SP Orsza - Co to jest sen?

Sen to stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie dobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości i bezruch. Fizjologiczny sen charakteryzuje się pełną odwracalnością pod wpływem czynników zewnętrznych (w przeciwieństwie do śpiączki).

Przeciwieństwem stanu snu jest stan czuwania. Granica pomiędzy tymi stanami jest płynna u zwierząt niższych, na przykład u żółwi.

Zapotrzebowanie na sen

Długość snu u poszczególnych zwierząt znacznie się różni, np. u żyraf wynosi on 2 godziny na dobę, u nietoperzy 20 godzin na dobę. U niektórych zwierząt (pingwiny, foki, delfiny, psy) półkule mózgowe śpią na zmianę. Objawia się to zamknięciem oka przez śpiącą półkulę. Foki śpią w ten sposób, żeby wynurzać się w celu zaczerpnięcia powietrza.

Zapotrzebowanie na sen u ludzi zależy od wieku, przy czym generalnie im młodsza jest osoba, tym więcej snu potrzebuje. U noworodka i małego dziecka sen jest podzielony na kilka części, u osoby dorosłej natomiast taki podział raczej nie występuje.

Zapotrzebowanie na sen jest też cechą indywidualną, zależną od genów. Zwykle dorosłe osoby potrzebują około 6-8 godzin pełnego snu na dobę. Mózg nastolatków podlega jednak znaczniejszym zmianom i prawdopodobnie wymagają one przynajmniej 9 godzin snu na dobę do efektywnego funkcjonowania.

Rekomendowana długość snu na dobę (godz.)

	wiek	zalecana	dopuszczalna
noworodek	0-3 m-ce	14-17	11-19
niemowlę	4-11 m-cy	12-15	10-18
małe dziecko	1-2 lata	11-14	9-16
przedszkolak	3-5 lat	10-13	8-14
dziecko w wieku szkolnym	6-13 lat	9-11	7-12
nastolatek	14-17 lat	8-10	7-11
młody dorosły	18-25 lat	7-9	6-11
dorosły	26-64 lat	7-9	6-10
osoba starsza	+65 lat	7-8	5-9

Regulacja snu

Rytm zapadania w sen jest regulowany poprzez natężenie światła (rytm sen/czuwanie jest definiowany na nowo po lotach samolotem) oraz poprzez bodźce społeczne. W eksperymentach polegających na całkowitym odizolowaniu ludzi w pokojach bez okien, zegarów, telewizji, radia i telefonów, kiedy sami mogli sobie wybierać moment zasypiania i wstawania, większość badanych funkcjonowała w rytmie 24,2 godzinnym (wydłużony rytm dobowy). Stosowność zaśnięcia w zależności od emocji (brak zagrożenia) i odczuwania głodu reguluje oreksyna (neuropeptyd wytwarzany przez grupę komórek nerwowych znajdujących się w podwzgórzu i pniu mózgu).

W czasach, gdy elektryczność jeszcze nie istniała, ludzie chodzili spać i budzili się wraz ze Słońcem. Na większych szerokościach geograficznych podczas zimowych nocy kładli się spać bardzo wcześnie, przez co budzili się w środku nocy na 1-3 godziny, po czym zapadli w dalszy sen już do świtu. Był to tzw. sen segmentowy, gdy w trakcie nocnego przebudzenia ludzie oddawali się różnorodnym aktywnościom.

Gdy pojawiła się elektryczność, do codziennego użytku weszły sztuczne źródła oświetlenia. Badania sugerują, że nadmierna ekspozycja na sztuczne oświetlenie, np. podczas pracy na nocnej zmianie, przyczynia się do powstawania chorób chronicznych, raka, cukrzycy, chorób serca i otyłości. Nawet słabe światło żarówki lampki lub telefonu komórkowego może zmniejszyć sekrecję melatoniny oraz innych hormonów regulujących cykl dobowy u człowieka. Doświadczenia sugerują, że niebieskie spektrum światła ma najsilniejsze działanie hamujące wydzielanie hormonów i same tylko okulary, które blokują dostęp niebieskiego światła, pomagają w zapobieganiu negatywnym skutkom zaburzeń cyklu dobowego. Harwardzki newsletter medyczny z 2012r. podaje kilka rad, w jaki sposób można zmniejszyć negatywne skutki, związane z wykorzystywaniem sztucznego oświetlenia:

używanie słabego, czerwonego światła do oświetlania pomieszczeń nocą,
unikanie wpatrywania się w jasne ekrany monitorów i telewizorów na 2-3 godziny przed snem,
używanie okularów blokujących niebieskie światło lub innych filtrów niebieskiego światła podczas pracy w nocy,
niebieskie, jasne światło jest korzystne podczas aktywności za dnia, poprawia nastrój i ułatwia późniejsze zasypianie w nocy.

Podział snu

Sen dzieli się na dwie główne fazy.

Sen o wolnych ruchach gałek ocznych (skrót: NREM - non-rapid eye movement); inna nazwa: sen wolnofalowy. W fazie tej pojawiają się fale Δ aktywności elektrycznej mózgu.
Sen REM - jest to sen o szybkich ruchach gałek ocznych (skrót: REM, z ang. rapid eye movement; inna nazwa: sen paradoksalny). W tej fazie występują najczęściej marzenia senne. Następuje w niej całkowite rozluźnienie mięśni, dlatego śniący o ruchu człowiek nie porusza się.

Ze względu na udział fal wolnych sen podzielono na 4 stadia. Wszystkie poniższe wchodzą w skład fazy NREM.

Stadium 1, w którym świadomość bodźców docierających ze środowiska stopniowo maleje, w zapisie EEG pojawiają się wolne ruchy gałek ocznych, znikają fale alfa, a dominują fale o częstości 2-7 Hz o amplitudzie nie wyższej niż 75 μV.
Stadium 2, charakteryzujące się niereagowaniem na bodźce oraz występowaniem wrzecion snu i zespołów K.
Stadium 3, w którym podczas badania polisomnograficznego w badanym i ocenianym odcinku czasu 20-50% czasu zajmują fale o częstości 2 Hz lub wolniejsze o amplitudzie nie mniejszej niż 75 μV.
Stadium 4, zawierające ponad 50% fal wolnych o amplitudzie powyżej 75 μV.

Sen zaczyna się fazą NREM, prawidłowo o czasie trwania 80-100 min, po której następuje faza snu REM trwająca ok. 15 min. U osób dorosłych tego typu cykl powtarza się 4 lub 5 razy.

Wraz z długością snu spada udział najgłębszego stadium snu wolnofalowego oraz rośnie czas trwania fazy REM, która pod koniec nocy zazwyczaj trwa około 40 minut.

Obiektywnym wskaźnikiem bezsenności jest krótki czas (lub brak) najgłębszego stadium snu, wolnofalowego. Bezsenność często jest objawem nerwicy lub depresji.

W czasie snu zmienia się częstotliwość fal mózgowych. Zanikają szybsze rytmy beta i alfa, pojawiają się wolniejsze rytmy theta i delta.

Wykorzystanie niektórych rejonów mózgu jest znacznie większe podczas snu niż podczas czuwania.

Fizjologiczne znaczenie snu

Ewolucyjna rola snu w fizjologii nie jest dokładnie znana, jednakże ze względu na powszechność zjawiska przypuszcza się, że ma fundamentalne znaczenie dla układu nerwowego. Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy rozwojem układu nerwowego a występowaniem snu. Hipotezy wyjaśniające sen obejmują:

oszczędność energii (spadek temperatury)
gospodarkę hormonami
konsolidację pamięci
stymulacje neuronów, które nie były aktywne podczas czuwania (nieużywane połączenia synaptyczne mogą zanikać)
zaniknięcie aktywności neuronów w rejonie miejsca sinawego (aby zapobiec zmianie wrażliwości - ciągle stymulowany neuron podwyższy swój próg pobudliwości)

Sen ma duże znaczenie dla pamięci i efektywnego funkcjonowania mózgu. Krótki sen szczególnie upośledza funkcjonowanie mózgu i może przyczyniać się do problemów z zapamiętywaniem oraz koncentracją. Niewyspane osoby mają większe ryzyko wytworzenia fałszywych wspomnień. Niewyspani ludzie, szczególnie młodzi, są średnio bardziej otyli, niż ich wyspani koledzy i koleżanki. Może to mieć związek z faktem, że deprywacja snu upośledza nasze zdolności do konstruktywnego myślenia oraz sprzyja podejmowaniu ryzykownych decyzji. Niewyspany mózg dosłownie się kurczy.

Wśród nastoletnich uczniów najwyższe oceny mają zwykle ci, którzy się wysypiają. Licealiści i licealistki, które podczas weekendów kładą się spać dużo później, niż w czasie dni nauki, nie dość, że często mają gorsze oceny, to jeszcze skarżą się na senność, depresyjny nastrój i inne problemy.

Niedobór snu

Sen jest niezbędny do życia i prawidłowego przebiegu procesów psychicznych. Już jedna nieprzespana noc obniża sprawność psychofizyczną. Brak snu przez dłuższy czas powoduje szereg negatywnych efektów psychicznych i fizjologicznych:

zaburzenia nastroju;
utrudnione skupienie uwagi;
spowolnienie reakcji;
spadek motywacji;
przecenianie swoich umiejętności i podwyższoną skłonność do podejmowania ryzyka;
spadek zdolności twórczego myślenia i umiejętności podejmowania złożonych decyzji;
długotrwała (ok. tygodnia) deprywacja snu lub zaburzenia fazy REM mogą prowadzić do stanów zbliżonych do psychozy, halucynacji oraz stanów paranoidalnych (zaburzenia fazy REM występują także przy alkoholizmie);
upośledzenie aktywności układu immunologicznego - zaburzenia w liczbie białych krwinek, upośledzenie aktywności limfocytów, w tym cytotoksycznych typu natural killer, które normalnie zwalczają nieprawidłowe (zarażone wirusem lub zmienione nowotworowo) komórki.

Według badań (przeprowadzonych w Princeton University na szczurach) brak snu powoduje zaburzenia w części mózgu odpowiedzialnej za tworzenie nowych komórek. Badania przeprowadzone na Proceedings of the National Academy of Science wykazały, że u szczurów, które nie mogły się wyspać, pojawiła się nadwyżka kortykosteronu. 2-3 tygodniowa deprywacja snu prowadzi do śmierci tych zwierząt.

Deprywacja snu bywa wykorzystywana jako pewien rodzaj tortur. Oskarżane o stosowanie tej techniki były KGB, wojska japońskie w czasie II wojny światowej i armia brytyjska w stosunku do członków IRA.

Rekordzistą w braku snu jest Tony Wright - poddał się on eksperymentowi medycznemu i nie spał przez 266 godzin.

Wśród zwierząt pasówka białobrewa jest znana ze swej zdolności obywania się bez snu nawet przez dwa tygodnie podczas migracji.

Hibernacja i estywacja

Podobnym do snu stanem jest sen zimowy (hibernacja) i sen letni (estywacja). Wiele zwierząt przesypia niekorzystną porę roku - zapadają w sen zimowy w celu oszczędzania energii lub w sen letni w czasie suszy.

SENNIK

Marzenia senne to serie obrazów, dźwięków, emocji, myśli i innych wrażeń zmysłowych pojawiające się podczas snu.

Sny są tworami fizjologicznymi. Ich wizualny charakter jest zazwyczaj najbardziej wyrazisty, zdarzają się jednak marzenia senne o przewadze doznań słuchowych. Człowiek, który ich doświadczył, opisuje je zazwyczaj jako bardzo realistyczne, dotyczące życia i problemów codziennych. U każdego mogą się też pojawiać wątki fantastyczne, a nawet surrealistyczne.

Badania przeprowadzone w XIX w. wykazały, że przyczyną marzeń sennych może być błędna interpretacja doznawanego w czasie snu wrażenia zmysłowego. Przykładem może być hałas, który dochodzi do śpiącego, może pojawić się w śnie jako burza z piorunami lub ucisk kołdry jako dusząca zmora. W XX w. ustalono zależność między fizjologicznym elementem snu, nazywanym fazą REM, a przeżywaniem w tym czasie marzenia sennego. Pokazano, że charakter snów jest znacznie częściej nieprzyjemny i związany z sytuacją życiową osoby śniącej.

Według Jeana Piageta, twórcy teorii rozwoju poznawczego, dziecko nie zdaje sobie sprawy z wewnętrznego charakteru myśli, tym samym ma ogromne trudności ze zrozumieniem takiego zjawiska, jakim jest sen. W tym kontekście dziecko można przyrównać do człowieka pierwotnego. Śnienie dzieci podzielono na trzy stadia:

stadium pierwsze: (około 5-6 lat) sen pochodzi z zewnątrz i pozostaje na zewnątrz - dziecko miesza sny z rzeczywistością;
stadium drugie: (7-8 lat średnio) sen pochodzi z nas, ale jest poza nami - dziecko wie już, że sen pochodzi z myśli;
stadium trzecie: (około 9-10 lat) sen jest wewnętrzny i pochodzenia wewnętrznego - dziecko wie, że sen pochodzi z głowy, a śni się go oczami.

Duże znaczenie dla naukowej analizy marzeń sennych mają następujące trzy dziedziny: badania z zakresu neuronauki nad czynnością mózgu podczas snu (na przykład podczas świadomego snu), systemateczna analiza dużej liczby opisów marzeń sennych przedstawianych przez różnorodne grupy badanych oraz analiza psychoterapeutyczna różnorodnych znaczeń marzeń sennych.

Brak logicznej całości i ciągłości snów sprawia wrażenie, że są one niekiedy odbierane jako dziwne. Zachodzące w czasie snu procesy syntetyzujące mogą wspomagać niekiedy świadome myślenie. Możliwa jest też kontrola treści marzeń sennych, określana jako świadome śnienie.

Świadomy sen (ang. Lucid Dream, w skrócie LD) to sen, w którym śniący zdaje sobie sprawę, że śni, dlatego klarowność myślenia, dostęp do wspomnień z jawy oraz świadomy wpływ na treść snu mogą być kontrolowane (aczkolwiek na różne sposoby – zależy to od poziomu zaawansowania osoby śniącej). Inne nazwy na świadomy sen to: sen jasny, sen przejrzysty, sen wiedzy.

Świadome sny mogą być wykorzystane w zwalczaniu koszmarów, jako narzędzie poznania swojej jaźni albo też dla rozrywki. W snach, gdzie śniący posiada odpowiednio wysoki poziom kontroli nad treścią marzenia sennego, można zrealizować każde swoje pragnienie.

Spontaniczne i chwilowe uzyskanie stanu świadomego snu może nastąpić bez żadnych wstępnych warunków.

Świadomego śnienia można się nauczyć. Dzięki specjalnym technikom śniąca osoba może zorientować się, iż otaczająca ją rzeczywistość jest wyimaginowana. Towarzyszy temu zazwyczaj niezwykły szok (niegroźny), który przeważnie prowadzi do ocknienia się lub tzw. fałszywego przebudzenia.

Sennik to zbiór najczęściej spotykanych marzeń sennych, który zawiera dużą liczbę symboli sennych i ich interpretacji. Senniki próbują tłumaczyć podstawowe symbole występujące w snach, jednak dokonana na ich podstawie interpretacja musi być powiązana z ogólną sytuacją śniącego i każdy sen należy interpretować oddzielnie. Nie ma jednoznacznej recepty, jak należy odczytywać poszczególne symbole.

Pomimo powszechnego uznania, iż sny mogą przepowiedzieć przyszłość, naukowcy są przekonani, iż okres snu jest momentem segregowania pamięci ludzkiej (również elementów pamięci podświadomej), w którym obrazy senne powstają na bazie przeżytych sytuacji i emocji.

Znaczenie kolorów i liczb w snach

Pojawiające się w snach kolory są bardzo ważne, często ważniejsze, niż nam się wydaje. Wskazują na siły dobra i zła, a także mogą oznaczać dobre i złe cechy człowieka.

Dzieli się je na dwie kategorie: kolory światła, do których należą biel i połączenie wszystkich kolorów widma, oraz kolory ciemności, do których należy czerń i brak koloru.

BIAŁY - wskazuje na czystość, odkupienie, świętość, niewinność, symbolizuje też małżeństwo i śmierć, po której następuje odnowa i zmiana
BŁĘKITNY - wskazuje na duchowość, związek z Bogiem i niebem, stanowi też nawiązanie do religijności i wszystkim, co się z tym wiąże, a także szeroko rozumianej twórczości
BRĄZOWY - symbolizuje ziemię, a także pospolite, prymitywne cechy dalekie od duchowości, związany jest też z śmiercią duchową oraz upadkiem moralnym
BRUNATNY - codzienność
CZARNY - wskazuje na mroczną stronę Boga, a także przyrody i jaźni człowieka, symbolizuje też żałobę, śmierć i śmiertelność, ale także nieświadomość i kobiecość
CZERWONY - symbolizuje krew, życie i życiodajne siły, ale też rany i śmierć, czasem wskazuje też na zwierzęce pierwiastki w naturze człowieka lub, związany z ogniem, oznacza odwagę, wielką siłę woli i ewentualnie wojnę
FIOLETOWY - oznacza religijność, a nawet świętość, poza tym wiedzę, żal, starość i żałobę; w snach chrześcijan wskazuje na mękę i cierpienie, ale może też symbolizować stan kapłański
INDYGO - symbolizuje wyższy poziom życia duchowego i wielką mądrość, ale może też wskazywać na intuicję i nieracjonalne zdolności
POMARAŃCZOWY - symbolizuje ambicje i dumę, jest też kolorem ognia wskazującym na dzikość, egoizm i okrucieństwo oraz oznaczającym oczyszczenie poprzez ogień
PURPUROWY - oznacza królewskość, władzę oraz sprawiedliwość, zaś we snach chrześcijan nawiązuje do boskości, pokory i pokuty
RÓŻOWY - nawiązuje do wszystkiego, co wiąże się z ciałem - uczuć i zmysłowości, ale może też symbolizować zmartwychwstanie i głęboką miłość
SREBRNY - symbolizuje magię, przeczucia i intuicję oraz wszelkie zdolności parapsychiczne oraz wskazuje na związki z kosmosem
SZARY - symbolizuje żałobę, pokorę, pokutę i neutralność
ZIELONY - ma znaczenie niejednoznaczne, ponieważ może mieć i dobrą, i złą wymowę ponieważ jest barwą pochodną i przejściową między dwoma kolorami i może mieć ciepłe i zimne odcienie Zazwyczaj symbolizuje nadzieję, świeżość, zdrowie, młodość i wszystkie pozytywne uczucia, jakie się z tym wiążą, zaś w negatywnym znaczeniu może wskazywać na zepsucie i zgniliznę, rozkład i śmierć Może też symbolizować łatwowierność i brak rozeznania i doświadczenia w jakiejś kwestii
ZŁOTY - symbolizuje boskie oświecenie, wielką chwałę oraz męskie pierwiastki kosmosu
ŻÓŁTY - oznacza duchową wędrówkę na wyższe poziomy oświecenia, ale też pozytywne wartości takie jak oświecenie, szczodrość i mądrość

Liczby w snach mają zazwyczaj bardzo duże znaczenie, ale zazwyczaj też trudno jest je zapamiętać, zwłaszcza, jeśli pojawiają się w postaci dłuższych kombinacji, a właśnie w takich przypadkach mają największe znaczenie.

Liczby w snach oznaczają jaźń i wskazują na postępujące etapy wzrostu i rozwoju wewnętrznego. Carl Gustav Jung, szwajcarski psychiatra, psycholog i naukowiec, ale też artysta malarz, uważał, że znaczenie liczb jest bardzo ważne, gdyż są one połączone z naukami ezoterycznymi i przez to metafory, w jakich się objawiają w snach, są jeszcze bardziej wymowne i ważne.

Liczby parzyste przyporządkowane są do pierwiastków żeńskich, zaś nieparzyste - do męskich.

oznacza nicość i próżnię, czyli początek i koniec wszystkiego na świecie, bowiem wszystko bierze z niej początek i znajduje w niej koniec
stanowi początek wszystkiego, a także męskość (jako liczba nieparzysta), niepodzielność oraz indywidualizm wszelkich rzeczy
oznacza kobiecość, ale też dwoistość, chłonność, światło oraz ciemność
to liczba zdecydowanie magiczna, nawiązująca do uduchowienia, także w wymiarze religijnym
to symbol stabilności, materialnych rzeczy, absolutu i całkowitości
oznacza życie w materialnym wymiarze oraz jest symbolem człowieka w kształcie gwiazdy
oznacza zjednoczenie ciała z duchem oraz człowieka z Bogiem
symbolizuje cykle życia oraz władające nimi wewnętrzne siły i rytmy
oznacza śmierć, ale też odrodzenie się i nieskończoność, jak również degenerację i upadek
to symbol całego, skończonego procesu wzrostu, nawiązujący to czasu trwania ciąży u człowieka
oznacza zupełnie nowy początek i odradzanie się

Więcej na temat znaczenia snów

KOŁYSANKI

Kołysanka to krótka piosenka, śpiewana w celu uśpienia dziecka. Kołysanka jest jednym z najbardziej pierwotnych gatunków muzyki, towarzyszącym człowiekowi od zarania dziejów, mającym swe źródło w folklorze. Posiada miarowy rytm i melodię imitującą kołysanie.

Najbardziej znane kołysanki to:

Ach, śpij kochanie...
Jedna z najbardziej znanych polskich kołysanek. Została napisana w 1938r. przez Henryka Warsa (muz.) i Ludwika Starskiego (tekst).

Kołysanka została wykonana pierwszy raz przez Adolfa Dymszę i Eugeniusza Bodo w polskim filmie Paweł i Gaweł w 1938r.)
Bajka iskierki
Wiersz i kołysanka polska z tekstem autorstwa Janiny Porazińskiej i tradycyjną melodią, znana także potocznie pod tytułami: Na Wojtusia z popielnika... lub Z popielnika na Wojtusia....

Tekst opublikowany został w 1925r. w zbiorze poezji dla dzieci. Inspirowany jest życiem dzieci wiejskich w czasach dzieciństwa autorki (koniec XIXw.). Odznacza się prostotą i melodyjnością. Należy do bajek magicznych i narracyjnych, czerpiących z folkloru wiejskiego. Nadaje cechy antropomorficzne przedmiotowi martwemu - iskierce przemawiającej z popielnika do dziecka (Wojtusia). Iskierka zapowiada, że opowie Wojtusiowi długą bajkę, po czym zamyka swoją opowieść w kilku słowach i gaśnie. W ostatniej zwrotce Wojtuś nie daje już iskierce wiary - wie, że chwilę błyśnie, potem zgaśnie i bajka pozostanie niedokończona.

Utwór wykonywany był m.in. przez Marylę Rodowicz, Magdę Umer i Grzegorza Turnaua oraz został użyty jako muzyka do filmu Wrony. Wykorzystano go też w 2012r. w społecznej kampanii, uświadamiającej zagrożenie płynące ze strony tlenku węgla.
Był sobie król...
Kołysanka, znana również pod tytułem Już gwiazdy lśnią, z tekstem Janiny Porazińskiej, śpiewana na melodię tradycyjną.
Idzie niebo ciemną nocą
sł. Ewa Szelburg-Zarembina, mel. tradycyjna
Dorotka
sł. Janina Porazińska, mel. tradycyjna
Słoneczko już...
sł. i mel. tradycyjne
Aaa, kotki dwa...
sł. i mel. tradycyjne