• Offline - oznacza, że zawartość pliku może nie być dostępna w systemie plików i znajdować się w innym miejscu (na przykład na taśmie);
• Tymczasowy - oznacza, że w miarę możliwości system operacyjny powinien przechowywać plik w pamięci zamiast na dysku, dzięki czemu dostęp do pliku będzie znacznie szybszy.

Jeśli plik ma być udostępniony innej osobie, może być wskazane usunięcie niektórych lub wszystkich właściwości pliku, zwłaszcza wtedy, gdy zawierają informacje osobiste. Na przykład właściwość "Autor" może zawierać nazwiska osób, która współuczestniczyły w edycji pliku, a znaczniki mogą zawierać słowa lub wyrażenia, których ujawnianie innym osobom byłoby niepożądane.

Usunięcie właściwości pliku jest możliwe w systemie Windows 7 (i wyżej). Aby usunąć właściwości pliku należy kliknąć plik prawym przyciskiem myszy i z menu podręcznego wybrać polecenie "Właściwości" --> karta "Szczegóły", kliknąć polecenie "Usuń właściwości oraz informacje osobiste". W otwartym oknie dialogowym "Usuwanie właściwości" należy wykonać jedną z następujących czynności:

• kliknąć opcję "Utwórz kopię bez wszystkich właściwości, które można usunąć", a następnie kliknij przycisk OK; spowoduje to zachowanie oryginalnej wersji pliku ze wszystkimi jego właściwościami oraz utworzenie kopii, której wszystkie właściwości zostały usunięte i która może być udostępniana;
• kliknąć opcję "Usuń następujące właściwości z tego pliku", zaznaczyć pole wyboru dla każdej właściwości, którą chce się usunąć, a następnie kliknąć przycisk OK; spowoduje to trwałe usunięcie z pliku zaznaczonych właściwości bez tworzenia kopii.

Okno dialogowe "Usuwanie właściwości" umożliwia usuwanie tylko tych właściwości, które zostały dodane przy użyciu systemu Windows. Jeśli właściwości zostały dodane przy użyciu innego programu, należy je usunąć za pomocą tego programu.

Właściwości niektórych typów plików nie mogą być dodawane ani zmieniane, np. nie można dodawać żadnych właściwości do plików .txt ani .rtf.

Właściwości dostępne dla danego pliku zależą od jego typu, np. klasyfikację można zastosować do pliku utworu, ale nie do dokumentu tekstowego.

Niektórych właściwości plików (np. długości pliku utworu) nie można modyfikować.

Dokument elektroniczny (inaczej dokument cyfrowy, dokument binarny) to dokument w postaci pliku tekstowego, graficznego, muzycznego, filmowego lub mieszanego, będącego wynikiem pracy z danym programem komputerowym, dający się zapisać, a następnie odczytać, utrwalony w pamięci zewnętrznej.

KATALOG

Katalog (ang. Directory, katalog) to logiczna struktura organizacji danych na nośnikach danych. Katalog może zawierać pliki i kolejne katalogi. Można powiedzieć, że katalog to pojemnik na pliki lub inne katalogi, pozwalający je katalogować, zamiast składować bezpośrednio w katalogu głównym systemu plików. W rzeczywistości katalog to też plik, tylko, że traktowany jako lista odnośników do innych plików.

W systemach operacyjnych z graficznym interfejsem użytkownika katalog bywa różnie przedstawiany - w Windows jako teczka.

Katalog główny (ang. Root Directory) - katalog w systemie plików nadrzędny dla wszystkich innych katalogów (i również plików). W systemach uniksowych oznaczamy przez ukośnik (/), a w systemach dosowych przez odwrotny ukośnik (\). W systemach uniksowych odnosi się do całego systemu plików, natomiast w systemach dosowych do katalogów głównych każdej partycji. W systemach uniksowych katalog główny jest jeden, w systemach dosowych może być ich kilka (tyle, ile partycji).

Właściwości dysków (katalogów głównych)

• Należy zaznaczyć ikonę danego dysku i wybrać polecenie "Właściwości" z menu "Plik" lub menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy.
• Na karcie "Ogólne" znajdują się następujące informacje o dysku:
  • pole "Etykieta" - można wpisać w nim własną nazwę dysku, która będzie wyświetlana w oknie "Mój komputer" pod ikoną dysku; jeśli nazwa nie zostanie wpisana, pod ikoną dysku wyświetli się napis "Dysk lokalny";
  • typ obiektu;
  • system plików;
  • rozmiar - określona jest ilość zajętego i wolnego obszaru na dysku,
  • w przypadku dysku twardego (lokalnego) jest też przycisk "Oczyszczanie dysku", którego naciśnięcie pozwala przeprowadzić pewne operacje w celu zwolnienia miejsca na dysku;
  • w Windows 7 (i wyżej) u dołu karty znajdują się dwa pola wyboru:

    "Kompresuj ten dysk..." - zaznaczenie pola uruchamia funkcje pozwalające na zaoszczędzenie miejsca oraz zwiększenie w pewnym stopniu bezpieczeństwa, można je jednak spokojnie wyłączyć, bowiem powalniają one dostęp do danych - komputer musi je stale kompresować i dekompresować oraz szyfrować i deszyfrować,

    "Zezwalaj na indeksowanie..." - funkcja ta cały czas działa w tle i dynamicznie indeksuje wartość dysku podczas dodawania i usuwania plików, zwiększa to szybkość wyszukiwania plików za pomocą systemowej wyszukiwarki, jednakże ciągłe indeksowanie zawartości dysku przeszkadza w wykonywaniu bieżących zadań, takich jak odczyt czy zapis danych.

• Na karcie "Narzędzia" znajdują się przyciski umożliwiające włączenie programów do poszukiwania błędów na dysku, defragmentowania dysku oraz tworzenia kopii zapasowej.
• Na karcie "Udostępnianie" znajdują się opcje udostępniania dysku innym użytkownikom, jeśli komputer pracuje w sieci.

Fragmentacja to niekorzystne zjawisko zachodzące w systemie plików, polegające na pojawianiu się nieciągłości obszarów zapisanych i niezapisanych na dysku twardym komputera. Zjawisko fragmentacji plików wynika z faktu, że podczas zapisu danych komputer korzysta z każdego pierwszego wolnego sektora. W przypadku, gdy ilość tych wolnych jest za mała dla danego pliku, komputer szuka innych, niekiedy bardzo odległych od poprzednich sektorów. Podczas pracy z pofragmentowanymi plikami, dysk korzysta więc z danych rozrzuconych kawałkami po całym swym obszarze, co prowadzi do wydłużenia czasu odczytu danych i tym samym do zmniejszenia jego wydajności. Każdy użytkownik komputera powinien więc raz na jakiś czas defragmentować partycje dysku, by pofragmentowane pliki zostały ułożone możliwie w całości, w celu szybszego dostępu do nich.

Defragmentacja jest procesem konsolidacji (połączenia) pofragmentowanych danych na dysku, dzięki czemu może działać wydajniej.

W celu dokonania defragmentacji należy, jako administrator systemu, kliknąć prawym przyciskiem myszy ikonę danej partycji (dysku) w oknie "Mój komputer", z menu podręcznego wybrać polecenie "Właściwości", na karcie "Narzędzia" kliknąć przycisk "Defragmentuj". W otwartym oknie należy wybrać partycję do defragmentacji i postępować zgodnie z pojawiającymi się komunikatami. Należy teraz odczekać do końca operacji. Warto wiedzieć, że podczas procesu defragmentacji wydajność komputera może spaść, a zatem defragmentację należy przeprowadzać, gdy nie obciąża się komputera.

Katalog jest nieodłącznie związany z systemem plików i jest on fizycznie przechowywany na dysku. Folder natomiast może być wirtualny i istnieć tylko w obrębie danego systemu operacyjnego. Przykładami folderów w systemie Windows są: okno "Mój komputer" czy "Panel sterowania", które jednak nie istnieją na dysku, lecz jedynie w systemowym rejestrze. Ponadto jeden plik może być przechowywany tylko w jednym katalogu, ale już w kilku różnych folderach jednocześnie.

Czasami nazwą folder lub katalog jest określany pojedynczy plik zawierający inne pliki, w szczególności wiadomości internetowe (poczty elektronicznej lub grup dyskusyjnych).

Foldery tworzone są przez system operacyjny, instalowane programy, a także przez użytkownika w celu uporządkowania zapisu plików, ich tematycznego pogrupowania i oddzielenia plików różnych aplikacji.

Folder otwarty to ten, do którego komputer ma w danej chwili dostęp, może odczytywać z niego i zapisywać w nim dane.

Tworzenie folderów

• Można tworzyć dowolną liczbę folderów, a nawet przechowywać foldery wewnątrz innych folderów (podfoldery).
• Należy kliknąć prawym przyciskiem myszy w określonym miejscu. Z menu podręcznego należy wybrać polecenie "Nowy" --> "Folder". System nadaje folderowi roboczą nazwę "Nowy folder", można ją zatwierdzić klawiszem ENTER lub wpisać własną nazwę.

Dostosowywanie folderu

Aby dostosować folder otwarty, należy kliknąć prawym przyciskiem myszy w dowolnym miejscu obszaru okna, a następnie wybrać polecenie "Dostosuj ten folder" z menu podręcznego. Polecenie jest też dostępne w menu "Widok". Po zaznaczeniu wybranych opcji dostosowania należy zatwierdzić wybór przyciskiem OK.

Można też dostosować wygląd folderu zamkniętego, klikając na jego na ikonie prawym przyciskiem myszy. Należy wybrać polecenie "Właściwości" --> karta "Dostosowywanie".

Korzystając z menu "Widok" otwartego folderu lub menu podręcznego można modyfikować wygląd i sortowanie ikon elementów znajdujących się w nim.

Najczęściej dokonywaną zmianą jest ikona reprezentująca dany folder. Aby ją zmienić, należy kliknąć przycisk "Zmień ikonę", a w otwartym oknie wybrać ikonę z dostępnych w systemie lub wykorzystując przycisk "Przeglądaj" przejrzeć zasoby własne plików ikon.

Można także sprawić, by ikona folderu stała się niewidzialna. W tym celu zamiast nowej ikony folderu, jak w punkcie poprzednim, należy ustawić jej brak, to znaczy w procedurze zmiany zamiast nowej ikony wskazać puste miejsce i zatwierdzić wybór przyciskiem OK.

Folderu wprawdzie już nie widać, ale efekt psuje jego nazwa. Niestety, nie da się jej wykasować, ale można zamiast niej wstawić pusty znak:

• należy kliknąć przycisk "Start", w polu wyszukiwania wpisać "Tablica znaków" i wcisnąć klawisz ENTER (w Windows XP tablicę znaków otwiera się wciskając klawisze Windows+R i wpisując charmap.exe);
• na tablicy znaków należy odnaleźć dowolne, puste pole, kliknąć je i skopiować "pusty" znak przyciskami "Wybierz" i "Kopiuj";
• następnie należy kliknąć "niewidzialny" folder prawym przyciskiem myszy, wybrać polecenie "Zmień nazwę", a wciskając klawisze CTRL+V wstawić "pusty" znak zamiast nazwy.

Aby znaleźć na PULPICIE czy w oknie ukryty w ten sposób folder należy wcisnąć klawisze CTRL+A - miejsce, gdzie się znajduje, wskaże nam puste zaznaczenie.

Aby folder znów stał się widzialny, wystarczy kliknąć na nim prawym przyciskiem myszy i wybrać kolejno polecenia: "Właściwości" --> "Dostosowywanie" --> "Zmień ikonę", a potem kliknąć na "Przywróć domyślne". Nazwę folderu na widoczną zmienia się jak uprzednio, wpisując po prostu nową nazwę.

PRZEGLĄDANIE I OPERACJE NA PLIKACH I FOLDERACH

Menedżer plików (ang. File Manager) jest to program komputerowy służący do zarządzania strukturą plików, katalogów i woluminów. Jego główne zadania to:

• kopiowanie;
• nadawanie i usuwanie atrybutów;
• podgląd struktury drzewa;
• przenoszenie;
• usuwanie;
• wyszukiwanie;
• zakładanie katalogów;
• zmiana nazwy.

Zazwyczaj programy tego typu są rozszerzone o niektóre inne możliwości typu:

• drukowanie;
• edycja zawartości plików;
• łączenie się z innymi komputerami lub terminalami;
• mapowanie woluminów;
• podgląd zawartości plików;
• uruchamianie programów;
• zakładanie woluminów;
• zarządzanie prawami dostępu.

Pierwowzorem dla wielu programów tego typu był program Norton Commander działający w środowisku systemu operacyjnego DOS.

Eksplorator Windows (Windows Explorer) to aplikacja do przeglądania systemu plików w Microsoft Windows, dostępna od wersji MS Windows 95. Eksplorator (nazwa pliku explorer.exe) jest także domyślną powłoką tych systemów operacyjnych. Powłoka pokazuje ikony na PULPICIE, a także PASEK ZADAŃ i Menu Start. Wygląd niektórych elementów Eksploratora i jego zachowanie jako powłoki systemowej może być rozszerzane.

Otwieranie pliku lub folderu

• Plik lub folder w systemie Windows można otworzyć w celu wykonywania różnych zadań. Należy znaleźć dany plik lub folder i kliknąć go podwójnie. Jeśli dwuklik sprawia trudność, można zastąpić go pojedynczym kliknięciem i naciśnięciem klawisza ENTER.
• Aby otworzyć dany plik, należy mieć skojarzony z nim program. Zazwyczaj jest to ten sam program, którego użyto do utworzenia pliku.
  • Dwukrotne kliknięcie pliku powoduje automatyczne otwarcie skojarzonego z nim programu, o ile ten program nie został już otwarty. Jeśli program został otwarty wcześniej, można otworzyć plik wykorzystując polecenie "Otwórz..." z menu "Plik" (przycisk ).
  • Aby otworzyć plik przy użyciu innego programu, należy kliknąć plik prawym przyciskiem myszy, z menu podręcznego wybrać polecenie "Otwórz za pomocą", a następnie kliknąć na liście ikonę zgodnego programu.
  • Można ustalić, w jakim programie będą otwierane pliki danego typu po podwójnym kliknięciu myszą. W tym celu należy z menu podręcznego wybrać polecenie "Otwórz za pomocą" --> "Wybierz program domyślny...", zaznaczyć wybrany program i zaznaczyć pole wyboru "Zawsze używaj wybranego programu do otwierania tego typu plików".
  • Jeśli zostanie wyświetlony komunikat informujący, że system Windows nie może otworzyć pliku, prawdopodobnie oznacza to konieczność zainstalowania programu, który umożliwia otwieranie plików danego typu. W tym celu należy w oknie dialogowym kliknąć polecenie "Użyć usługi sieci Web do znalezienia odpowiedniego programu", a następnie kliknąć przycisk OK. Jeśli usługa rozpozna dany typ pliku, wyświetlona zostanie propozycja programu, jaki należy zainstalować.
• Po dwukrotnym kliknięciu folderu zostaje on otwarty w Eksploratorze Windows. W takim przypadku nie jest otwierany osobny program.

Zawartość twardego dysku i dyskietki wyświetli się po dwukrotnym kliknięciu lewym przyciskiem myszy na ich ikonie.

Zawartość dysku optycznego (płyty) wyświetli się po zaznaczeniu ikony napędu i wybraniu polecenia "Otwórz" z menu "Plik" lub menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy. Dwukrotne kliknięcie na ikonie napędu spowoduje uruchomienie zawartości płyty - programu, gry, odtworzenie multimediów.

Aby przejść na wyższy poziom struktury folderów, należy w Windows XP skorzystać z przycisku "W górę () znajdującego się na standardowym pasku narzędzi okna lub rozwinąć listę adresów na pasku adresów i wybrać poziom struktury, natomiast w Windows 7 można poruszać się po strukturze folderów klikając w odpowiedni poziom na pasku adresu.

Aby powrócić do poprzednio otwartego okna, należy wykorzystać przyciski "Wstecz" () lub "Dalej" ().

Zaznaczanie plików i folderów

• Przed wykonaniem jakiejś operacji na pliku lub folderze należy najpierw go zaznaczyć.
• Aby zaznaczyć kilka kolejnych plików lub folderów, należy kliknąć na pierwszym z nich, następnie nacisnąć klawisz SHIFT i przytrzymując go, kliknąć na ostatnim obiekcie, który ma być zaznaczony.
• Aby zaznaczyć pliki lub foldery nie sąsiadujące ze sobą, należy trzymać wciśnięty klawisz CTRL i klikać na wybranych elementach.

  Wystarczy jednak przez nieuwagę puścić klawisz i trzeba klikać na nowo. Można tą operację ułatwić. Należy otworzyć "Opcje folderów" z "Panelu sterowania", na karcie "Widok" zaznaczyć pole wyboru "Użyj pól wyboru do zaznaczania elementów" i zatwierdzić polecenie klawiszem OK. Na wszystkich elementach w folderach przy wskazywaniu pojawią się w lewym, górnym rogu pola wyboru, które wystarczy zaznaczać, by elementy zostały zaznaczone bez wciśniętego klawisza CTRL.

• Kopiowanie, przenoszenie, usuwanie czy odzyskiwanie plików lub folderów może obejmować jeden element lub kilka jednocześnie.

Zmienianie nazwy plikom lub folderom

W celu zmiany nazwy pliku lub folderu należy zaznaczyć dany element i wybrać polecenie "Zmień nazwę" z menu "Plik" lub menu podręcznego rozwiniętego kliknięciem prawym przyciskiem myszy. Starą nazwę można skasować klawiszem BACKSPACE, choć nie jest to konieczne. Kiedy stara nazwa zostanie "podświetlona" - można wpisać nową. Nazwa nie może zawierać znaków o specjalnym znaczeniu dla jądra systemu: \ /: * ? " < > |. Nową nazwę zatwierdza się klawiszem ENTER.

W Windows 7 można zmienić nazwy wielu plikom jednocześnie. Najpierw należy kliknąć menu "Widok" i ustawić podgląd "Duże ikony", by móc podejrzeć miniaturki np. obrazków. Następnie należy zaznaczyć wszystkie pliki, którym chce się zmienić nazwę, wcisnąć klawisz F2, wpisać nazwę jednego pliku i zatwierdzić klawiszem ENTER. Wszystkie zaznaczone pliki przyjmą wpisaną nazwę z kolejnymi numerami.

Kopiowanie plików i folderów

• Należy koniecznie tworzyć kopie ważnych dokumentów na różnych dyskach.
• Schowek jest wydzielonym miejscem w pamięci operacyjnej komputera, przeznaczonym do tymczasowego przechowywania informacji. W "Schowku" może być przechowywana tylko jedna porcja informacji. Umieszczenie w nim nowych danych powoduje usunięcie poprzedniej zawartości. Wyłączenie komputera powoduje usunięcie zawartości "Schowka".
• Kopiowanie za pomocą "Schowka":
  • otwarcie folderu źródłowego, czyli tego, z którego kopiuje się;
  • zaznaczenie pliku lub folderu, który ma być skopiowany, poprzez pojedyncze kliknięcie;
  • wybranie polecenia "Kopiuj" z menu "Edycja" - plik (folder) zostanie umieszczony w "Schowku";
  • otwarcie folderu docelowego, czyli tego, do którego kopiuje się;
  • wybranie polecenia "Wklej" z menu "Edycja" - plik ze "Schowka" zostaje skopiowany do otwartego folderu.
• Polecenia "Kopiuj" i "Wklej" można wybrać także z menu podręcznego/kontekstowego, rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy na kopiowanym elemencie lub za pomocą przycisków z paska narzędzi (w Windows 7 pasek narzędzi "Organizuj") - , .
• Kopiowanie metodą przeciągania:
  • otwarcie folderu źródłowego;
  • otwarcie folderu docelowego (okna muszą być tak ułożone, żeby nie zasłaniały się wzajemnie);
  • zaznaczenie pliku lub folderu, który ma być skopiowany, poprzez pojedyncze kliknięcie;
  • wciśnięcie prawego przycisku myszy, przeciągnięcie zaznaczonego obiektu z okna źródłowego do okna docelowego;
  • po zwolnieniu przycisku wybranie z rozwiniętego menu podręcznego polecenia "Kopiuj tutaj".
• Metodę przeciągania w celu skopiowania pliku lub folderu można wykonać również lewym przyciskiem myszy, przy czym w czasie przeciągania należy przytrzymać wciśnięty klawisz CTRL.
• Kopiowanie pliku lub folderu na inny dysk (partycję) można wykonać lewym przyciskiem myszy, przy czym trzeba uważać, ponieważ w niektórych sytuacjach zamiast skopiowanego pliku pojawia się jedynie skrót do pliku źródłowego.

Przenoszenie plików i folderów

• Przeciągnięcie lewym przyciskiem myszy w żądane miejsce w obrębie tego samego dysku (partycji).
• Przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy w żądane miejsce, po zwolnieniu przycisku wybranie z rozwiniętego menu podręcznego polecenia "Przenieś tutaj".
• Schemat przenoszenia za pomocą "Schowka":
  • otwarcie folderu źródłowego, czyli tego, z którego przenosi się;
  • zaznaczenie pliku lub folderu, który ma być przeniesiony, poprzez pojedyncze kliknięcie;
  • wybranie polecenia "Wytnij" z menu "Edycja" - plik (folder) zostanie umieszczony w "Schowku";
  • otwarcie folderu docelowego, czyli tego, do którego przenosi się;
  • wybranie polecenia "Wklej" z menu "Edycja" - plik ze "Schowka" zostaje przeniesiony do otwartego folderu.
• Polecenia "Wytnij" i "Wklej" można wybrać także z menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy na kopiowanym elemencie lub za pomocą przycisków z paska narzędzi (w Windows 7 pasek narzędzi "Organizuj") - , .

Usuwanie plików i folderów

• Operację usuwania z dysku niepotrzebnych plików lub folderów nadzoruje aplikacja o nazwie "Kosz", której ikona zazwyczaj znajduje się na PULPICIE. "Kosz" można też traktować jako folder - miejsce tymczasowego przechowywania elementów, które kasuje się z dysku.
• W systemie Windows usuwanie danych odbywa się w dwóch etapach:
  • przeniesienie zaznaczonych plików lub folderów do "Kosza";
  • usuwanie tych elementów z "Kosza".
• Usuwanie zbędnych elementów z dysku można wykonać:
  • metodą przeciągania do Kosza;
  • z wykorzystaniem polecenia "Usuń"z menu "Plik", menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy na elemencie lub przycisku na pasku narzędzi (w Windows 7 pasek narzędzi "Organizuj").
• Usunięte do "Kosza" dane można odzyskać. W tym celu należy zaznaczyć dany element i wybrać polecenie "Przywróć" z menu "Plik" lub menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy na elemencie. Zaznaczony element wróci do poprzedniej lokalizacji. Można też dany element "wyjąć" z "Kosza" metodą przeciągania i umieścić go w dowolnym miejscu.
• Obiekty usuwane z dyskietki czy pamięci flash nie trafiają do "Kosza" - ich usunięcie jest ostateczne.
• Aby usunąć wszystkie elementy z "Kosza", należy otworzyć go i wybrać polecenie "Opróżnij kosz" z menu "Plik" lub menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy na obszarze okna. Po usunięciu danych z "Kosza" są one nie do odzyskania.

Kompresja i dekompresja danych

Kompresja danych (ang. Data Compression) polega na zmianie sposobu zapisu informacji tak, aby zmniejszyć objętość zbioru. Innymi słowy chodzi o wyrażenie tego samego zestawu informacji, lecz za pomocą mniejszej liczby bitów.

Kompresja dzieli się na bezstratną, w której z postaci skompresowanej można odzyskać identyczną postać pierwotną oraz stratną, w której takie odzyskanie jest niemożliwe, jednak główne właściwości, zostają zachowane, np. jeśli kompresowany jest obrazek, nie występują w postaci odtworzonej widoczne różnice w stosunku do oryginału. Pomimo to może się już nie nadawać zbyt dobrze np. do dalszej przeróbki czy do wydruku, gdyż w tych zastosowaniach wymaga się zachowania innych właściwości.

Działaniem przeciwnym do kompresji jest dekompresja, czyli proces odtworzenia oryginalnych danych na podstawie ich postaci skompresowanej, przy użyciu odpowiedniego do kompresji algorytmu dekompresji (ciągu jasno zdefiniowanych czynności, koniecznych do wykonania zadania).

Program do kompresji plików to program do kodowania danych w taki sposób, aby zajmowały jak najmniej danych na dysku.

Współcześnie istnieje kilkadziesiąt formatów skompresowanych archiwów, z których najpopularniejszym jest ZIP, obsługiwany przez prawie wszystkie dostępne aplikacje. Programy dostępne na rynku (freeware i shareware) obsługują różne zestawy formatów kompresji.

Programy do kompresji wykonują dwojakiego rodzaju czynności:

• służą do tworzenia własnych archiwów,
• pozwalają otwierać archiwa otrzymane od innych osób lub pobrane z Internetu.

Podstawowe cechy programów do kompresji

• Obsługa formatów

  Program powinien przede wszystkim dysponować możliwością otwierania archiwów w wielu formatach. Do najczęściej obecnie używanych można zaliczyć ZIP, ARJ, CAB, ACE, RAR, 7-zip. Zazwyczaj programy obsługują więcej formatów w procesie dekompresji niż kompresji, gdyż nie wiadomo, jakim formatem posłuży się twórca archiwum.

• Technika tworzenia archiwum

  Skompresowane archiwa można zazwyczaj tworzyć trzema technikami:

  • otwarcie programu i zbudowanie archiwum z jego poziomu za pomocą wewnętrznego menedżera plików, np. Eksploratora Windows;
  • otwarcie programu i przeciągnięcie plików do menedżera;
  • wykorzystanie polecenia kompresowania w menu podręcznego rozwijanego kliknięciem prawym przyciskiem myszy.

  Niektóre programy udostępniają także specjalne kreatory, które przeprowadzają początkującego użytkownika przez kolejne etapy budowania archiwum, a są też takie, które oferują technikę kompresji z wiersza poleceń.

  Z punktu widzenia wygody użytkowania kluczowe jest zintegrowanie programu z prawym klawiszem myszy (tzw. shell extension) w Eksploratorze Windows lub każdym innym menedżerze plików, który wykorzystuje tę cechę (m.in. Total Commander).

  Technika ta udostępnia zarówno kompresowanie, jak i dekompresowanie (ekstrakcja) plików. W tym drugim przypadku dekompresja powinna mieć trzy opcje - ekstrakcja w miejscu położenia archiwum, ekstrakcja w podkatalogu o nazwie archiwum i ekstrakcja w dowolnie wybranym katalogu.

• Bezpieczeństwo

  Opatrzenie archiwum hasłem rezerwuje dostęp do pliku jedynie dla posiadaczy hasła. Z kolei rzadziej spotykane szyfrowanie przetwarza zawartość archiwum w sposób uniemożliwiający w praktyce odtworzenie go w jakimkolwiek innym programie. Innym elementem bezpieczeństwa jest zintegrowanie programu kompresującego ze skanerem antywirusowym obecnym w systemie użytkownika.

• Plik wykonywalny

  Dla wygody odbiorcy można utworzyć archiwum w postaci pliku wykonywalnego. Odbiorca nie musi wówczas posiadać programu do dekompresji - wystarczy, że uruchomi plik archiwum, co spowoduje automatyczne rozpakowanie jego zawartości do wskazanego w opcjach katalogu.

• Podgląd zawartości

  Pobrane z witryny czy otrzymane pocztą archiwum trzeba niekiedy przejrzeć przed rozpakowaniem. Niektóre programy udostępniają własne, proste przeglądarki plików tekstowych i graficznych.

• Zarządzanie archiwum

  Programy zawierają na ogół szereg narzędzi do zarządzania tworzonym czy otwieranym archiwum, które mogą być przydatne w rozmaitych sytuacjach.

  • Testowanie archiwum - proste narzędzie służące do szybkiego przetestowania poprawności archiwizacji. W jej toku zawsze może się przydarzyć jakiś błąd, a dzięki poleceniu Test możemy natychmiast sprawdzić poprawność.
  • Naprawa archiwum - polecenie Repair służy do naprawienia błędu, który pojawił się w archiwum i uniemożliwia jego poprawną dekompresję.
  • Podział i scalanie archiwum - narzędzie to służy do dzielenia gotowego archiwum na mniejsze części oraz scalania podzielonego archiwum do postaci jednolitego pliku. Może być niezbędne wtedy, gdy np. chcemy przesłać duży plik pocztą elektroniczną.
  • Instalowanie dokumentów - funkcja Checkout pozwala rozpakować pliki w katalogu na dysku i utworzyć oddzielną grupę w menu Windows, która zawiera skróty do dokumentów i programów znajdujących się w archiwum. Może to być przydatne wtedy, gdy otrzymujemy kilka lub więcej dokumentów, które chcielibyśmy trzymać w oddzielnym katalogu i mieć łatwy do nich dostęp. Tego rodzaju "instalację" można usunąć ręcznie, gdyż nie pojawia się w panelu Dodaj/Usuń programy.
  • Kopia zapasowa - funkcja Backup, w niektórych programach zautomatyzowana, pozwala tworzyć kopie zapasowe skompresowanego archiwum. Można ją wykorzystać, zwłaszcza stosując automatyzację, do powtarzalnego tworzenia kopii kluczowych danych, jak książki adresowe, istotne dokumenty itd.
• Wysyłka pocztą i na serwer FTP

  Skompresowane pliki są często wysyłane przez Internet. Wiele programów udostępnia połączoną funkcję kompresji i uruchomienia poczty elektronicznej z gotowym, skompresowanym załącznikiem. Rzadziej spotyka się technikę jednoczesnej kompresji i wysyłki na serwer FTP, skąd archiwum może być pobrane przez inne osoby.

Wybrane aplikacje dla środowiska Windows:

• 7-Zip (LGPL)
• IZArc (freeware)
• PeaZip (LGPL)
• PowerArchiver (shareware)
• TUGZip (freeware)
• WinRAR (shareware)
• WinZIP (komercyjny)

(Źródła: m.in. Wikipedia, Windows)